Dalsze dzieje rozwoju telewizji

Poprzedni odcinek tego cyklu artykułów poświęconych historii odkryć i wynalazków miał tytuł: „Kto wymyślił telewizję?" („Rzecz o Historii", 24 kwietnia 2020 r.). Zainteresowanych czytelników namawiam, żeby przed czytaniem tego odcinka zajrzeli do tamtego sprzed dwóch tygodni i poznali rolę, jaką w rozwoju telewizji odegrała polityka.

Jak pisałem w poprzednim odcinku, w USA podwaliny pod nowoczesną telewizję kładł rosyjski emigrant Władimir Zworykin. Opatentował on koncepcję telewizji opartej na użyciu zarówno w nadajniku, jak i w odbiorniku lamp elektronowych. Swój wniosek patentowy zgłosił początkowo w 1923 roku, potem uzupełnił go w 1925 roku, a patent otrzymał dopiero w 1928 roku, co spowodowało, że za twórcę pierwszego systemu telewizyjnego uznawany jest Szkot John Baird. Ale dla analizujących historię techniki specjalistów nie ulega wątpliwości, że koncepcje Zworykina były wcześniejsze i technicznie doskonalsze.

W szczególności Władimir Zworykin był inicjatorem analizy obrazu za pomocą lampy katodowej nazwanej przez niego iconoscope (później tę ideę wykorzystywały przez wiele lat kamery telewizyjne wyposażone w lampy nazywane orthicon i vidicon), on także wymyślił lampę pozwalającą na elektroniczne odtwarzanie obrazu w odbiorniku. Lampy tej, nazwanej (właśnie przez Zworykina!) kineskopem, przez ponad pół wieku używano we wszystkich telewizorach, a także w systemach komputerowych (jako monitorów). Lampy Zworykina były oczywiście systematycznie doskonalone, ale niewątpliwie kluczowe idee pochodziły właśnie od niego. Niestety, w sprawę wdali się – jak to w USA często bywa – prawnicy.

Amerykańscy prawnicy kontra rozwój techniki

Pojawił się drugi wynalazca telewizji w pełni elektronicznej Philo Taylor Farnsworth. W 1927 roku opracował system telewizji z w pełni elektroniczną kamerą i elektronicznym odbiornikiem prezentującym obraz. Pierwszy obraz został przesłany 7 września 1927 roku, pierwszy pokaz dla prasy miał miejsce w 1928 roku, a patent na system telewizji cyfrowej został przyznany Farnsworthowi w 1930 roku. Otworzył on w Fort Wayne (w stanie Indiana) fabrykę pod nazwą Farnsworth Television and Radio Corporation, w której produkował całkiem udane systemy telewizyjne.

Co więcej, firma Farnswortha zaczęła w 1936 roku nadawać eksperymentalne programy telewizyjne o charakterze rozrywkowym, co było dobrze przyjmowaną nowością (wcześniej przekazy telewizyjne to głównie transmisje wydarzeń politycznych, na przykład różnych przemówień). W tym czasie Zworykin także usiłował wprowadzić do produkcji systemy według swojego pomysłu, ale nie odniósł sukcesu.

Cała sprawa jeszcze się skomplikowała, gdy na wartości wynalazku Farnswortha poznał się David Sarnoff, magnat finansowy kierujący potężną firmą RCA, jedną z pionierskich rozgłośni radiowych w USA. W 1931 roku zaproponował wynalazcy, że kupi prawo do komercyjnego wykorzystania jego systemu, ale spotkał się z odmową.

Rozpoczęła się walka sądowa. Sarnoff usiłował obalić patent Farnswortha, powołując się na wcześniejszy patent Zworykina, ale to się okazało nieskuteczne. Jednak majątek Sarnoffa okazał się w tej walce czynnikiem decydującym, bo procesy były kosztowne. W efekcie po wielu latach sądowych zmagań w 1939 roku RCA zyskała prawo do nadawania programów telewizyjnych przy użyciu aparatury Farnswortha. Było to źródłem wielkiego sukcesu firmy, tak dużego, że dla oddzielenia szybko rozwijającej się telewizji od pozostałych obszarów działalności RCA Sarnoff w 1941 roku utworzył istniejącą do dziś sieć telewizyjną NBC (National Broadcasting Company).

A Farnsworth? Musiał się zadowolić tym, że jego pomnik stoi dziś na Kapitolu w Waszyngtonie w tzw. National Statuary Hall Collection...

Niemniej wszystkie te awantury sprawiły, że rozwój telewizji w USA przebiegał wolniej, niż wynikałoby to z pomysłowości wynalazców.

Konstrukcja Szkota otwiera drogę

Tymczasem w Europie, szczęśliwie bez przeszkód ze strony drapieżnego kapitału i uciążliwych prawników, rodziła się inna linia rozwoju telewizji. W 1924 roku Szkot John Logie Baird zademonstrował swój system przesyłania obrazów (początkowo wyłącznie nieruchomych) oparty na wykorzystaniu tarcz Nipkowa i rozwiązań elektromechanicznych. Dlatego w wielu opracowaniach Baird jest wskazywany jako ojciec telewizji, a rok 1924 – jako data początku tej dziedziny techniki. Jak jednak wynika z faktów przytoczonych wyżej, nie jest to do końca słuszne, choć zasługi Bairda są bezsporne. Jego urządzenia telewizyjne były na tyle sprawne, że 25 marca 1925 roku pokazał dynamiczne obrazy latającej jaskółki. To był duży wyczyn!

26 stycznia 1926 roku Baird zademonstrował działanie swojej aparatury członkom Instytutu Królewskiego (Royal Institution), przy czym nowością było to, że obraz z nadajnika mógł być rozsyłany do wielu odbiorników. Dowodzi to, że Baird docenił jako pierwszy właśnie tę szeroką dystrybucję sygnału telewizyjnego (broadcasting), antycypując to, co obecnie ma miejsce – że program nadawany przez stację telewizyjną może równocześnie oglądać wiele milionów odbiorców. Baird cenił także to, że dzięki telewizji obrazy można przekazywać na bardzo dużą odległość. W 1927 roku przesłał sygnał telewizyjny (kablem telefonicznym) na odległość 705 km – z Londynu do Glasgow, gdzie wielu widzów mogło równocześnie zobaczyć transmisję, bo odbiornik umieszczony był w Central Hotel niedaleko głównego dworca kolejowego.

Do rozpowszechniania swojego wynalazku Baird stworzył firmę o nazwie Baird Television Development Company, która wsławiła się tym, że w 1928 roku przesłała pierwszą transmisję telewizyjną z Europy do Ameryki (konkretnie z Londynu do miasta Hartsdale w stanie Nowy Jork). W listopadzie 1929 roku należąca do Bairda firma wyemitowała pierwszy program telewizyjny stacji BBC (British Broadcasting Corporation), a 14 czerwca 1930 roku Baird poszedł na całość i zaprezentował w swojej telewizji pierwsze kompletne przedstawienie teatralne (była to sztuka „The Man With the Flower in His Mouth"). Ten pierwszy w historii Teatr Telewizji oglądały setki odbiorców, w tym m.in. premier Wielkiej Brytanii Ramsay MacDonald z rodziną w słynnej rezydencji pod adresem Downing Street 10.

Ośmielony sukcesem Baird posunął się jeszcze dalej. 2 lipca 1930 roku przeprowadził pierwszą transmisję telewizyjną z zawodów sportowych – konkretnie relację ze słynnych wyścigów konnych znanych jako The Derby. Warto dodać, że Baird ustawicznie ulepszał swoją aparaturę. 3 lipca 1928 roku pokazał pierwszy przekaz telewizji kolorowej, a potem dążył do zbudowania telewizji stereoskopowej. Ale w 1937 roku telewizja brytyjska (BBC) zdecydowała się na zmianę wyposażenia technicznego opartego na elektromechanicznych metodach Bairda na w pełni elektroniczne rozwiązanie autorstwa Karla Brauna (pisałem o nim w poprzednim odcinku) oferowane przez firmę Marconi – EMI Emitron. Tej właśnie aparatury użyto podczas transmisji koronacji króla Jerzego VI 12 maja 1937 roku. Podobno wielu Brytyjczyków kupiło wtedy telewizory właśnie po to, żeby ją oglądać. Sprzedano łącznie 18 999 telewizorów!

Na kontynencie europejskim

Osiągnięcia Bairda wiązały się z upowszechnianiem htelewizji w Wielkiej Brytanii, ale zarażały bakcylem telewizji także inne kraje Europy. W listopadzie 1929 roku Baird porozumiał się z francuskim przedsiębiorcą filmowym Bernardem Natanem i wspólnie utworzyli pierwszą we Francji firmę telewizyjną pod nazwą Télévision-Baird-Natan. Było to jednak przedsięwzięcie niezbyt udane ze względu na to, że Bernard Natan był nieco dwuznaczną postacią.

Pisałem w poprzednim odcinku tego cyklu o rozwoju telewizji niemieckiej – odbywającej się pod dyktando nazistów, ale dość rozpowszechnionej. Niestety, ze względów ideologicznych niemiecka telewizja trzymała się kurczowo rozwiązań opartych na elektromechanicznych rozwiązaniach Nipkowa, odrzucając bardziej zaawansowane technologie jako „niearyjskie". W efekcie jakość telewizji niemieckiej była znacząco gorsza od opisanej wyżej brytyjskiej, a i stopień dostępności do niej pozostawiał wiele do życzenia. Przykładowo transmisja telewizyjna z igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 roku była odbierana tylko przez 19 telewizorów rozmieszczonych w różnych punktach miasta, do których sygnał doprowadzano drogą kablową.

W ZSRR pierwsze stacje telewizyjne powstały w 1937 roku w Moskwie i Leningradzie. W 1940 roku utworzono pierwszą stację telewizyjną we Włoszech.

Pierwszą polską transmisję telewizyjną przeprowadziła w 1931 r. rozgłośnia Polskiego Radia w Katowicach, a w 1937 roku pierwsze eksperymentalne programy telewizyjne były nadawane w stolicy z nadajnika w hotelu Warszawa.