Renesans Botticellego

Korespondencja z Berlina

Jest w ścisłej czołówce artystów wszech czasów, reprodukowany w nieskończoność, cytowany w tysięcznych transkrypcjach i wariacjach. Jednak ekspozycja w berlińskiej Gemäldegalerie nie jest zwyczajnym przeglądem dokonań wielkiego florentyńczyka.

Tytuł „Renesans Botticellego" ma dwojaki sens. Nie tylko odnosi się do okresu w historii kultury, w którym działał Sandro Filipepi Baryłka (tak można przetłumaczyć przydomek artysty).

Pokaz, na który składa się ponad 200 obiektów, w tym – przeszło 50 tytułowego bohatera, uświadamia także, jak kręte były drogi jego sławy. Popadł w zapomnienie jeszcze za życia, kiedy pod wpływem nauk Savonaroli zmienił światopogląd i styl malowania. Duszne rozterki Botticellego odzwierciedliły się w jego sztuce. Dawny wdzięk, poetyckość i lekkość kompozycji zastąpiły tragizm i moralizatorstwo. Przestał się podobać, stracił zleceniodawców.

Jego śmierć w 1510 roku przeszła bez echa, a twórczość popadła w zapomnienie na kilka stuleci.

Parafrazy wiele razy

Berlińską wystawę pomyślano jako podróż do źródeł, trasę odbytą wstecz. Otwierają ją współczesne prace inspirowane czy nawiązujące do dzieł Botticellego. W środku drogi mijamy stację XIX-wiecznych fanów mistrza, by na końcu przybyć do celu, do świątyni z oryginałami.

Doskonała koncepcja. Uzmysławia skalę „rozprysku" oraz proces popkulturowego spłaszczania, zawłaszczania arcydzieł renesansowego twórcy.

Cudna Wenus wypływająca z morskich fal na muszli staje się Miss World Banału. Jeden z najwcześniejszych aktów w historii europejskiej sztuki, ideał urody delikatnej, kruchej, lirycznej. Czy możliwe, by jakakolwiek ziemska istota dorównała cielesną krasą bogini miłości?

I owszem. W Kulturforum mamy całą galerię naśladowczyń. Na Wenus wystylizowały się Cindy Sherman, Orlan, japońska drag queen Yasumasa Morimura, modelka z plakatu reklamowego Davida La Chapelle'a. To już skręt w kamp, czyli świadomy kicz.

Na poważnie z boginią mierzyli się też Andy Warhol, Jean Dubuffet, Robert Rauchenberg. A Dolce & Gabbana, duet projektantów mody, użył „Wenuski" jako deseniu nadrukowanego na suknię...

Druga dama Botticellego, najczęściej wykorzystywana w XX w., to Flora vel Primavera.

Belgijski surrealista René Magritte umieścił ją na plecach swego sobowtóra – faceta w czarnym płaszczu i meloniku. Elsa Schiaparelli, projektantka epoki międzywojnia współpracująca z surrealistami, stworzyła wspaniałe kreacje haftowane w kwietne motywy, wzorowane na sukni Flory. Z kolei Isadora Duncan zaimprowizowała taniec nimf ku chwale Wiosny. Jej radosne pląsy to dokument z czasów niemego kina.

Kiedy po raz pierwszy reklama skorzystała z nieodpartego uroku dziewic pana Sandro?

W dobie secesji. Rysowana giętką linią Primavera idealnie wprost nadawała się, by nagłośnić Festiwal Sztuk i Kwiatów zorganizowany w 1896 roku. Zanim jednak Botticelli trafił do marketingu, trzeba było innych artystów, którzy wyciągnęli z niebytu genialnego florentyńczyka. Swoje powtórne narodziny i zajęcie wysokiej pozycji w historii sztuki Sandro B. zawdzięcza przede wszystkim dwom ugrupowaniom z połowy XIX stulecia.

Brytyjskie Bractwo Prerafaelitów i niemiecko-austriacka grupa nazareńczyków postawiły sobie za cel odnowę zarówno sztuki, jak i morale zdegenerowanego mieszczańskiego społeczeństwa.

Wśród prerafaelitów nie brakowało talentów – jak Gabriel Dante Rossetti. Uwielbiał kobiety typu smutna femme fatale. Podziwiał sztukę Botticellego, składając mu hołd w niejednej kompozycji, choćby „Kobiecie w oknie" (1870).

Nie tylko artyści inspirowali się dziełami ulubionego malarza Medyceuszy – „Primavera" była chętnie odgrywana przez zwykłych (choć zasobnych) zjadaczy chleba jako tzw. żywy obraz. Panie i panowie przebrani w stosowne szatki zastygali na długie chwile w bezruchu, co pozwalało uwiecznić ich na zdjęciu. Jedno z nich przedstawiono w Berlinie.