Skuteczne wyłączenie biegłego…

Kluczowa jest bezstronna i obiektywna postawa biegłego. Nie może opowiadać się po żadnej ze stron procesu/postępowania.

Publikacja: 17.08.2019 20:18

Skuteczne wyłączenie biegłego…

Foto: Adobe Stock

Podczas opiniowania niejednokrotnie spotkałam się z problemem i pytaniami stron dotyczącymi wyłączenia biegłego w konkretnej sprawie. Biegły sądowy tak jak sędzia lub inne osoby biorące udział w procesie może być z niego wyłączony, jeśli zostaną ujawnione ustawowo określone przesłanki takiego wyłączenia.

Czytaj także: Postępowanie administracyjne: kiedy strona możne żądać wyłączenia biegłego

Przesłanki, które powodują wyłączenie sędziego, określa art. 40 kodeksu postępowania karnego:

„§ 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio;

2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;

3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli;

4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły;

5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze;

6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie;

7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone;

9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw;

10) prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie, zaskarżonego w trybie kasacji lub objętego skargą nadzwyczajną, nie może orzekać co do tego wniosku, kasacji lub skargi".

Wskazana jest powściągliwość

Biegły podlega wyłączeniu z mocy ustawy, jednak na wniosek strony. Wyłączenie może nastąpić, również gdy zaistnieją „inne okoliczności", które sprawią, iż powstało uzasadnione podejrzenie co do bezstronności biegłego wydającego opinię w sprawie.

Do chwili wydania opinii strona może żądać wyłączenia biegłego z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Gdy jednak strona zgłasza taki wniosek później, musi go w odpowiedni sposób uzasadnić.

Wykluczenie konkretnego biegłego z opiniowania w procesie jest szczególnie istotne, gdyż biegły ma wiadomości specjalne, które stanowią podstawę przygotowanej przez niego opinii, zatem, choć nie bezpośrednio, to jednak wnioski jego opinii mogą okazać się decydujące o końcowym rozstrzygnięciu procesu. Kluczowa zatem jest bezstronna i obiektywna postawa biegłego. Nie może opowiadać się po żadnej ze stron procesu/postępowania. Co na to orzecznictwo? „Biegły sądowy nie powinien w tekście opinii zamieszczać uwag niemerytorycznych ani wyrażać swych ocen w nieodpowiedniej formie. (...) Niemerytoryczne, wyrażające negatywne emocje uwagi zawarte w opinii biegłego sądowego pod adresem strony lub jej pełnomocnika mogą uzasadniać wątpliwości co do jego bezstronności w sprawie i stanowić podstawę do jego wyłączenia przez sąd – art. 281 w związku z art. 49 k.p.c." (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 14 lutego 2013 r., sygn. II CSK 371/12, Legalis).

Biegły nie może emocjonalnie angażować się w sprawę, ma jedynie rzetelnie i zgodnie ze swoją wiedzą odpowiedzieć na pytania sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Osobiście stoję na stanowisku, iż biegły nie powinien przejmować roli innych organów procesowych, co niestety obserwuję w codziennej praktyce.

A zatem, w myśl przepisów kodeksu postępowania karnego, biegłymi w sprawie nie mogą być następujące osoby:

- duchowni i adwokaci (odpowiednio w zakresie tajemnicy spowiedzi i tzw. tajemnicy adwokackiej związanej z udzieleniem porady prawnej klientowi lub prowadzenia jego sprawy);

- osoby najbliższe dla oskarżonego;

- osoby pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym;

- osoby powołane w sprawie w charakterze świadków.

Co jeszcze mówią przepisy?

Zgodnie z art. 196 §2 k.p.k.:

„§ 1. Nie mogą być biegłymi osoby wymienione w art. 178 (bezwzględne zakazy dowodowe), art. 182 (prawo odmowy zeznań) i art. 185 (zwolnienie od złożenia zeznania lub udzielenia odpowiedzi) oraz osoby, do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 40: wyłączenie sędziego z mocy prawa (judex inhabilis) § 1 pkt 1–3 i 5, osoby powołane w sprawie w charakterze świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu.

§ 2. Jeżeli ujawnią się przyczyny wyłączenia biegłego wymienione w § 1, wydana przez niego opinia nie stanowi dowodu, a na miejsce biegłego wyłączonego powołuje się innego biegłego.

§ 3. Jeżeli ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego albo inne ważne powody, powołuje się innego biegłego".

Jeśli biegły wydał już opinie w sprawie, a ujawnione zostaną przyczyny uzasadniające jego wyłączenie, to wydana opinia nie będzie stanowiła dowodu. Orzecznictwo jednak dopuszcza, aby opinia ta pozostała w aktach sprawy.

Bardzo pojemnym i niestety nieostrym terminem są „inne ważne powody", które osłabiają zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego. W praktyce zwykle sprowadza się to do wykazania przez stronę procesu błędu w opinii, a w szczególności błędnie przyjętych założeń badawczych, błędnie dobranej metodologii badań lub błędnego wnioskowania na podstawie badań cząstkowych. Tyle tylko, że i tak aby wykazać którykolwiek z tych elementów, potrzebna jest „wiedza specjalna"... innego specjalisty z tego zakresu (innego biegłego).

Jako okoliczność uzasadniającą wątpliwości co do bezstronności należy uznać np. rodzaj emocjonalnego zaangażowania sędziego/biegłego w odniesieniu do strony postępowania sądowego. W orzecznictwie niejednokrotnie podnoszone są relacje o podłożu psychologicznym bądź społecznym, jakie łączą strony i uczestników postępowania, a które mogą być podstawą wyłączenia, m.in. są to: relacje partnerskie, znajomość, antypatia, więź rodzinna, powiązania majątkowe, gospodarcze, zależności, niechęć lub sympatia do określonej grupy zawodowej lub społecznej itd.

Oczywiste wydaje się, że strona nie może się domagać wyłączenia biegłego tylko dlatego, że wnioski ekspertyzy są dla niej niekorzystne. „(...) Samo niezadowolenie strony z treści sporządzonej opinii nie stanowi okoliczności, która mogłaby rodzić obiektywnie uzasadnione wątpliwości co do bezstronności biegłego sądowego" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 2 października 2014 r., sygn. I ACa 342/14, Legalis).

Czy osoba, która pracuje w strukturach prokuratury lub sądu, może pełnić funkcję biegłego?

Podczas jednego z niedawnych szkoleń pojawiło się pytanie prokuratora: „czy biegły, który pracuje w strukturach prokuratury lub sądu (protokolant, pracownik administracyjny, asystent sędziego lub prokuratora, pracownik obsługi technicznej urzędów wymiaru sprawiedliwości), może pełnić tę funkcję?".

Z przytoczonych przepisów prawa nie wynika bezpośrednio, aby praca w prokuraturze czy sądzie wykluczała pełnienie przez taką osobę funkcji biegłego. Myślę, że ustawodawca po prostu takiej możliwości nie przewidział...

Z drugiej jednak strony osoba zatrudniona przez wymiar sprawiedliwości (sąd, prokuratura) jest bardziej narażona na brak obiektywizmu, wydając opinię dla swego pracodawcy. Taki biegły jako pracownik prokuratury, wydając opinię dla tejże, występuje w podwójnej roli, pracując dla tego samego podmiotu.

Dla pełnomocników stron jest to okoliczność bardzo sprzyjająca złożeniu skutecznego wniosku o wyłączenie takiego biegłego i pominięcie dowodu z opinii przez niego wydanej...

Podczas opiniowania niejednokrotnie spotkałam się z problemem i pytaniami stron dotyczącymi wyłączenia biegłego w konkretnej sprawie. Biegły sądowy tak jak sędzia lub inne osoby biorące udział w procesie może być z niego wyłączony, jeśli zostaną ujawnione ustawowo określone przesłanki takiego wyłączenia.

Czytaj także: Postępowanie administracyjne: kiedy strona możne żądać wyłączenia biegłego

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Opinie Prawne
Prof. Pecyna o komisji ds. Pegasusa: jedni mogą korzystać z telefonu inni nie
Opinie Prawne
Joanna Kalinowska o składce zdrowotnej: tak się kończy zabawa populistów w podatki
Opinie Prawne
Robert Gwiazdowski: Przywracanie, ale czego – praworządności czy władzy PO?
Opinie Prawne
Ewa Szadkowska: Bieg z przeszkodami fundacji rodzinnych
Opinie Prawne
Isański: O co sąd administracyjny pytał Trybunał Konstytucyjny?