Krzysztof Kowalski: Przeludnienie bezludnej wyspy

Żeby trafić do piekła, nie trzeba koniecznie grzeszyć i umierać, wystarczy przegrać bitwę.

Aktualizacja: 27.08.2020 16:34 Publikacja: 27.08.2020 15:19

Krzysztof Kowalski: Przeludnienie bezludnej wyspy

Foto: Wikimedia Commons (Frank Vincentz/CC BY-SA 3.0)

Na początku tegorocznego lata na hiszpańskiej wysepce Cabrera w archipelagu Balearów zjawili się francuscy archeolodzy, aby badać materialne ślady dramatycznego epizodu z okresu wojen napoleońskich – dodajmy od razu – wstydliwego dla cesarza.

W tamtym okresie Cabrera (zaledwie 15 km kw.) była bezludnym skrawkiem ziemi. Zaludniła się – i to jak! – po bitwie pod Bailén w Hiszpanii, stoczonej w lipcu 1808 r. Napoleon pragnął zapanować nad Półwyspem Iberyjskim z wielu powodów, spośród których ambicje personalne i dynastyczne nie należały do najmniej ważnych. Ale właśnie na Półwyspie Iberyjskim historia po raz pierwszy „utarła mu nosa". Zaślepiony władzą, nie dostrzegł, że robienie porządków w cudzym domu, w Hiszpanii, poderwało przeciw niemu cały naród. Pod Bailén korpus napoleoński dowodzony przez generała Duponta został zatrzymany przez hiszpańską armię regularną, która otoczyła siły francuskie i zmusiła Duponta do kapitulacji – poddał się wraz z 18 tys. żołnierzy.

Napoleon nie wybaczył generałowi tej porażki. Dupont po powrocie do Paryża trafił do aresztu. Nie dość na tym – Bonaparte promulgował przepis skazujący na śmierć każdego oficera, który skapituluje podczas batalii. Ale i tego było mu mało: 11 tys. swoich żołnierzy, uczestników bitwy, skazał na zesłanie właśnie na wysepkę Cabrera. Stała się ona więzieniem pod gołym niebem, a dla około 5 tys. – celą śmierci pod gołym niebem. Osadzonymi tam ludźmi nikt się nie interesował, przywożono ich z Kadyksu, w straszliwych warunkach, wielu tej żeglugi nie przetrzymało. W archiwach zachowały się relacje kilkunastu osób, które przeszły tę gehennę.

Całkowicie odcięci od świata zesłańcy (wśród nich byli także Polacy) szybko pojęli, że przyjdzie im tam spędzić nie tygodnie, nie miesiące, ale lata. Aby wyjść cało z tej opresji, 200 ludzi odłączyło się od reszty, by poszukać schronienia w górach, w jaskiniach i pod nawisami skalnymi; znaleźli szaleństwo, a potem śmierć. Inni próbowali budować domy z kamienia.

W 2003 r. hiszpańscy archeolodzy zainteresowali się rezultatem ich pracy – resztkami niewielkiej „aglomeracji" w pobliżu „portu". Miejsce to więźniowie nazwali ironicznie „palais royale", zresztą spalili go w 1814 r., gdy po upadku Napoleona ewakuowała ich marynarka francuska. Na wysepce ciurkało tylko jedno źródełko słodkiej wody, początkowo wystarczało po jednym kubku dziennie na osobę, ale w miarę jak ludzie umierali, racje wody wzrastały...

Więźniowie rzeźbili w drewnie figurki, ozdoby, wisiorki, i wymieniali je na ryby, warzywa, owoce oraz pieczywo z rybakami z Majorki, którzy niekiedy odwiedzali wysepkę. Gdy zabrakło drewna (szata roślinna nie była imponująca), zastępowali je kośćmi zmarłych towarzyszy; o szkielety było łatwo, same wyłaniały się z kamienistej gleby, gdyż zwłoki – z braku łopat – grzebano płytko. Żywi też przypominali szkielety: w strzępach mundurów pełnych robactwa, jedzący szczury, jaszczurki, ptasie jaja. Z głodu dochodziło do aktów kanibalizmu – istna „Tratwa Meduzy", tyle że na lądzie.

„Zanim rosyjska zima złamała Napoleona, najpierw była Hiszpania, gdzie sprawy potoczyły się źle. W Hiszpanii Francja krwawiła. Wojna w Hiszpanii była »brudna«, bez chwały. Napoleon, zanim stracił władzę, najpierw stracił prestiż właśnie w Hiszpanii" – uważa kierujący wykopaliskami na wysepce Frédéric Lemaire z Institut National de Recherches Archéologiques Préventives. Trudno oprzeć się wrażeniu, że zsyłając żołnierzy po bitwie pod Bailén na bezludny skrawek lądu, Bonaparte chciał usunąć naocznych świadków tej utraty prestiżu. Sprawiedliwość dziejowa niekiedy się dzieje: w 1814 r. Napoleon po utracie armii i cesarstwa sam trafił na położoną „na końcu świata" Wyspę Świętej Heleny.

A co z generałem Dupontem, który poddał napoleoński korpus? W 1814 r. został mianowany ministrem wojny w rządzie Ludwika XVIII, króla Francji – tu też sprawiedliwość dziejowa zadziałała.

Natomiast nie raczyła przejawić swojego istnienia w stosunku do nieszczęśników, jacy dożyli na zesłaniu do 1814 roku i zostali uwolnieni. Gdy wylądowali w Marsylii, musieli wypić do dna czarę goryczy – walczyli dla Napoleona, uwierzyli w niego, oddali mu wszystko, a tymczasem nad miastem powiewała królewska flaga Burbonów. Co więcej, dowiedzieli się, że Napoleona pokonali nie tylko Rosjanie, ale także Anglicy. Nikt nie zrekompensował ich cierpień, w ogóle nikt nie przejmował się ich losem. Przegrani, pokonani weteranie, jeśli nie posiadają stosownych koneksji, nie mają racji, nie liczą się.

Na początku tegorocznego lata na hiszpańskiej wysepce Cabrera w archipelagu Balearów zjawili się francuscy archeolodzy, aby badać materialne ślady dramatycznego epizodu z okresu wojen napoleońskich – dodajmy od razu – wstydliwego dla cesarza.

W tamtym okresie Cabrera (zaledwie 15 km kw.) była bezludnym skrawkiem ziemi. Zaludniła się – i to jak! – po bitwie pod Bailén w Hiszpanii, stoczonej w lipcu 1808 r. Napoleon pragnął zapanować nad Półwyspem Iberyjskim z wielu powodów, spośród których ambicje personalne i dynastyczne nie należały do najmniej ważnych. Ale właśnie na Półwyspie Iberyjskim historia po raz pierwszy „utarła mu nosa". Zaślepiony władzą, nie dostrzegł, że robienie porządków w cudzym domu, w Hiszpanii, poderwało przeciw niemu cały naród. Pod Bailén korpus napoleoński dowodzony przez generała Duponta został zatrzymany przez hiszpańską armię regularną, która otoczyła siły francuskie i zmusiła Duponta do kapitulacji – poddał się wraz z 18 tys. żołnierzy.

Historia
Stanisław Ulam. Ojciec chrzestny bomby termojądrowej, który pracował z Oppenheimerem
Historia
Nie tylko Barents. Słynni holenderscy żeglarze i ich odkrycia
Historia
Jezus – największa zagadka Biblii
Historia
„A więc Bóg nie istnieje”. Dlaczego Kazimierz Łyszczyński został skazany na śmierć
Historia
Tadeusz Sendzimir: polski Edison metalurgii