MSSF 9 „Instrumenty finansowe" - podsumowanie pierwszego półrocza obowiązywania

MSSF 9 „Instrumenty finansowe" obowiązuje od ponad pół roku i jednostki sporządzające sprawozdania według MSSF powinny były przywyknąć do stosowania go w swojej działalności. W praktyce, szczególnie gdy jednostki nie publikują śródrocznych sprawozdań finansowych, prace nad MSSF 9 wciąż jeszcze mogą trwać i wpływ nowego standardu będzie można w pełni ocenić dopiero na początku przyszłego roku, kiedy to opublikowane zostaną pełne sprawozdania roczne za rok 2018. Stopień zaawansowania prac jest z reguły wyższy w jednostkach, które publikują raporty kwartalne i półroczne. W takich jednostkach, nawet jeśli ocena wpływu nowego standardu w sprawozdaniu finansowym za rok 2017 była lakoniczna i nie zawierała ilościowej oceny wpływu nowego standardu na dane w tym raporcie, to już w sprawozdaniu kwartalnym konieczne było zawarcie danych bazujących na MSSF 9. Niestety, nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku sprawozdanie kwartalne dostarczyło oczekiwanych informacji. Możliwe, że więcej informacji znajdzie się w sprawozdaniach półrocznych lub dopiero w raportach rocznych za 2018 rok.

Utrata wartości...

Głównym obszarem, w jakim spodziewano się wpływu przejścia na MSSF 9, była utrata wartości aktywów finansowych, szczególnie w podmiotach sektora finansowego. Globalne ankiety Deloitte przygotowywane przed wejściem standardu w życie wskazywały, że odpisy na utratę wartości mogą wzrosnąć średnio o 20 proc. Dla pięciu największych banków notowanych na GPW, średni wzrost poziomu rezerw wyniósł 28 proc., przy czym w poszczególnych jednostkach miał on rozpiętość od 4 proc. do 74 proc.. Niektóre banki wskazywały w ujawnieniach, że wpływ MSSF 9 może się jeszcze zmienić z uwagi na spodziewane rekomendacje KNF dotyczące interpretacji standardu, np. w zakresie klasyfikacji aktywów finansowych z oprocentowaniem zawierającym mnożnik wyższy niż 1 (odniesiony np. do stopy redyskonta weksli NBP). W ujawnieniach wskazywano także, że wpływ MSSF 9 może ulec zmianie po opublikowaniu przez KNF spodziewanych zmian w Rekomendacji R, która dotyczy utraty wartości aktywów finansowych. Można jednak oczekiwać, że wspomniana regulacja będzie opublikowana dopiero w przyszłym roku, dlatego wpływ nie tyle samego MSSF 9, ile jego interpretacji w Polsce będzie można zaobserwować dopiero w sprawozdaniach finansowych banków w 2019 roku.

Warto dodać, że w globalnych dyskusjach powdrożeniowych wskazuje się na zróżnicowanie poziomu wzrostu rezerw w bankach przy przejściu na MSSF 9. Jako powody wskazuje się m.in. wcześniejsze dostosowywanie poziomu rezerw MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena" przez zwiększanie „konserwatyzmu" w ich liczeniu. Dzięki temu efekt przejścia na MSSF 9 nie był aż tak silny, jaki można by zaobserwować, gdyby nie wprowadzano wspomnianych zmian dostosowawczych w ramach MSR 39. Z drugiej strony, dla niektórych portfeli aktywów finansowych horyzont oczekiwanej straty pod MSR 39 był wyższy niż wymagany przez MSSF 9 dla aktywów w tzw. koszyku 1 (bez znaczącego wzrostu ryzyka kredytowego). Wynikało to z przyjmowanego horyzontu identyfikacji straty (LIP – loss identification period) przekraczającego 12 miesięcy wymaganych przez MSSF 9. Dla takich portfeli przejście na MSSF 9 skutkowało spadkiem poziomu rezerw. Zatem paradoksalnie, wbrew częstej krytyce MSSF 9 za jego zbyt dużą elastyczność, w pewnym sensie nastąpiło uspójnienie podejścia w zakresie rezerw na straty kredytowe, co w końcu było jednym z głównych celów zastąpienia MSR 39 nowym standardem.

... klasyfikacja i wycena

Zgodnie z oczekiwaniami, w zakresie klasyfikacji i wyceny wpływ MSSF 9 nie był tak znaczący jak przy utracie wartości. W pięciu największych bankach przejście na MSSF 9 spowodowało średni spadek wartości aktywów o niespełna 0,1 proc. Z kolei w przedsiębiorstwach, wpływ przejścia na MSSF 9 w tym obszarze wynikał – o ile w ogóle wystąpił – m.in. z konieczności zmiany wyceny z kosztu historycznego na wartość godziwą dla inwestycji w instrumenty kapitałowe.

Wpływ przejścia w przedsiębiorstwach

W sprawozdaniach finansowych największych przedsiębiorstw notowanych na GPW ujawniony wpływ przejścia na MSSF 9 odniesiony do wyniku netto jednostek wynosił od 1 do 4 proc., natomiast niektóre podmioty wskazały, że wpływ ten jest niematerialny i z tego względu nie podano wartości liczbowych. Z kolei część spółek spoza sektora finansowego wskazywała, że wpływ MSSF 9 może być różny od ujawnionego w sprawozdaniu rocznym za 2017 r. z racji prowadzonych jeszcze prac wdrożeniowych czy też weryfikacji i zatwierdzania wyników takich prac.

Raczej bez przekształceń

Zgodnie z oczekiwaniami, jednostki nie wykazały zainteresowania możliwością przekształcania danych porównawczych w sprawozdaniach za rok finansowy, w którym po raz pierwszy zastosowano MSSF 9. Wśród spółek WIG 20 noty dotyczące przejścia na MSSF 9 albo zawierały informację o podjętej decyzji o zastosowaniu MSSF 9 retrospektywnie bez przekształcania danych porównawczych albo nie odnosiły się do tej kwestii, wskazując jedynie, że oczekiwany wpływ jest nieistotny. Podobne podejście obserwuje się na całym świecie – podmioty, które decydują się na przekształcanie danych porównawczych, należą do wyjątków.

Czy sprawozdania za 2018 r. zaskoczą

Na podstawie opisanego stanu bieżącego można zakładać, że prace nad MSSF 9 w części jednostek spoza sektora finansowego jeszcze trwają i dokładny wpływ poznamy dopiero za kilka miesięcy. Nie wydaje się jednak, żeby wpływ ten zaskoczył w sensie ilościowym. Natomiast może zdarzyć się tak, że zakres prac związanych z MSSF 9 zaskoczy wspomniane spółki swoim rozmiarem, szczególnie w zakresie wymaganych ujawnień, które – warto podkreślić – wymagają nakładu pracy i warto je zaplanować możliwie wcześnie. Z kolei w sektorze finansowym, w którym prace wdrożeniowe praktycznie dobiegły końca, możliwe są jeszcze zmiany wynikające z potencjalnych nowych interpretacji zarówno ze strony regulatorów krajowych, jak i międzynarodowych.

Sprawozdania roczne za 2018 rok mogą w pewnym stopniu zaskoczyć ujawnieniami wymaganymi przez MSSF 7 „Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji" (w wersji z 2014 r., tj. zmienionej przez MSSF 9). Zakres ujawnień w sprawozdaniach śródrocznych w zakresie instrumentów jest (a w zasadzie powinien być) szerszy niż w sprawozdaniach śródrocznych z wcześniejszych lat, ponieważ ostatnie pełne sprawozdania finansowe są oparte jeszcze o wymogi MSR 39 i nie ma możliwości łącznego czytania sprawozdań śródrocznych z roku 2018 z pełnym sprawozdaniem za rok 2017. Z drugiej strony, zakres ujawnień w sprawozdaniach jest mniej obszerny niż w sprawozdaniu rocznym. Obserwuje się zróżnicowanie w stopniu szczegółowości ujawnianych informacji w sprawozdaniach za pierwszy kwartał 2018. Niektóre podmioty w sprawozdaniu rocznym wspominają jedynie o oczekiwanym nieistotnym wpływie przejścia na MSSF 9, a sprawozdanie za pierwszy kwartał nie odnosi się do MSSF 9. Dlatego pełen obraz sytuacji będzie dostępny dopiero na początku przyszłego roku.

MSSF a polskie przepisy

W szczególnej sytuacji znajdują się jednostki, które sporządzają jednostkowe sprawozdania finansowe według ustawy o rachunkowości i stosownych rozporządzeń o ujmowaniu i wycenie instrumentów finansowych, a których skonsolidowane sprawozdania finansowe oparte są na MSSF. Dotychczas, różnice pomiędzy MSSF, a polskimi przepisami w zakresie instrumentów finansowych były w mniejszym lub większym stopniu dopasowane – stosowne rozporządzenia ministra finansów we wspomnianym zakresie bazowały w dużej mierze na MSR 32 i MSR 39.

Należy przy tym zauważyć, że przepisy dla poszczególnych typów podmiotów są w polskich przepisach zróżnicowane.

Przykład

W rozporządzeniu ogólnym (tj. rozporządzeniu ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych; tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 277), które obowiązuje w przedsiębiorstwach, jedną z kategorii aktywów finansowych są pożyczki udzielone i należności własne. Z kolei w rozporządzeniu dla banków (rozporządzenie ministra finansów z 1 października 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków; tekst  jedn. DzU z 2013 r. poz. 329 ze zm.), kategoria ta jest zdefiniowana tak samo jak w MSR 39, czyli jako pożyczki i należności. Oznacza to, że nabyte wierzytelności mogły być w bankach przypisane do kategorii pożyczek i należności, a w przedsiębiorstwach było to niedozwolone, ponieważ nie były to należności własne. Po wejściu w życie MSSF 9, który wprowadził zupełnie nowy model klasyfikacji aktywów finansowych, podobieństwa kategorii według polskich przepisów do MSSF zostały znacząco ograniczone.