Inwentaryzacja zapasów: jak przygotować spis z natury

Odpowiednie przygotowanie procesu spisu z natury towarów czy materiałów może ograniczyć jego czasochłonność. Stosowne procedury i wytyczne zapewnią szybkie i efektywne ustalenie rzeczywistego stanu majątku.

Publikacja: 21.11.2018 01:00

Foto: Adobe Stock

Przygotowanie i przeprowadzenie inwentaryzacji to zwykle znaczące wyzwanie organizacyjne, które wymaga zaangażowania zasobów kadrowych firmy lub zlecenia tych czynności jednostkom zewnętrznym. Wyjątkowo czasochłonna i skomplikowana może się okazać inwentaryzacja w jednostkach gospodarczych, które prowadzą działalność produkcyjną lub handlową albo posiadają wiele różnego rodzaju zapasów. Zapasy stanowią element aktywów obrotowych, dla których przyjmuje się, że zostaną zbyte, staną się wymagalne lub będą trwać nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Rzeczowe aktywa obrotowe to według definicji art. 3. ust. 1 pkt 19 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Dodatkowo, art. 3 ust. 1 pkt 18 lit. a zawiera pewne uściślenie, które dotyczy okresu przetrzymywania przez jednostkę zapasów. Przepis ten głosi, że rzeczowe aktywa obrotowe (a co za tym idzie także zapasy) są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy.

Rozszerzenie w stanowisku KSR

Ustawa o rachunkowości nie daje szczegółowych wytycznych, jak należy zorganizować proces inwentaryzacji zapasów. W razie wątpliwości dotyczących przeprowadzenia całej procedury warto sięgnąć po stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie inwentaryzacji drogą spisu z natury zapasów materiałów, towarów, wyrobów gotowych i półproduktów. Dla przypomnienia: na podstawie art. 10 ust. 3 uor, w sprawach nieuregulowanych jej przepisami, przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości, a w przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego – MSR. Kolejność wyboru konkretnych uregulowań prawa bilansowego – lokalnych bądź międzynarodowych przepisów – doprecyzowuje Krajowy Standard Rachunkowości nr 7 „Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja" (dalej: KSR 7). Zgodnie z paragrafem 3.2.5. KSR 7 w sprawach nieuregulowanych przepisami uor w pierwszej kolejności jednostka powinna stosować krajowe standardy rachunkowości, a staje się to możliwe wtedy, gdy kierownik jednostki podjął decyzję o ich włączeniu do przyjętych przez nią zasad (polityki) rachunkowości. Jednostki, które postanowiły nie stosować krajowych standardów rachunkowości, nie mogą stwierdzać w przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości, że w sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy stosują MSR. Decyzja kierownika jednostki o stosowaniu tylko wybranych KSR spośród tych, które jej dotyczą, albo przyjęcie tylko niektórych ich postanowień, jest równoważna decyzji o nieprzyjęciu do stosowania KSR. Nie ma potrzeby ujawnienia w sprawozdaniu finansowym faktu nieprzyjęcia KSR do zasad (polityki) rachunkowości, stosowanych przez jednostkę. W takiej sytuacji, w każdym przypadku wystąpienia w działalności jednostki transakcji, zdarzenia lub warunku będących sprawami, których przepisy o rachunkowości nie regulują, jednostka jest zobowiązana do szczegółowego opracowania i uzasadnienia przyjętych zasad (polityki) rachunkowości w tych sprawach i ujawnienia tych spraw i zasad w sprawozdaniu finansowym.

Wskazówki i dobre praktyki

Stanowisko KSR w sprawie inwentaryzacji drogą spisu z natury zapasów materiałów, towarów, wyrobów gotowych i półproduktów nawiązuje do zapisów art. 26 i 27 uor, wyjaśniając przy tym szczerzej problemy merytoryczne i organizacyjne, które mogą powstać przy przeprowadzaniu inwentaryzacji. W stanowisku przedstawiono dobre praktyki oraz wskazówki sprzyjające prawidłowej i sprawnej inwentaryzacji zapasów drogą spisu z natury. Podkreślono również, że właściwa organizacja i prawidłowy, a zarazem sprawny przebieg spisu z natury, decydują o wiarygodności jego rezultatów, jednocześnie pozwalając na zmniejszenie czaso- i kosztochłonności czynności spisowych oraz ograniczenie zakłóceń działalności jednostki podczas spisu.

Krok po kroku

Rozpoczęcie spisu z natury wymaga spełnienia określonych warunków, a jeżeli którykolwiek z warunków nie zostanie spełniony, przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej lub wyznaczony do tego członek komisji podejmuje odpowiednie działania zaradcze, zapewniające prawidłowy przebieg spisu. Przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej lub wyznaczony przez niego członek komisji rozpoczyna spis z natury w wyznaczonym dniu i godzinie oraz jednym lub kilku miejscach po upewnieniu się, że:

- zespoły spisowe są w kompletnym składzie i są obecne osoby odpowiedzialne za zapasy będące przedmiotem spisu;

- zespoły spisowe otrzymały za pokwitowaniem w zestawieniu kontrolnym wystarczającą liczbę odpowiednio oznakowanych dokumentów (np. arkuszy) spisowych i niezbędne wyposażenie;

- dane o stanie ilościowym zapasów objętych spisem są niedostępne zespołom spisowym;

- osoby odpowiedzialne za objęte spisem zapasy złożyły księgowemu pisemne oświadczenia, że wszystkie dowody przychodu i rozchodu objętych spisem zapasów zostały mu przekazane, a na oświadczeniu podano numery lub inne znamiona ostatnich dowodów przychodu i rozchodu.

Jeśli spis z natury ze względu na specyfikę działalności danej jednostki gospodarczej rozpoczyna się jednocześnie w więcej niż jednej lokalizacji, to każdy zespół spisowy powinien mieć zapewnioną możliwość bieżącego kontaktu z przewodniczącym komisji inwentaryzacyjnej lub innym członkiem komisji upoważnionym do podejmowania decyzji.

Liczenie, ważenie, mierzenie

Spis z natury polega na ustaleniu drogą pomiaru ilościowego stanu zapasów, ocenie ich jakości oraz zapisaniu tych ustaleń w arkuszu spisowym lub na innym nośniku danych utrwalającym wyniki spisu. Zadaniem zespołu spisowego jest zatem ustalenie ilości i jakości wszystkich składników zapasów znajdujących się na polu spisowym – ściśle określonej części jednostki, w której znajdują się zapasy powierzone osobie odpowiedzialnej. Spisane składniki oznacza się, aby zapobiec ich powtórnemu spisaniu. Jeżeli ten sam asortyment zapasów jest składowany w kilku miejscach jednego pola spisowego, to ilości stwierdzone w poszczególnych miejscach składowania traktuje się wstępnie tak, jakby to były różne składniki zapasów, zapisując je w oddzielnych wierszach arkusza spisowego, a następnie ujmuje je łącznie w zestawieniach zbiorczych. Jeżeli na jednym polu spisowym składowane są różne rodzaje zapasów, np. materiały i towary albo towary i wyroby gotowe, to wskazane jest przeznaczenie dla każdego rodzaju zapasów odrębnego arkusza spisowego.

Stan ilościowy każdego składnika zapasów ustala się odpowiednio do jego charakteru poprzez takie czynności jak:

- liczenie (sztuki),

- ważenie,

- pomiar długości, powierzchni lub objętości

– z użyciem odpowiednich urządzeń pomiarowych.

Wyniki pomiaru wyraża się w jednostkach miary przyjętych w ewidencji księgowej zapasów. Zazwyczaj są to jednostki miary stosowane w obrocie towarowym. Jeżeli jednak właściwy pomiar następuje z użyciem innej jednostki miary niż przyjęta w ewidencji księgowej zapasów, to w arkuszu spisowym zamieszcza się odpowiednią uwagę lub stosuje się odpowiednie tabele przeliczeniowe. Z kolei, jeśli waga spisywanego składnika zapasów zmienia się w zależności od czynników atmosferycznych, na przykład wilgotności powietrza, to w przypadku asortymentu, znajdującego się w oryginalnym nienaruszonym opakowaniu (np. bele bawełny, rolki wełny mineralnej), przyjmuje się wagę deklarowaną na opakowaniu.?Stanowisko KSR opisuje też sposób postępowania w przypadku prowadzenia spisu z natury w specyficznych warunkach >patrz tabela na >H6.

Arkusz spisowy to nie tylko papier

Postęp technologiczny dotyczy wszystkich branż, dlatego stanowisko KSR dotyczące spisu z natury dopuszcza inwentaryzację zapasów drogą spisu z natury wspomaganą informatycznie, która przyspiesza przebieg spisu i zmniejsza ryzyko błędów. Wspomaganie może polegać między innymi na:

- elektronicznym wypełnianiu przez zespoły spisowe dokumentacji inwentaryzacyjnej, przede wszystkim arkuszy spisowych;

- korzystaniu ze specjalistycznego oprogramowania przeznaczonego do przeprowadzania spisu z natury lub podobnej funkcji w systemach księgowych, w szczególności zapewniających bieżące wykazywanie wyników spisu oraz tworzenie dokumentacji spisowej, w tym ustalanie różnic inwentaryzacyjnych;

- przeprowadzaniu spisu za pomocą mobilnych urządzeń, tj. skanerów, pod warunkiem uprzedniego oznaczenia składników zapasów stanowiących przedmiot spisu odpowiednimi kodami identyfikującymi – z zastrzeżeniem, że skanery stosuje się do identyfikacji i liczenia składników zapasów, ale nie zapewniają ustalenia wagi ani objętości, które następują w kolejnych etapach spisu, również z użyciem oprogramowania.

Inwentaryzacja zapasów drogą spisu z natury w całości wspomagana informatycznie przebiega z zachowaniem zasad ogólnych dotyczących zapasów. Przed przystąpieniem do spisu niezbędne jest uzgodnienie danych o zapasach zapisanych w skanerach z centralną bazą danych i autoryzacja członków zespołu spisowego, aby umożliwić im korzystanie ze skanerów. Uzgodnienie to dotyczy symboli (indeksów) składników zapasów, jednostek miary oraz ewentualnie opisu ich cech i lokalizacji, jeżeli są one weryfikowane podczas spisu. W czasie spisu zespół spisowy skanuje kody i weryfikuje odczytane przez skaner szczegółowe informacje o spisywanym składniku zapasów, np. jego cechy zewnętrzne, termin przydatności, umiejscowienie w magazynie. Stany i kody (oznaczenia) identyfikujące składniki zapasów są automatycznie zapisywane w pamięci skanerów, przy czym zespół spisowy nie ma możliwości modyfikowania tych zapisów. Po zakończeniu spisu wynik skanowania jest przekazywany do centralnego systemu informatycznego w celu sporządzenia arkuszy spisowych lub równoważnych im dokumentów. Ujawnione w trakcie spisu składniki zapasów o kodach nieujętych w bazie danych skanerów lub pozbawione kodu są spisywane według ogólnych zasad na papierowym arkuszu spisowym. Dokumenty spisowe są podpisywane elektronicznie albo tradycyjnie, w zależności od przyjętego w systemie sposobu autoryzacji. ?

Przygotowanie i przeprowadzenie inwentaryzacji to zwykle znaczące wyzwanie organizacyjne, które wymaga zaangażowania zasobów kadrowych firmy lub zlecenia tych czynności jednostkom zewnętrznym. Wyjątkowo czasochłonna i skomplikowana może się okazać inwentaryzacja w jednostkach gospodarczych, które prowadzą działalność produkcyjną lub handlową albo posiadają wiele różnego rodzaju zapasów. Zapasy stanowią element aktywów obrotowych, dla których przyjmuje się, że zostaną zbyte, staną się wymagalne lub będą trwać nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Rzeczowe aktywa obrotowe to według definicji art. 3. ust. 1 pkt 19 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Dodatkowo, art. 3 ust. 1 pkt 18 lit. a zawiera pewne uściślenie, które dotyczy okresu przetrzymywania przez jednostkę zapasów. Przepis ten głosi, że rzeczowe aktywa obrotowe (a co za tym idzie także zapasy) są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy.

Pozostało 87% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Praca, Emerytury i renty
Płaca minimalna jeszcze wyższa. Minister pracy zapowiada rewolucję
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Sądy i trybunały
Trybunał Konstytucyjny na drodze do naprawy. Pakiet Bodnara oceniają prawnicy
Mundurowi
Kwalifikacja wojskowa 2024. Kobiety i 60-latkowie staną przed komisjami