Księgowe ujęcie podziału zysku w spółkach osobowych

W spółkach osobowych, zarówno prawa cywilnego (spółka cywilna), jak i prawa handlowego (spółki: jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) ustawowo uregulowana została kwestia podziału i wypłaty wygenerowanego w danym roku obrotowym zysku. W spółkach osobowych: cywilnej, jawnej, partnerskiej i komandytowej podziałowi podlega wynik finansowy brutto. Tego typu podmioty nie są bowiem zobowiązane do rozliczania się z podatku dochodowego – obowiązek ten ciąży na ich wspólnikach. Wyjątkiem jest spółka komandytowo-akcyjna, będąca podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. Tego rodzaju spółka dokonuje podziału wyniku finansowego netto. Ponadto, identycznie jak spółki kapitałowe-osoby prawne (spółka z o.o., spółka akcyjna), ma ona obowiązek ustalania – stosownie do regulacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych – wysokości osiągniętego dochodu lub poniesionej straty, wpłaty – w terminie do 20. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni – zaliczek na podatek dochodowy oraz składania – w terminie do końca trzeciego miesiąca następnego roku – zeznania na formularzu CIT-8.

Czytaj także: Spółki osobowe: zasady uczestniczenia wspólników w zyskach i stratach

1. Spółka cywilna

W spółce cywilnej każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach (i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach), bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może w inny sposób określać stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Może nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach, nie może jednak wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach. Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do jego udziału w stratach (art. 867 kodeksu cywilnego; dalej: k.c.). Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki. Jednak gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.

2. Spółka jawna i partnerska

W spółkach: jawnej i partnerskiej (w stosunku do której zastosowanie znajdują odpowiednio przepisy o spółce jawnej) poszczególni wspólnicy posiadają prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczą w stratach w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego udziału (art. 51–52 oraz art. 89 kodeksu spółek handlowych; dalej: k.s.h.).

3. Spółka komandytowa

W spółce komandytowej komandytariusz (wspólnik, którego odpowiedzialność wobec wierzycieli ograniczona jest do wysokości sumy komandytowej) – co do zasady – uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do swojego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki. Zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu faktycznie wniesionego do wartości umówionego wkładu. W razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego wkładu (art. 123 k.s.h.). Z kolei, w zakresie udziału komplementariusza (wspólnik, który wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczenia) w zysku i stratach spółki zastosowanie mają odpowiednie przepisy dotyczące spółki jawnej (art. 51–52 w zw. z art. 103 § 1 k.s.h.). I tak, każdemu komplementariuszowi przysługuje prawo do równego udziału w zyskach. Uczestniczy on w stratach w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział komplementariusza w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach (jednak umowa spółki może zwolnić go od udziału w stratach). Komplementariusz może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy komplementariusza został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego udziału.

W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej, komplementariusz i akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki – o ile statut nie stanowi inaczej – proporcjonalnie do swoich wkładów wniesionych do spółki (art. 147 § 1 k.s.h.). Uchwały walnego zgromadzenia w sprawach podziału zysku za rok obrotowy w części przypadającej komplementariuszom wymagają, pod rygorem nieważności, zgody większości komplementariuszy, natomiast w części przypadającej akcjonariuszom – wszystkich komplementariuszy. Poza tym, komplementariuszowi niepozbawionemu prawa prowadzenia spraw spółki, który pobiera wynagrodzenie z tytułu reprezentacji spółki oraz prowadzenia jej spraw, nie przysługuje udział w zysku spółki w części odpowiadającej wkładowi jego pracy do spółki.

Zapisy w księgach

Jeśli spółka osobowa nie poniesie w danym roku obrotowym straty bilansowej (>patrz ramka), a wygenerowanego zysku nie przeznaczy np. na:

- pokrycie straty poniesionej w latach poprzednich (Wn „Rozliczenie wyniku finansowego", Ma „Rozliczenie wyniku finansowego" (strata bilansowa za poprzednie lata),

- podwyższenie kapitału podstawowego (Wn „Rozliczenie wyniku finansowego", Ma „Kapitał podstawowy" (kapitał wspólników),

- utworzenie/powiększenie kapitału zapasowego (rezerwowego) (Wn „Rozliczenie wyniku finansowego", Ma „Pozostałe kapitały własne" (kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy),

- zwiększenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (Wn „Rozliczenie wyniku finansowego", Ma „Fundusze specjalne" (zakładowy fundusz świadczeń socjalnych),

- wypłatę nagród dla pracowników (Wn „Rozliczenie wyniku finansowego", Ma „Rozrachunki z pracownikami" (rozrachunki z tytułu wynagrodzeń),

– zysk ten może być przeznaczony na wypłaty na rzecz wspólników. Wówczas, operacje gospodarcze związane z tym zdarzeniem wymagają następującego ujęcia w księgach rachunkowych spółki osobowej (roku obrotowego następującego po roku, za który sporządzono sprawozdanie finansowe):

1. Przeksięgowanie zysku bilansowego w celu jego podziału (w dacie zatwierdzenia sprawozdania finansowego)

Wn „Wynik finansowy"

Ma „Rozliczenie wyniku finansowego"

2. Przeznaczenie zysku bilansowego do wypłaty na rzecz wspólników (w dacie podjęcia uchwały o sposobie podziału zysku, wykazanego w zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym)

Wn „Rozliczenie wyniku finansowego"

Ma „Pozostałe rozrachunki" (rozrachunki ze wspólnikami)

3. Wypłata udziału w zysku bilansowym poszczególnym wspólnikom

Wn „Pozostałe rozrachunki" (rozrachunki ze wspólnikami)

Ma „Rachunki bankowe"

Stratę pokryją przyszłe zyski bądź dopłaty wspólników

Pokrycie straty w spółce osobowej może nastąpić:

- niepodzielonym zyskiem z lat ubiegłych:

Wn „Rozliczenie wyniku finansowego" (niepodzielony zysk z lat ubiegłych),

Ma „Rozliczenie wyniku finansowego";