Przygotowanie i przeprowadzenie inwentaryzacji to zwykle znaczące wyzwanie organizacyjne, które wymaga zaangażowania zasobów kadrowych firmy lub zlecenia tych czynności jednostkom zewnętrznym. Wyjątkowo czasochłonna i skomplikowana może się okazać inwentaryzacja w jednostkach gospodarczych, które prowadzą działalność produkcyjną lub handlową albo posiadają wiele różnego rodzaju zapasów. Zapasy stanowią element aktywów obrotowych, dla których przyjmuje się, że zostaną zbyte, staną się wymagalne lub będą trwać nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Rzeczowe aktywa obrotowe to według definicji art. 3. ust. 1 pkt 19 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Dodatkowo, art. 3 ust. 1 pkt 18 lit. a zawiera pewne uściślenie, które dotyczy okresu przetrzymywania przez jednostkę zapasów. Przepis ten głosi, że rzeczowe aktywa obrotowe (a co za tym idzie także zapasy) są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy.
Rozszerzenie w stanowisku KSR
Ustawa o rachunkowości nie daje szczegółowych wytycznych, jak należy zorganizować proces inwentaryzacji zapasów. W razie wątpliwości dotyczących przeprowadzenia całej procedury warto sięgnąć po stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie inwentaryzacji drogą spisu z natury zapasów materiałów, towarów, wyrobów gotowych i półproduktów. Dla przypomnienia: na podstawie art. 10 ust. 3 uor, w sprawach nieuregulowanych jej przepisami, przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości, a w przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego – MSR. Kolejność wyboru konkretnych uregulowań prawa bilansowego – lokalnych bądź międzynarodowych przepisów – doprecyzowuje Krajowy Standard Rachunkowości nr 7 „Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja" (dalej: KSR 7). Zgodnie z paragrafem 3.2.5. KSR 7 w sprawach nieuregulowanych przepisami uor w pierwszej kolejności jednostka powinna stosować krajowe standardy rachunkowości, a staje się to możliwe wtedy, gdy kierownik jednostki podjął decyzję o ich włączeniu do przyjętych przez nią zasad (polityki) rachunkowości. Jednostki, które postanowiły nie stosować krajowych standardów rachunkowości, nie mogą stwierdzać w przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości, że w sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy stosują MSR. Decyzja kierownika jednostki o stosowaniu tylko wybranych KSR spośród tych, które jej dotyczą, albo przyjęcie tylko niektórych ich postanowień, jest równoważna decyzji o nieprzyjęciu do stosowania KSR. Nie ma potrzeby ujawnienia w sprawozdaniu finansowym faktu nieprzyjęcia KSR do zasad (polityki) rachunkowości, stosowanych przez jednostkę. W takiej sytuacji, w każdym przypadku wystąpienia w działalności jednostki transakcji, zdarzenia lub warunku będących sprawami, których przepisy o rachunkowości nie regulują, jednostka jest zobowiązana do szczegółowego opracowania i uzasadnienia przyjętych zasad (polityki) rachunkowości w tych sprawach i ujawnienia tych spraw i zasad w sprawozdaniu finansowym.
Wskazówki i dobre praktyki
Stanowisko KSR w sprawie inwentaryzacji drogą spisu z natury zapasów materiałów, towarów, wyrobów gotowych i półproduktów nawiązuje do zapisów art. 26 i 27 uor, wyjaśniając przy tym szczerzej problemy merytoryczne i organizacyjne, które mogą powstać przy przeprowadzaniu inwentaryzacji. W stanowisku przedstawiono dobre praktyki oraz wskazówki sprzyjające prawidłowej i sprawnej inwentaryzacji zapasów drogą spisu z natury. Podkreślono również, że właściwa organizacja i prawidłowy, a zarazem sprawny przebieg spisu z natury, decydują o wiarygodności jego rezultatów, jednocześnie pozwalając na zmniejszenie czaso- i kosztochłonności czynności spisowych oraz ograniczenie zakłóceń działalności jednostki podczas spisu.
Krok po kroku
Rozpoczęcie spisu z natury wymaga spełnienia określonych warunków, a jeżeli którykolwiek z warunków nie zostanie spełniony, przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej lub wyznaczony do tego członek komisji podejmuje odpowiednie działania zaradcze, zapewniające prawidłowy przebieg spisu. Przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej lub wyznaczony przez niego członek komisji rozpoczyna spis z natury w wyznaczonym dniu i godzinie oraz jednym lub kilku miejscach po upewnieniu się, że:
- zespoły spisowe są w kompletnym składzie i są obecne osoby odpowiedzialne za zapasy będące przedmiotem spisu;