Co powinni wiedzieć rozwodzący się przedsiębiorcy

Nie ma jasnego stanowiska fiskusa co do tego czy wraz z orzeczeniem końca związku małżeńskiego dochodzi do dostawy towarów, którymi będący przedsiębiorcami mąż lub żona mogli do tej pory samodzielnie zarządzać.

Publikacja: 06.09.2020 11:51

Co powinni wiedzieć rozwodzący się przedsiębiorcy

Foto: Adobe Stock

Czy były małżonek prowadzący działalność gospodarczą zachowuje prawo do dysponowania majątkiem? Czy ustrój majątkowy, jaki panował, w jego byłym małżeństwie ma znaczenie w tym przypadku? Czy wraz z orzeczeniem rozwodu dochodzi do dostawy towarów? Takie pytania często zadają sobie rozwodzący się przedsiębiorcy.

Dość powszechna jest sytuacja, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą z wykorzystaniem majątku nabytego w czasie trwania małżeństwa, w którym panuje ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Jeżeli ten małżonek prowadzi działalność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, to ma możliwość odliczenia podatku naliczonego od nabytych składników majątku. Według przepisów o VAT jest traktowany jako podmiot posiadający swobodę w dysponowaniu tymi składnikami. Jest to równoznaczne z jego prawem do rozporządzania tym towarem jakby był jego właścicielem.

Czytaj także: Podział majątku po rozwodzie nie ogranicza banku - wyrok SN

Swobodne korzystanie tylko w małżeństwie

Swoboda ta wynika wprost z art. 36 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi o samodzielnym zarządzaniu przez małżonka przedmiotami majątkowymi służącymi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. Tym samym, małżonek prowadzący działalność gospodarczą z wykorzystaniem majątku wspólnego faktycznie korzysta z jego składników oraz pobiera z nich pożytki. Jest tak, mimo że prawo do tych składników współdzieli z małżonkiem.

Prawo do samodzielnego zarządzania wspólnymi składnikami majątku nie istnieje niezależnie od związku małżeńskiego i poza nim. Orzeczenie rozwodu skutkuje tym, że prawo to przestaje istnieć, co oznacza, że samodzielność w zarządzaniu majątkiem nie przysługuje byłemu małżonkowi. Jest to bezpośredni skutek ustania ustawowego ustroju majątkowego. Konsekwencją orzeczenia rozwodu jest także to, że dotychczasowa wspólność majątkowa przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych, do której zastosowanie mają odpowiednie przepisy (wyrok Sądu Najwyższego z 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 414/10).

Wraz z orzeczeniem rozwodu składniki majątkowe, co do których byłemu małżonkowi przysługiwało prawo do samodzielnego zarządzania, są objęte zarządem wspólnym osób, które tworzyły to małżeństwo. Tym samym, swoboda władania rzeczami objętymi dotychczas wspólnością majątkową, a także pobierania pożytków ulega znacznemu ograniczeniu. W konsekwencji, dochodzi do faktycznego ograniczenia możliwości używania i korzystania z rzeczy, a także pobierania pożytków.

Dostawa wspólnych składników majątku

Istotą dostawy towarów jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Cecha ta odwołuje się do ekonomicznego, a nie prawnego, aspektu transakcji. Nie oznacza to, że prawne okoliczności transakcji mogą być pominięte przy ocenie czy doszło do przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel.

Okoliczność, w której aspekt gospodarczy dostawy towaru przeważa nad aspektem prawnym, skutkuje rozszerzeniem zakresu tej transakcji. Dostawa towarów ma miejsce nie tylko w sytuacji, gdy dojdzie do przeniesienia prawa własności do towaru. Dostawa towarów to także transakcja, która wywołuje podobne skutki z ekonomicznego punktu widzenia (wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 8 lutego 1990 r., C-320/88).

Prawo do rozporządzania towarami jak właściciel można określić jako sytuację prawną, w ramach której osoba, której ono przysługuje, ma możliwość:

- faktycznego używania i korzystania z rzeczy,

- pobierania z nich pożytków.

Rozpatrując skutki orzeczenia rozwodu z punktu widzenia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, należy stwierdzić, że:

- wraz z rozwodem swoboda władania rzeczami dotychczas objętymi wspólnością majątkową ulega znacznemu ograniczeniu poprzez przekształcenie się samodzielnego zarządu jednego z małżonków w zarząd wspólny byłych małżonków,

- dochodzi do faktycznego ograniczenia możliwości używania i korzystania z rzeczy, a także pobierania pożytków.

Niejednoznaczne skutki

Taki stan rzeczy – na gruncie podatku od towarów i usług –stwarza ryzyko uznania go za równoważny z przeniesieniem prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, a w konsekwencji za dostawę towarów, o której mowa w art. 7 ust. 2 ustawy o VAT. Potwierdzenie takiego stanowiska znaleźć można w interpretacji indywidualnej dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 19 października 2015 r. (IBPP1/4512-559/15/LSz), w której podzielono stanowisko podatnika, że wraz z orzeczeniem rozwodu dochodzi do dostawy towarów.

Istnieje także pogląd odmienny, zgodnie z którym wraz z orzeczeniem rozwodu były małżonek prowadzący działalność gospodarczą z wykorzystaniem składników majątku objętych przedtem wspólnością ustawową, nie traci swobody w zarządzaniu nimi (np. interpretacja indywidualna dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 14 stycznia 2019 r., 0112-KDIL2-1.4012.520.2018.2.AS). Pogląd ten oparty jest na dwóch przesłankach:

- autonomiczności prawa podatkowego,

- wyodrębnieniu tzw. majątku podatkowego przedsiębiorcy, który istnieje także po orzeczeniu rozwodu.

Podstawa prawna: art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.)

art. 31 § 1 i art. 36 § 3 ustawy z25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)

art. 200 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.)

Stanowisko korzystne niekoniecznie jest prawidłowe

Choć stanowisko przedstawione w drugiej z powołanych w artykule interpretacji należy ocenić jako korzystne dla podatników VAT, to warto zwrócić uwagę, że nie uwzględnia ono skutku w postaci wygaśnięcia prawa do samodzielnego zarządzania składnikami majątku wspólnego wykorzystywanymi przez małżonka-przedsiębiorcę w działalności gospodarczej (np. nieruchomości). Stanowisko to pomija także fakt, że prawo to zastępowane jest obowiązkiem byłych małżonków do współdziałania w zarządzie. Okoliczności te – jak się wydaje – nie powinny być pomijane, ponieważ kształtują one zarówno prawne, jak i faktyczne prawo do rzeczy. Dotyczy to również ustalenia momentu, w którym dochodzi do przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel na gruncie ustawy o VAT.

Warto zawczasu pomyśleć nad rozdzielnością

Nie ulega wątpliwości, że skutki związane z orzeczeniem rozwodu wpływają po stronie małżonka-przedsiębiorcy na swobodę zarządzania majątkiem objętym dotychczas ustrojem wspólności majątkowej. Pod uwagę należy wziąć, że orzeczenie rozwodu i skutki, jakie ono wywiera w zakresie możliwości zarządzania majątkiem powodują, że podatkowy stan posiadania małżonka-przedsiębiorcy mierzony zakresem władztwa ekonomicznego ulega uszczupleniu, podczas gdy zakres uprawnień do wywierania wiążących decyzji względem składników majątkowych, objętych uprzednio wspólnością majątkową, pozostaje taki sam dla obojga byłych małżonków.

Możliwość uznania, że wraz z orzeczeniem rozwodu dochodzi do dostawy towarów, pokazuje, iż wybór właściwego ustroju majątkowego powinien być starannie przemyślaną decyzją, w szczególności gdy jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą lub ma takie plany.

Czy były małżonek prowadzący działalność gospodarczą zachowuje prawo do dysponowania majątkiem? Czy ustrój majątkowy, jaki panował, w jego byłym małżeństwie ma znaczenie w tym przypadku? Czy wraz z orzeczeniem rozwodu dochodzi do dostawy towarów? Takie pytania często zadają sobie rozwodzący się przedsiębiorcy.

Dość powszechna jest sytuacja, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą z wykorzystaniem majątku nabytego w czasie trwania małżeństwa, w którym panuje ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Jeżeli ten małżonek prowadzi działalność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług, to ma możliwość odliczenia podatku naliczonego od nabytych składników majątku. Według przepisów o VAT jest traktowany jako podmiot posiadający swobodę w dysponowaniu tymi składnikami. Jest to równoznaczne z jego prawem do rozporządzania tym towarem jakby był jego właścicielem.

Pozostało 87% artykułu
Praca, Emerytury i renty
Płaca minimalna jeszcze wyższa. Minister pracy zapowiada rewolucję
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Sądy i trybunały
Trybunał Konstytucyjny na drodze do naprawy. Pakiet Bodnara oceniają prawnicy
Mundurowi
Kwalifikacja wojskowa 2024. Kobiety i 60-latkowie staną przed komisjami