Księgowi w 100-lecie niepodległości Polski

Stulecie odzyskania niepodległości świętowali wszyscy. W ten nurt włączyło się również Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, przypominając m.in. jak przez lata zmieniała się praca księgowych i towarzyszące jej otoczenie prawne.

Publikacja: 14.11.2018 05:40

Fachowe czasopismo dla księgowych z okresu międzywojennego

Fachowe czasopismo dla księgowych z okresu międzywojennego

Foto: materiały prasowe

W Poznaniu odbyła się uroczysta sesja „100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę. Rachunkowość i zawód księgowego w okresie 1918–2018", której organizatorami byli Prezydium Zarządu Głównego, Rada Naukowa Stowarzyszenia oraz kierownictwo Oddziału Wielkopolskiego SKwP.

Uczestników powitał Franciszek Wala – prezes Zarządu Głównego SKwP – W bieżącym roku przypada 100. rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę po 123 latach niewoli, jaką naszemu państwu zgotowały ostatecznie w 1795 roku trzy ościenne wrogie mocarstwa. Jako symboliczny Dzień Niepodległości został ustanowiony 11 listopada, lecz odzyskiwanie niepodległości było procesem, obejmującym wielkie wydarzenia historyczne w Europie i czyn zbrojny Polaków, różne formy organizowania się społeczeństwa i pozytywistyczną pracę u podstaw oraz działania dyplomatyczne.

Przekrój ważnych wydarzeń, które złożyły się na dzieło odzyskania niepodległości i ostatnie 100 lat historii Polski bardzo interesująco zaprezentował prof. Wiktor Gabrusewicz – prezes Zarządu Oddziału Wielkopolskiego SKwP. Pokrótce zostało omówione tworzenie podstaw funkcjonowania odrodzonego państwa i przełomowe momenty ostatnich stu lat. Ale skupmy się na tych faktach, które są szczególnie istotnie i ciekawe dla środowiska księgowych.

Regulacje prawne

Prof. Sławomir Sojak – członek Rady Naukowej SKwP, zaprezentował 100 lat polskiego prawa w rachunkowości, ze szczególnym uwzględnieniem okresu międzywojennego. – U progu niepodległości ustrój gospodarczy regulowany był kodeksami handlowymi państw zaborczych i francuskim kodeksem Napoleona z 1807 roku. Najważniejszym celem władz ekonomicznych była kodyfikacja prawa i unifikacja waluty. W Polsce z nastaniem niepodległości w obiegu były waluty państw zaborczych: carskie ruble, korony austro-węgierskie, marki niemieckie oraz marki polskie, ukraińskie hrywny i karbowańce. Marki polskie były emitowane od 1917 roku przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową (PKKP) w Warszawie, utworzoną przez niemieckiego zaborcę – powiedział. – 11 listopada PKKP została przejęta przez władze polskie, a emisja marki polskiej przez Rząd RP. Stopniowo waluty poszczególnych zaborców były zastępowane przez markę polską. Inflacja lat 20. była jednym z głównych powodów reformy walutowej. Marka polska przestała być środkiem płatniczym 1 lipca 1924 roku. W wyniku reformy, wprowadzonej przez premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego, została zastąpiona nowym pieniądzem, który przyjął nazwę złoty i był emitowany przez Bank Polski, który zastąpił Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Nazwa pieniądza nawiązywała do monet z czasów przed- rozbiorowych (złoty jako jednostka obrachunkowa pojawił się w 1496 roku, a jako moneta w 1663 roku, zwana od nazwiska projektodawcy tymfem). Rozważano także inne nazwy: „piast", „lech", „pol", „polonia", „kościuszko". Konsekwencją zmiany waluty była konieczność przewalutowania zapisów w księgach. Regulowało je rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 25 czerwca 1924 roku o bilansowaniu w złotych oraz określeniu w złotych kapitałów własnych przedsiębiorstw, obowiązanych do prowadzenia ksiąg handlowych (DzU z 1924, nr 55, poz. 542). Zgodnie z § 1 wszystkie osoby fizyczne i prawne, obowiązane do prowadzenia ksiąg handlowych, miały „ułożyć inwentarz i bilans otwarcia w złotych". Przy czym dniem otwarcia mógł być dowolny dzień, nie późniejszy jednak niż 1 stycznia 1925 roku.

Kodeks handlowy na początek

Wśród aktów prawnych, związanych z działalnością gospodarki po odzyskaniu niepodległości, prof. Sławomir Sojak odniósł się do najważniejszego, który regulował kwestie prowadzenia rachunkowości na ziemiach polskich w okresie międzywojennym, czyli do polskiego kodeksu handlowego z 1934 roku. Kodeks stanowił efekt prac Komisji Kodyfikacyjnej, która posiłkowała się głównie rozwiązaniami z ustawodawstwa niemieckiego. Kodeks posiadał dwie księgi: pierwsza – Kupiec – obejmowała część ustrojową prawa handlowego, druga – Czynności handlowe – regulowała typy czynności prawnych dokonywanych w stosunkach kupieckich. Zawarte w nim zasady rachunkowości musiały być stosowane przez: kupców rejestrowych – dział V – rachunkowość kupiecka (art. 54–59), spółki osobowe – dział XI, rozdz. IV – rachunkowość spółek z o.o. (art. 244–253), spółki akcyjne – dział XII, rozdz. IV – rachunkowości spółek akcyjnych (art. 418-430).

– Zgodnie z kodeksem, kupcem był ten „kto we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe" (art. 2 § 1). Kupcy, którzy zajmowali się prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego w większym rozmiarze, byli nazywani kupcami rejestrowymi. Zobowiązano ich do wpisania do sądowego rejestru handlowego (art. 6), do którego mogli także dobrowolnie wpisać się rolnicy, posiadający większe gospodarstwa. Kupiec rejestrowy zobowiązany był prowadzić według zasad prawidłowej rachunkowości kupieckiej taką księgowość handlową, jaka jest konieczna do ujawnienia stanu majątku i interesów handlowych (art. 54) – omawiał prof. Sławomir Sojak. – Rozmiary kupieckiej księgi handlowej były uzależnione od wielkości posiadanego przedsiębiorstwa. Ustalono, iż wszelkie operacje handlowe miały być ewidencjonowane w walucie polskiej, natomiast język zapisów powinien być zgodny z językiem obowiązującym w sądach siedziby przedsiębiorstwa lub jego oddziału. Księgi handlowe należało oprawić i ponumerować ich strony. Niedopuszczalne było zostawianie odstępów oraz poprawianie błędów w sposób uniemożliwiający odczytanie zapisu pierwotnego. Księgi handlowe, faktury i inne pisma, dotyczące zapisów księgowych, musiały być przechowywane przez dziesięć lat, przy czym, czas liczono od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego zapisu w księdze. (art. 54–56).

Polski kodeks handlowy wprowadził również obowiązek sporządzania bilansu oraz rachunku zysków i strat za każdy rok obrotowy. Nie podał ich wzorca, ale określił zasady dotyczące sporządzania bilansów dla spółek z o.o. (art. 247) i dla spółek akcyjnych (art. 422). Wskazywały one przede wszystkim miejsce ujęcia danej pozycji składników majątkowych w bilansie. Kodeks określał także zasady wyceny składników bilansowych – generalnie obowiązywała zasada kosztu historycznego.

Międzywojenna edukacja

Niezwykle ciekawe zagadnienie poruszył prof. Waldemar Dotkuś – członek Rady Naukowej SKwP. Omówił proces podwyższania kwalifikacji księgowych w II RP. Na wstępie porównał fragmenty Statutu Polskiego Związku Zawodowego Buchalterów-Rzeczoznawców i ich pomocników w Rzeczypospolitej Polskiej z 1936 roku oraz Statutu SKwP z 2018 roku, prezentujące zadania i sposoby działania obu organizacji >patrz ramka.

Wiedza była kosztowna

Duże zainteresowanie wzbudził regulamin „Kursów Wyższej Rachunkowości dla Buchalterów", które 26 sierpnia 1931 r. zatwierdzone zostały przez Kuratora Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Celem kursów, według założeń ich twórców, miało być „ (...) uzupełnienie i wyrównanie poziomu wiadomości teoretycznych oraz praktycznych wszystkich osób pracujących w zawodzie buchaltera i naukowe przygotowanie tych osób do uzyskania tytułu buchaltera dyplomowanego w razie uchwalenia projektowanej przez Związek ustawy o buchalterach dyplomowanych względnie do ustawy o buchalterach przysięgłych".

– Organizatorzy kursu – powiedział prof. Waldemar Dotkuś – w regulaminie podkreślali, że „(...) wykładów na tym kursie nie należy utożsamiać z wykładami rachunkowości podwójnej (...) prowadzonej na różnych tego rodzaju uczelniach handlowych, średnich, wyższych i tzw. kursach handlowych. Wykłady rachunkowości przeznaczone są dla tych, którzy znają jej zasady w celu głębszego rozwinięcia tych zasad i ujęcia ich ze stanowiska praktyki zawodowej".

Kurs trwał dwa lata i obejmował 435 godzin wykładów. Materiały pomocnicze – były to wydrukowane stenogramy wykładów – liczyły ok. 3100 stron. Zgodnie z regulaminem, należało złożyć egzaminy ze wszystkich, przewidzianych programem, przedmiotów >patrz ramka.

Zdziwienie wśród słuchaczy wzbudził szeroki zakres merytoryczny kursów i ich wysoka cena, zwłaszcza w kontekście ówczesnych zarobków. Wstępna opłata przy składaniu dokumentów (wpisowe) wynosiła 5 zł, zaś czesne za dwa lata nauki (bez opłat egzaminacyjnych) – 525 zł. Za każdy egzamin należało wnieść opłatę w wysokości 5 zł. Koszty były naprawdę wysokie. Dla przykładu prof. Waldemar Dotkuś przedstawił: – Według przedwojennej tabeli „Uposażenia pracowników państwowych" średnie wynagrodzenie w najliczniejszej grupie (X), w której było w drugiej połowie lat trzydziestych około 42 000 etatów, pracowników administracji i szkolnictwa (w tym samego szkolnictwa 10 233) miesięczne wynagrodzenie wynosiło, bez dodatków, około 160 zł.

Na zakończenie uczestnicy przyjęli uroczystą „Deklarację" odczytaną przez prof. Zbigniewa Lutego – przewodniczącego Rady Naukowej SKwP.

Okazją do zorganizowania uroczystej sesji było Ogólnopolskie Spotkanie Przedstawicieli Jednostek Organizacyjnych Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, poświęcone omówieniu dokonań w zakresie działalności statutowej, wymianie dobrych doświadczeń, ale także dyskusji o nowych przedsięwzięciach, gdyż problematyce przyszłości zawodu księgowego i działalności Stowarzyszenia organizacja poświęca coraz więcej uwagi. Spotkanie, połączone z posiedzeniem Zarządu Głównego SKwP, odbyło się w dniach 15–16 października 2018 r. w Poznaniu. ?

W artykule wykorzystano fragmenty tekstów: „100 lat polskiego prawa rachunkowości " dr Aleksandry Banaszkiewicz i dr. Sławomira Sojaka z UMK w Toruniu; Regulamin „Kursów Wyższej Rachunkowości dla Buchalterów" – źródło: https://polonia.pl/item/do-zarzadu-polskiego-zwiazku-zawodowego-buchalterow...

>DOSKONALENIE ZAWODOWE BYŁO I JEST WAŻNE

Paragraf 2 Statutu Związku Buchalterów

Związek ma na celu zjednoczenie buchalterów-bilansistów i ich pomocników dla wspólnej obrony i popierania interesów zawodowych, ekonomicznych, kulturalnych i prawnych, podniesienia poziomu fachowego i organizacji współżycia koleżeńskiego.

Art. 5 pkt 1 Statutu SKwP

Stowarzyszenie jednoczy i zrzesza osoby wykonujące zawód księgowego oraz zawody pokrewne związane z rachunkowością – w trosce o umożliwienie im pozyskiwania wiedzy i umiejętności oraz doskonalenia kwalifikacji niezbędnych dla wykonywania zawodu zgodnie z przepisami powszechnie obowiązującego prawa, profesjonalnymi standardami, dobrą praktyką i zasadami etycznymi oraz przy poszanowaniu interesu publicznego. ?

>CZEGO UCZONO NA KURSIE DLA BUCHALTERÓW

Program kursów obejmował:

Przedmioty na I roku:

Analiza rynku, Konstytucja i ustrój państwowy, Nauka o handlu, Polityka handlowa, Postępowanie administracyjne, Prawo cywilne, Prawo przemysłowe, Rachunki kupieckie i bankowe, Rachunkowość bankowa, Rachunkowość handlowo-komisowa, Rachunkowość handlowo- -towarowa, Rachunkowość rolna, Rachunkowość ubezpieczeniowa, Statystyka w przedsiębiorstwie, Skarbowość, Technika rachunkowości podwójnej (włoskiej), Technika rachunkowości przebitkowej, Teoria rachunkowości podwójnej. Razem 18 przedmiotów.

W II roku kursów przewidziano również 18 przedmiotów:

Analiza bilansów i nauka o nich, Kalkulacja kosztów własnych w przemyśle, Metodyka nauczania rachunkowości podwójnej, Naukowa organizacja biurowości, Nauka o budżecie, Opłaty stemplowe, Podatek przemysłowy, Podatek dochodowy, Podatek majątkowy, Postępowanie karne, Prawo akcyjne, Prawo karne, Prawo handlowe, Proces cywilny, Rachunkowość państwowa, Rachunkowość przemysłowa, Rachunkowość samorządowa, Ustawodawstwo socjalne. ?

W Poznaniu odbyła się uroczysta sesja „100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę. Rachunkowość i zawód księgowego w okresie 1918–2018", której organizatorami byli Prezydium Zarządu Głównego, Rada Naukowa Stowarzyszenia oraz kierownictwo Oddziału Wielkopolskiego SKwP.

Uczestników powitał Franciszek Wala – prezes Zarządu Głównego SKwP – W bieżącym roku przypada 100. rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę po 123 latach niewoli, jaką naszemu państwu zgotowały ostatecznie w 1795 roku trzy ościenne wrogie mocarstwa. Jako symboliczny Dzień Niepodległości został ustanowiony 11 listopada, lecz odzyskiwanie niepodległości było procesem, obejmującym wielkie wydarzenia historyczne w Europie i czyn zbrojny Polaków, różne formy organizowania się społeczeństwa i pozytywistyczną pracę u podstaw oraz działania dyplomatyczne.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe