Co do zasady, jednostki gospodarcze osiągają przychody z działalności gospodarczej z tytułu sprzedaży towarów albo świadczenia usług. Zdarza się jednak, że przychody są osiągane również w wyniku zbycia składników firmowego majątku. Najczęściej taka sytuacja ma miejsce, gdy środek trwały przestał być jednostce potrzebny, ale można go sprzedać odzyskując część jego wartości. Ustawa o rachunkowości (dalej: uor) nie podaje szczegółowych wytycznych dotyczących ujęcia w księgach rachunkowych tego rodzaju transakcji. W razie wątpliwości warto sięgnąć po Krajowy Standard Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe". KSR 11 definiuje rozchód środka trwałego jako wszelkie czynności (faktyczne i prawne) skutkujące zaprzestaniem ujmowania środka trwałego w księgach rachunkowych jednostki, w tym w szczególności między innymi na skutek sprzedaży. W tym momencie jednostka gospodarcza zaprzestaje ujmowania środka trwałego w księgach rachunkowych. Z chwilą rozchodu następuje również zakończenie jego amortyzacji, wyłączenie z ewidencji środków trwałych i kasacja numeru inwentarzowego. Wartość księgowa netto rozchodowanego środka trwałego obciąża (z pewnymi wyjątkami) bieżący wynik finansowy. Zaprzestanie ujmowania środka trwałego następuje pod datą jego sprzedaży lub nieodpłatnego przekazania.
Szczególny sposób prezentacji
Należy pamiętać, że operacje księgowe związane z taką transakcją wymagają specyficznej prezentacji w księgach rachunkowych. W sprawozdaniu finansowym przychody i koszty wykazuje się nieskompensowane. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 3 uor wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów, jak też zysków i strat nadzwyczajnych ustala się oddzielnie. Nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych. Od tej reguły pojawiają się jednak pewne wyjątki, które dotyczą między innymi pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych czyli kategorii, do której zakwalifikowana zostanie sprzedaż majątku trwałego. We wzorze rachunku zysków i strat zaprezentowanym w załączniku nr 1 do uor pojawiają się pozycje: zysk oraz strata z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych >patrz tabela 1.
Ustawa jasno zatem wskazuje, że operacje związane z zbyciem przez daną jednostkę gospodarczą aktywów niefinansowych należy prezentować w sprawozdaniu finansowym jako wynik pomiędzy uzyskanymi z tytułu tej transakcji przychodami a ich wartością księgową, czyli per saldo. Poza tym wartość księgową niefinansowego składnika aktywów, który zostanie zbyty, można powiększyć o koszty związane ze sprzedażą – jeśli wystąpią. Powyższe podejście potwierdza również KSR 11. Zgodnie z postanowieniami paragrafu 9.4. KSR 11 wartość księgową netto sprzedanego lub przekazanego nieodpłatnie środka trwałego odnosi się w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych.
Przychód ze sprzedaży ujmuje się w pozostałych przychodach operacyjnych, a wynik z takiej transakcji prezentuje się jako zysk lub stratę z tytułu rozchodu niefinansowych aktywów trwałych.
