Wiktoria 1920. 16–22 października

Stanisław Karpiński (bankowiec) w dzienniku:

Rozejm z bolszewikami podpisany w Rydze. Skończyła się wojenka! Kraj cały odetchnie, a chyba najrozkoszniej minister skarbu. Właściwie to teraz dopiero może się rozpocząć rozsądna, planowa gospodarka. Szczerze życzę [Władysławowi] Grabskiemu powodzenia. Tymczasem ratuje się milionówką (pożyczka premiowa) i przygotowuje pożyczkę przymusową, która nie może się udać, ponieważ założenie jej fałszywe: przymusem można komuś coś zabrać, ale pożyczyć to chyba żartem.

Warszawa, 16 października 1920
[Stanisław Karpiński, „Pamiętnik dziesięciolecia 1915–1924”, Warszawa 1931]

Julian Wołoszynowski (pisarz) w piśmie „Przymierze”:

Chodzi o umiejętność zjednywania sobie sprzymierzeńców wśród tych wyzwalających się narodów, z którymi nas łączyła niedawno wspólna niewola, z którymi nas obecnie wspólne niebezpieczeństwo łączy; chodzi o życzliwy do nich stosunek, o poparcie moralne w ich walce o zdobycie i utrwalenie wolności. […] Unikać należy wszystkiego, co nas z sąsiadami naszymi poróżnić może, unikać więc należy obelżywego tonu, tendencyjnych uwłaczających informacji, słowem, tego wszystkiego, na co się nasza prasa endecka w stosunku do Ukrainy ciągle wysila, z wytrwałością godną lepszej sprawy, a z nienawiścią, której się nawet pozorami przyzwoitości ukryć nie stara. Wprawdzie nienawiść ta jest dobrym znakiem. Świadczy ona bowiem o bezsilności przeciwstawienia się duchowi czasu, który – wbrew protestom wsteczników – nowe, doskonalsze formy współżycia ludów wolnych w życie wciela. Stąd też gniewy wsteczników. […]

Najbliższe nam dwa narody, najmocniej z nami historią i krwią złączone, stosunkami gospodarczymi z nami związane, najskuteczniej nas mogące od najazdów osłonić – to Ukraina i Białoruś, które obecnie o wolność swoją walczą. Im się należy od nas najżyczliwsze poparcie moralne i przyjaźń szczera, która w walce umacnia.

Warszawa, 17 października 1920
[Julian Wołoszynowski, „Uczciwość i roztropność”, „Przymierze” nr 10/1920]

Jan Kwapiński (przewodniczący Zarządu Głównego Związku Zawodowego Robotników Rolnych):

Sejm przystąpił do opracowania i uchwalenia Konstytucji. Walka rozgorzała namiętnie, pomiędzy prawicą, centrum i lewicą, o wprowadzenie w Polsce ustroju demokratycznego. Prawica chciała wprowadzić parlament dwuizbowy, przy czym skład Senatu miał być ustalony z wirylistów [wchodzących do Senatu z racji funkcji, nie wyboru]. Centrum i lewica były temu przeciwne, starając się o utworzenie jednoizbowego parlamentu. Z Sejmu walka przeniosła się na ulicę, a PPS w porozumieniu z Centralą Związków Zawodowych ogłosiła strajk powszechny przeciwko projektowi prawicy.

Warszawa, październik 1920
[Jan Kwapiński, „Moje wspomnienia 1904–1939”, Paryż 1965]

Juliusz Zdanowski (ziemianin, polityk związany z Narodową Demokracją) w dzienniku:

Strajk manifestacyjny przeciw Senatowi, jednak socjały spędziły koło 8 tysięcy ludzi. Mimo wszelkiego odżegnywania się nie mogą się odczepić od swego ogona komunistycznego. Bo i gdzie granica? Ciągle jest u nas to zamieszanie pojęć, że za antypaństwowe uważa się tylko komunizowanie z bolszewikami. Natomiast mącą ludziom oczy, że można być narodowym komunistą. Więc promenowano [spacerowano] bezkarnie z napisami: „Precz z Sejmem”, „Śmierć burżujom”, „Niech żyje republika rad”. Takie stosunki w Polsce, że tylko z masą i pięścią rząd się liczy.

Licząc się z tym, zdecydowaliśmy spróbować wielkiej ulicznej demonstracji w przyszłą niedzielę dla poparcia dwuizbowego Sejmu. Musi się udać. Mam wrażenie, że ludzie mają dość tego socjalistycznego paradowania. Przecież nie sposób, żeby w Polsce tramwajarze dyktowali konstytucję i byli ostatnią instancją.

Warszawa, 18 października 1920
[„Dziennik Juliusza Zdanowskiego, t. 3: 4 VIII 1919 – 28 III 1921”, Szczecin 2014]

Marszałek Józef Piłsudski w rozkazie na zakończenie wojny:

Żołnierze! [...]

Zadanie nasze dobiega końca. Nie było ono łatwym. Polska, zniszczona przez wojnę, nie z jej woli prowadzoną, była biedna. Nieraz, żołnierze, łzy cisnęły mi się do oczu, gdym widział wśród szeregów wojsk, prowadzonych przeze mnie, Wasze bose, pokaleczone stopy, które już przemierzyły niezmierne przestrzenie, gdym widział brudne łachmany, pokrywające wasze ciało, gdym musiał obrywać Wasze skromne racje żołnierskie i żądać często, byście o głodzie i chłodzie szli do krwawego boju. [...] Za pracę i wytrwałość, za ofiarę i krew, za odwagę i śmiałość dziękuję Wam, żołnierze, w imieniu całego narodu i Ojczyzny naszej.

[...] Żołnierze! Zrobiliście Polskę mocną, pewną siebie i swobodną. Możecie być dumni i zadowoleni ze spełnienia swego obowiązku. Kraj, co w dwa lata potrafi wytworzyć takiego żołnierza, jakim Wy jesteście, może spokojnie patrzeć w przyszłość.

Warszawa, 18 października 1920
[Józef Piłsudski, „Pisma zbiorowe”, t. 5, Warszawa 1937]

Gen. Józef Haller w rozkazie pożegnalnym – w związku z rozwiązaniem Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej:

Na równi z pracą Sztabu wyróżniam działalność II Oddziału Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej, który rozwinął na wielką skalę propagandę w całym kraju, poruszył społeczeństwo i uświadomił sumienie mas. Wyrażam wdzięczność i tym wszystkim najwybitniejszym pisarzom i artystom polskim, którzy na moje zawołanie stanęli w szeregu i oddali bezinteresownie siły swe i talenty na służbę Ojczyźnie. […] Łączyć nas zawsze będzie miłość Ojczyzny oraz wspólnie dokonane dzieło i najserdeczniejsza krew przelana w obronie Polski i jej ideałów.

Warszawa, 19 października 1920
[„Wyciąg z rozkazu wewnętrznego nr 49”, w: „Obrona państwa w 1920 roku. Księga sprawozdawczo-pamiątkowa Generalnego Inspektoratu Armji Ochotniczej i Obywatelskich Komitetów Obrony Państwa”, Warszawa 1923]

Z informacji „Kuriera Lwowskiego”:

Cały Lwów robotniczy wstrzymał się od pracy. Stanęły prywatne przedsiębiorstwa i warsztaty, stanęły wszystkie instytucje gminne, w więc: rzeźnia, gazownia, elektrownia, czyszczenia miasta, zakład opałowy, aprowizacja. Utrzymano jedynie dopływ wody i prądu. Na ulicach miasta uderzał w oczy zupełny brak wozów tramwajowych, jako też fakt, że wszystkie sklepy bez wyjątku były w całym mieście zamknięte. Zamknięto nawet jadłodajnie, restauracje, mleczarnie, słowem, lokale, które zasadniczo są czynne nawet w niedzielę.

Rankiem zebrały się w swych lokalach wszystkie związki zawodowe, które następnie ruszyły ze sztandarami i tablicami na Rynek, gdzie […] odbyło się demonstracyjne zgromadzenie, przy współudziale tysięcznych tłumów. […] Zgromadzenie przyjęło przez aklamację następującą rezolucję:

„[…] Lwów podnosi w obliczu całej Polski gromki protest przeciwko zamachowi narzucenia ustrojowi państwa drugiej izby – reakcyjnego Senatu. Żądamy jednoizbowego Sejmu! […] Żądamy izby pracy i referendum ludowego! […] Żądamy takiego ustroju w Polsce, który by zapewnił powstanie potężnej Polski ludowej […]”.

Lwów, 20 października 1920
[„Powszechny strajk manifestacyjny we Lwowie”, „Kurier Lwowski” nr 255/1920]