Sędziowie mają stawać w obronień konsumentów - o nowym terminie przedawnienia roszczeń

Nieświadomych swych praw trzeba w sądzie zacząć wyręczać.

Publikacja: 16.06.2018 07:00

Sędziowie mają stawać w obronień konsumentów - o nowym terminie przedawnienia roszczeń

Foto: Adobe Stock

Nowelizacja kodeksu cywilnego, uchwalona przez Sejm 13 kwietnia i podpisana 28 maja przez Prezydenta RP, skraca ogólny termin przedawnienia roszczeń oraz wprowadza mechanizm utraty przez wierzyciela konsumenta prawa do realizacji roszczenia z mocy prawa, bez obowiązku podnoszenia zarzutu przedawnienia przez słabszą stronę stosunku prawnego. Zmiana ta prowadzi także do wzmocnienia pozycji sądu jako arbitra, na którym ciąży obowiązek nieuwzględnienia przedawnionego roszczenia z urzędu. Zmiany wejdą w życie po 30 dniach od podpisania ustawy.

Nowy sposób liczenia

Ustawa wprowadza nowy ogólny termin przedawnienia wynoszący sześć lat, skracając dotychczasowy 10-letni. Rozwiązanie jest motywowane potrzebą „zmobilizowania stron stosunków prawnych do szybszego kształtowania stanów faktycznych w sposób zgodny ze stanem prawnym". Pod uwagę brane są również trudności dowodowe powstające w kontekście długotrwałych stosunków prawnych.

W odniesieniu do roszczeń przeciwko konsumentom, istotne znaczenie może mieć odmienny niż dotychczas sposób liczenia upływu terminu przedawnienia. Bieg terminów dłuższych niż dwa lata będzie kończył się z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego, co doprowadzi do faktycznego wydłużenia terminów przedawnienia chociażby większości świadczeń okresowych (np. z umów kredytu). To zaś może potencjalnie mieć niekorzystny wpływ na sytuację konsumenta, który będzie dłużej wystawiony na potencjalne zgłoszenie roszczenia przez przedsiębiorcę, w najgorszym razie przez okres niemalże całego roku kalendarzowego.

Dla porównania w Belgii i Włoszech przedawnienie następuje po 10 latach, w Hiszpanii oraz Francji – po pięciu. W Niemczech oraz w Rosji termin ten wynosi trzy lata. W Szwajcarii przedawnienie następuje po roku w zakresie roszczeń deliktowych, a po 10 latach w odniesieniu do pozostałych roszczeń, w tym z tytułu odpowiedzialności kontraktowej.

Dopilnują z urzędu

Istotnym mechanizmem ochrony konsumenta przed roszczeniami może okazać się art. 117 § 21 k.c. Z faktu, że po upływie przedawnienia roszczenia nie można domagać się jego zaspokojenia od konsumenta, należy wywieść wniosek, że sąd będzie zobowiązany odmówić zaspokojenia nawet w przypadku, gdy nieświadomy konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia. Będzie to, jak się wydaje, obowiązek, a niejedynie uprawnienie. Wniosek ten potwierdza hipoteza nowego art. 117

1

§ 1 k.c., który konstytuuje uprawnienie sądu do nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia „w wyjątkowych przypadkach". Rozpatrując roszczenia przeciwko konsumentom, sąd będzie każdorazowo zobowiązany do uznania skutecznego upływu przedawnienia niejako „z urzędu", bez konieczności podnoszenia stosownego zarzutu przez konsumenta.

Nowe rozwiązanie, zwalniające konsumenta z każdorazowego obowiązku podnoszenia zarzutu przedawnienia, tłumaczone jest w uzasadnieniu do projektu ustawy, podobnie jak większość nowoczesnego ustawodawstwa konsumenckiego oraz zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE, potrzebą zapewnienia konsumentowi niezbędnej ochrony z racji jego słabszej pozycji względem przedsiębiorcy. Słabsza pozycja wyraża się natomiast przede wszystkim w deficycie informacyjnym ze strony konsumenta, zarówno w zakresie znajomości produktu lub usługi, której dotyczy jego umowa z przedsiębiorcą, ale też znajomości właściwych przepisów prawa. Stąd interwencja ustawodawcy nakierowana na zabezpieczenie interesów konsumenta, nawet wobec braku świadomości upływu terminu przedawnienia.

Obowiązek każdorazowej weryfikacji, czy nie doszło do upływu terminu przedawnienia, wpisuje się w szerszą tendencję w europejskim prawie konsumenckim, która polega na wymaganiu od sędziów, by ci stanowczo stawali w obronie interesów konsumenta, wykazując inicjatywę i niejako „wyręczając" konsumenta nieświadomego pełni przysługujących mu praw. Za przykład posłużyć może ciążący na sędziach obowiązek weryfikacji z urzędu abuzywności klauzul w umowach konsumenckich oraz wyciągnięcia konsekwencji z faktu stwierdzenia niedozwolonego charakteru klauzuli (np. wyrok TSUE z 21 grudnia 2016 r. w sprawie Francisco Gutiérrez Naranjo przeciwko Cajasur Banco, C?154/15).

Co warte podkreślenia, na mocy przepisów przejściowych przekształcone w zobowiązania niezupełne z mocy prawa zostaną także te przedawnione roszczenia, co do których nie podniesiono do dnia wejścia w życie ustawy zarzutu przedawnienia. Stwarza to po stronie przedsiębiorców potrzebę weryfikacji umów, zwłaszcza tych o świadczenia okresowe.

Względy słuszności

Wsparcie ustawodawcy dla aktywizmu sędziowskiego wyraża się również w uelastycznieniu procesu podejmowania decyzji w sprawie dopuszczenia realizacji przedawnionego roszczenia przeciwko konsumentowi w wyjątkowych przypadkach. Sędzia będzie mógł wedle własnego uznania odmówić uwzględnienia upływu terminu przedawnienia (a zatem podważyć przekształcenie roszczenia w niezupełne z mocy prawa), jeżeli wymagają tego względy słuszności.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, klauzuli generalnej względów słuszności nie można utożsamiać z dowolnością, są one bowiem pod względem charakteru podobne do względów celowościowych (wyrok Sądu Najwyższego z 22 października 2003 r., II UK 112/03; postanowienie SN z 10 października 2012 r., I CZ 113/12) lub zasad współżycia społecznego (wyrok SN z 22 lipca 2009 r., II CSK 39/09).

Kodeks cywilny obecnie posługuje się pojęciem względów słuszności w kontekście odpowiedzialności za wyrządzenie szkody na osobie przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej (art. 417

2

k.c.), przesłanek podziału prowizji pomiędzy obecnego agenta i jego poprzednika (art. 761

2

k.c.), świadczenia wyrównawczego w razie rozwiązania umowy agencyjnej (art. 764

3

§ 1 k.c. i art. 764

4

pkt 2 k.c.), odpowiedzialności ubezpieczyciela w razie wyrządzenia przez ubezpieczającego szkody wskutek rażącego niedbalstwa (art. 827 § 1 k.c.). Nie posługuje się nim natomiast kluczowa dla konsumentów ustawa o prawach konsumenta.

Ustawodawca zatem słusznie wprowadza do nowej regulacji przedawnienia roszczeń przeciwko konsumentom „zawór bezpieczeństwa" w postaci klauzuli generalnej odnoszącej się do szeroko rozumianego poczucia sprawiedliwości. Sędzia, w oparciu o doświadczenie życiowe, a także o wymienione w art. 117

1

§ 2 przesłanki, takie jak długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia oraz powody wcześniejszego niedochodzenia roszczenia, zwłaszcza zachowanie konsumenta, będzie mógł podjąć ostateczną decyzję. Skuteczność rozwiązania wydaje się zależeć od sądowej interpretacji klauzuli „w wyjątkowych przypadkach", a także od tego, czy wśród branych pod uwagę okoliczności znajdą się czynniki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez dochodzącego roszczenia przedsiębiorcę, jak wartość przedmiotu roszczenia, wpływ braku realizacji roszczenia na sytuację finansową przedsiębiorcy czy wpływu na jego reputację jako profesjonalnego uczestnika obrotu.

Autor jest prawnikiem w dziale korporacyjnym kancelarii DLA Piper Wiater sp. k., przygotowuje rozprawę doktorską z zakresu umów konsumenckich w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Nowelizacja kodeksu cywilnego, uchwalona przez Sejm 13 kwietnia i podpisana 28 maja przez Prezydenta RP, skraca ogólny termin przedawnienia roszczeń oraz wprowadza mechanizm utraty przez wierzyciela konsumenta prawa do realizacji roszczenia z mocy prawa, bez obowiązku podnoszenia zarzutu przedawnienia przez słabszą stronę stosunku prawnego. Zmiana ta prowadzi także do wzmocnienia pozycji sądu jako arbitra, na którym ciąży obowiązek nieuwzględnienia przedawnionego roszczenia z urzędu. Zmiany wejdą w życie po 30 dniach od podpisania ustawy.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Opinie Prawne
Prof. Pecyna o komisji ds. Pegasusa: jedni mogą korzystać z telefonu inni nie
Opinie Prawne
Joanna Kalinowska o składce zdrowotnej: tak się kończy zabawa populistów w podatki
Opinie Prawne
Robert Gwiazdowski: Przywracanie, ale czego – praworządności czy władzy PO?
Opinie Prawne
Ewa Szadkowska: Bieg z przeszkodami fundacji rodzinnych
Opinie Prawne
Isański: O co sąd administracyjny pytał Trybunał Konstytucyjny?