Ostatnie lata pozwoliły podatnikom przyzwyczaić się do dorobku unijnego w zakresie podstawowych zasad VAT, a mianowicie zasady neutralności i proporcjonalności VAT. Coraz częściej podatnicy swoich praw nie musieli dochodzić w sądach, bo argumenty w zakresie neutralności VAT trafiały do organów już na etapie kontroli podatkowej czy postępowania podatkowego. Zmiany, które weszły w życie od 1 stycznia 2017 r., nie tylko w dużej mierze ograniczają neutralność VAT, a także mocno penalizują wszelkie błędy popełnione w rozliczeniach tego podatku. Karze będą podlegać obecnie nie tylko nieuczciwi przedsiębiorcy, ale również podatnicy, którzy chcą rzetelnie rozliczać się z fiskusem, jednak z uwagi na zawiłość przepisów, popełniają błędy w rozliczeniach.
Na mocy ustawy z 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, do ustawy o VAT został dodany rozdział 5 (obejmujący artykuły 112b – 112c), w którym określono zasady ustalania dodatkowego zobowiązania podatkowego, czyli tzw. sankcji VAT.
Przepisy te, pomimo że nowe, wprowadzają element znany zarówno z polskiego, jak i europejskiego porządku prawnego. Zbliżone rozwiązania obowiązywały bowiem w ustawie o VAT do 30 listopada 2008 r. Są też powszechnie stosowane w innych krajach Unii Europejskiej.
W niniejszym artykule zostały szczegółowo omówione nowe regulacje i przykłady ich zastosowania. Są także przeanalizowane potencjalne wątpliwości interpretacyjne.
Przed 1 grudnia 2008 r.
Zgodnie z art. 109 ust. 4 i 5 ustawy o VAT w jej pierwotnym brzmieniu, w razie stwierdzenia, że podatnik w złożonej deklaracji podatkowej wykazał kwotę zobowiązania podatkowego niższą od kwoty należnej lub kwotę zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego wyższą od kwoty należnej, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określał wysokość tego zobowiązania lub kwotę zwrotu w prawidłowej wysokości oraz ustalał dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30 proc. kwoty zaniżenia tego zobowiązania lub zawyżenia kwoty zwrotu. Przepisy te miały odpowiednie zastosowanie, gdy podatnik zawyżył kwotę nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do przeniesienia na następne okresy lub gdy wykazał w deklaracji podatkowej i otrzymał kwotę zwrotu podatku naliczonego, a powinien wykazać kwotę zobowiązania podatkowego podlegającą wpłacie do urzędu skarbowego, a także gdy nie złożył deklaracji podatkowej oraz nie wpłacił kwoty zobowiązania podatkowego.