Dominik Czeszkiewicz: Gdzie trzeba szukać granic wypowiedzi sędziego

Sędziowie, jak każdy obywatel, powinni mieć możliwość pełnego korzystania z konstytucyjnych praw i wolności.

Publikacja: 26.11.2017 08:00

Dominik Czeszkiewicz: Gdzie trzeba szukać granic wypowiedzi sędziego

Foto: Fotorzepa, Marian Zubrzycki

Jednym z podstawowych jest wskazane w art. 54 ust. 1 konstytucji prawo i wolność do wyrażania swoich poglądów. Konstytucja przyznaje ją „każdemu", więc również sędziom. W art. 178 ust. 2 i 3 wolność sędziów do wyrażania opinii i poglądów jednak ogranicza do działalności, która da się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Mamy więc odpowiedź na pytanie, gdzie możemy szukać granic wypowiedzi sędziego.

Niezależność i niezawisłość sądów jest wartością nadrzędną, nawet nad wolnością wypowiedzi „każdego" obywatela, uzasadnioną dobrem całego społeczeństwa, również polityków.

Dodajmy, że obejmując urząd, sędzia składa ślubowanie, że zobowiązuje się służyć Rzeczypospolitej, ale również w swoim postępowaniu (także poza pracą, w życiu codziennym) kierować się zasadami godności i uczciwości.

Niezwykle ważne jest, by politycy, szanując trójpodziału władzy, akceptowali i wspierali niezależność i bezstronność sądów. Co jeżeli tak się nie dzieje? Czy mamy prawo reagować? Odpowiedź jest jedna: powinniśmy reagować i aktywnie uczestniczyć w debacie.

Niezależność i niezawisłość sędziów jest wartością nadrzędną, której trzeba bronić zawsze, jest to też test na dojrzałą demokrację. Przypomnę, że naruszenie tej zasady pozbawia obywatela prawa do rzetelnego procesu sądowego, co z kolei narusza art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka. W jej art. 10 także czytamy, że „każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii". W wyroku z 23 czerwca 2016 r. Baka przeciwko Węgrom (skarga nr 20261/12) Trybunał Praw Człowieka odniósł się do granic wolności wyrażania opinii właśnie sędziego. Zauważył, że to fundament społeczeństwa demokratycznego i jeden z podstawowych warunków jego postępu i samorealizacji każdej jednostki. W sprawie tej skarżący jako prezes węgierskiego Sądu Najwyższego oraz Krajowej Rady Sądownictwa wyrażał opinie o różnych reformach ustawodawczych wpływających na sądownictwo. Dodajmy, opinie negatywne. Trybunał przyznał mu jednak rację.

Stwierdzenie, że wolność wyrażania opinii to fundament społeczeństwa demokratycznego i jeden z podstawowych warunków jego postępu, jest już standardem prawnomiędzynarodowej ochrony praw człowieka, potwierdzonej licznymi orzeczeniami Trybunału.

Trybunał zauważył też, że wysoki poziom ochrony wolności wyrażania opinii i wąski w rezultacie margines oceny władz krajowych będzie na ogół przyznawany, gdy wypowiedzi dotyczą spraw leżących w interesie publicznym, w szczególności sądownictwa. A kto może mieć tu najwięcej do powiedzenia? Właśnie sędziowie. Rządzący muszą zrozumieć, że dana grupa zawodowa wie, co dla niej najlepsze, i najlepiej zna swoje słabości. Tu trzeba dialogu i współpracy, a nie hasła „jeśli nie jesteście z nami, jesteście przeciwko nam".

W opinii nr 18 z 2015 r. Europejska Rada Konsultacyjna Sędziów (CCJE, utworzony w 2000 r. organ doradczy Rady Europy) wskazała, że wymiar sprawiedliwości nie może być postrzegany jako strażnik wyłącznie własnych interesów. Przeciwnie, musi brać odpowiedzialność za społeczeństwo, któremu służy. Może przedstawiać swoje poglądy na ewentualny wpływ proponowanych decyzji legislacyjnych i wykonawczych na własne możliwości wypełniania konstytucyjnej roli... Jeżeli krytyka innej władzy lub jej konkretnego członka jest niezbędna w orzekaniu lub konieczna w interesie społeczeństwa, należy się do niej uciec. Sędziowie, podobnie jak inni obywatele, mają prawo do udziału w debacie publicznej, pod warunkiem że jest zgodna z zasadą zachowania ich niezależności i bezstronności.

Jak sędzia może brać udział w debacie publicznej, ewentualnej krytyce niekorzystnych rozwiązań ustawowych? Jest kilka możliwości. Pierwszą jest zabieranie głosu w stowarzyszeniach. Podczas prezentacji ostatnich zmian w ustawie o ustroju sądów powszechnych stowarzyszenia te aktywnie uczestniczyły w debacie publicznej, Iustitia zaprezentowała nawet swój projekt, co już jest konstruktywną krytyką.

Kolejnym sposobem, w mojej ocenie najdoskonalszym, jest uczestnictwo w Forum Współpracy Sędziów, które jest platformą współpracy i pomostem łączącym sędziów, jak również stowarzyszenia, tj. Iustitia i Themis. Dodajmy, że w ramach FWS funkcjonuje zespół interwencyjny (adres e-mail: fws.zespol@gmail.com), który przyjmuje informacje i monitoruje przypadki zagrożeń niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Napisać do zespołu może każdy, informacje są przekazywane do Prezydium FWS, które podejmuje dalsze działania, przekazując swoje stanowisko Krajowej Radzie Sądownictwa, która już ustawowo stoi na straży niezawisłości i niezależności sądów.

Ostatnią przewidzianą przez prawo możliwość zabrania głosu w debacie publicznej daje sędziemu art. 36a § 2 ustawy o ustroju sądów powszechnych i zwołanie przez prezesa sądu z własnej inicjatywy lub na wniosek 1/5 sędziów – zebrania sędziów. Zebranie może podejmować uchwały i stanowiska, wyraża opinie o działalności prezesa.

Reasumując, jest wiele sposobów zabrania przez sędziego głosu w debacie publicznej. Nie bójmy się publicznie mówić o sprawach nas dotyczących. Pamiętajmy, że służymy społeczeństwu, niezależnie, kto aktualnie w kraju rządzi. Rządy i partie się zmieniają, a my jako sędziowie musimy zachować niezawisłość, niezależność i bezstronność. Dbając o te wartości, mamy prawo aktywnie uczestniczyć w debacie publicznej i procesie tworzenia prawa. Jest to wręcz nasz obowiązek. ©?

Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Suwałkach, członkiem Stowarzyszenia Sędziów Themis

Jednym z podstawowych jest wskazane w art. 54 ust. 1 konstytucji prawo i wolność do wyrażania swoich poglądów. Konstytucja przyznaje ją „każdemu", więc również sędziom. W art. 178 ust. 2 i 3 wolność sędziów do wyrażania opinii i poglądów jednak ogranicza do działalności, która da się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Mamy więc odpowiedź na pytanie, gdzie możemy szukać granic wypowiedzi sędziego.

Pozostało 91% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawnicy
Awans prokuratora szykanowanego za Ziobry i Święczkowskiego
Prawo karne
Prokuratura przeszukała dom Zbigniewa Ziobry. "Okien nie wybijano"
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe