Wycena instrumentów finansowych

Zważywszy na to, że stopy procentowe mają wpływ na nas wszystkich za pośrednictwem banków, ubezpieczycieli, spółek leasingowych oraz przedsiębiorstw , można powiedzieć, że zarówno osoby fizyczne, przedsiębiorstwa jak i sektor finansowy czeka rewolucja.

Czytaj także: Instrumenty finansowe: więcej ujawnień w sprawozdaniach za 2018 r.

Co to jest EURIBOR

Stopa EURIBOR (Euro Interbank Offered Rate) jest wyznaczana przez Europejską Federację Bankową i stanowi średnią arytmetyczną notowań depozytów na rynku międzybankowym. Dane wejściowe pochodzą od wybranych banków należących do tzw. panelu, które są aktywnymi uczestnikami rynku międzybankowego w walucie euro. EURIBOR jest powszechną stopą referencyjną dla kredytów denominowanych w euro zaciąganych przez przedsiębiorstwa oraz osoby prywatne, a także dla umów leasingowych. Ze względu na skalę umów opartych o odsetki bazujące na stopie EURIBOR, istnieje także rynek instrumentów pochodnych opartych o tę stopę. Są to m.in. kontrakty wymiany (swap), w których przepływy pieniężne oparte o stopę zmienną EURIBOR zamieniane są na przepływy pieniężne oparte o stopę procentową, a także inne instrumenty takie jak opcje na stopę procentową, kontrakty na przyszłą stopę procentową (FRA), opcje na swapy, itd.

Dlaczego EURIBOR i LIBOR znikną

Kryzys finansowy z 2008 r. spowodował, że RMSR (Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości) rozpoczęła prace nad reformą MSR 39, w efekcie czego wprowadzony został nowy standard MSSF 9 dotyczący ujmowania i wyceny instrumentów finansowych.

Kładzie on większy nacisk na wycenę do wartości godziwej oraz nakłada obowiązek wcześniejszego rozpoznawania strat kredytowych dla aktywów finansowych, które nie są wyceniane w wartości godziwej. Dzięki wprowadzonym zmianom nie powinno powtórzyć się opóźnienie w rozpoznawaniu strat w raportowanych wynikach finansowych aż do wystąpienia nagłego krachu, jak miało to miejsce w 2008 r.

Poza potrzebą zmian w standardach sprawozdawczości finansowej, zauważono, że rynkowe stopy procentowe, w tym EURIBOR i EONIA, a także LIBOR mogą być podatne na manipulacje ze strony uczestników rynku. Nie była to jedynie obserwacja – w przypadku stopy LIBOR przeprowadzone zostały śledztwa, a na podmioty, w których doszło do manipulacji nałożono kary finansowe. Sztuczne zawyżenie lub zaniżenie zmiennej stopy procentowej przekłada się m.in. na zniekształcenie wartości bilansowej instrumentów finansowych. Jeżeli stopa jest zawyżana w dniu, w którym następuje spłata rat kredytów hipotecznych, kredytobiorcy ponoszą zawyżony koszt finansowania i nie jest to już tylko kwestia wyceny, ale środków pieniężnych płaconych przez kredytobiorców.

Podobnie działa to w przypadku dat rozliczeń instrumentów pochodnych, w których aktywem bazowym są stopy procentowe – nierynkowa stopa procentowa przekłada się na kwotę rozliczenia instrumentu. Całość światowego rynku opartego o zmienne stopy procentowe liczona jest w bilionach dolarów. Dla samej strefy euro, Komisja Europejska szacuje łączny nominał transakcji na poziomie 180 bilionów euro, z czego większość stanowią kontrakty swap, ale są w nich także kredyty hipoteczne, kredyty korporacyjne i obligacje. Mając na uwadze skalę umów opartych o zmienną stopę procentową można wyobrazić sobie, że zmiana stopy nawet o 1 punkt bazowy (0,01 pkt proc.) przekłada się na znaczące kwoty. Z tego względu Rada Stabilności Finansowej (FSB – Financial Stability Board) podjęła pracę nad opracowanie koncepcji odejścia od dotychczasowego modelu kalkulacji stawek referencyjnych.

Rozporządzenie BMR

W 2016 r. Parlament Europejski i Komisja Europejska wydały rozporządzenie BMR w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych. Wprowadza ono nowe zasady opracowywania i publikowania stóp referencyjnych. Rozporządzenie kładzie nacisk na to, aby ustalanie stóp było przeprowadzane w oparciu o rzeczywiste transakcje zawierane na rynku. Aktualnie, przy ustalaniu wysokości stóp takich jak WIBOR, czy LIBOR wykorzystuje się deklaracje wyznaczonych banków w zakresie wysokości oprocentowania transakcji na rynku międzybankowym, a nie faktycznie zawarte transakcje.

Warto zwrócić uwagę, że rozporządzenie obowiązuje we wszystkich krajach członkowskich, czyli również tych, które nie należą do strefy euro. Z tego względu w marcu 2017 r. Narodowy Bank Bułgarii podjął decyzję o zakończeniu obliczania i publikowania stopy SOFIBOR (Sofia Interbank Offer Rate). W lipcu 2018 r. została ona zastąpiona stopą LEONIA Plus, którą odnosi się do średniej ważoną wszystkich zawartych na rynku międzybankowym niezabezpieczonych transakcji overnight. Co ciekawe, w Bułgarii to bank centralny podjął się opracowania nowej stawki referencyjnej.

Następcy dla EUR, GBP i CHF – ESTER, SONIA, SARON

Europejski Bank Centralny (ECB) podjął decyzję o opracowaniu i wprowadzeniu stopy ESTER (skrót od: Euro Short-Term Rate), oznaczanej także jako €STR. Jest to stopa oparta o koszty niezabezpieczonych transakcji overnight ze strefy euro.

Grupa robocza ECB rekomenduje stopniowe przechodzenie z wykorzystywania stopy EONIA na rzecz ESTER. Pierwsze notowanie zaplanowane jest na 2 października 2019 r. Metoda liczenia stopy EONIA zostanie zmieniona zmodyfikowana i ustalona jako suma stopy ESTER i spreadu obliczonego na bazie historycznych danych rynkowych. Kilka dni temu, 31 maja 2019 r.Europejski Bank Centralny opublikował wartość spreadu pomiędzy stawkami ESTER, a EONIA na poziomie 8,5 punktu bazowego (0,085 pkt proc.).

Dla funta brytyjskiego następcą będzie SONIA (Sterling Over Night Index Average), która oparta jest o niezabezpieczone transakcje overnight w funtach.

Następcą popularnej w Polsce, szczególnie wśród klientów kredytów hipotecznych, stawki CHF LIBOR będzie SARON (Swiss Average Rate Overnight). Jej podstawą są zabezpieczone transakcje na rynku repo.

WIBOR – do końca 2021 r.

Warto dodać, że w przypadku WIBOR, czyli stopy referencyjnej dla polskiego złotego nie stwierdzono takich nieprawidłowości, jakie miały miejsce w przypadku LIBOR, natomiast konieczność zmiany WIBOR wynika z obowiązywania unijnego prawa, a dokładniej wspomnianego rozporządzenia BMR.

Prace nad nową stawką referencyjną prowadzone są przez GPW Benchmark, który jest administratorem obowiązującej stawki WIBOR. W marcu bieżącego roku weszło w życie rozporządzenie wykonawcze Komisji Europejskiej, na mocy którego WIBOR został wpisany do kluczowych wskaźników referencyjnych (należą do nich także: EURIBOR, EONIA, LIBOR i STIBOR). Dla tych wskaźników Komisja Europejska o dwa lata wydłużyła okres na zakończenie reform. Należy podkreślić, że przed wprowadzeniem nowej stawki referencyjnej musi być ona zatwierdzona przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Brak struktury terminowej dla nowych stawek

Istotną różnicą pomiędzy nowymi stawkami referencyjnymi (zwanymi ogólnie ARR – alternative reference rates), a dotychczasowymi stawkami jest to, że te dla dotychczasowych stóp dostępne były wartości terminowe, z których 1- i 3-miesięczne są powszechnie stosowane, np. w kredytach hipotecznych.

Nowe stawki, oparte o faktyczne transakcje rynkowe, będą w większości stawkami overnight, bez struktury terminowej. W praktyce oznacza to, że ceny terminowe będą musiały być uzyskiwane z rynkowych transakcji pochodnych. Aby było to możliwe, niezbędne jest istnienie płynnych rynków na instrumenty oparte o nowe stopy. Dlatego kluczowe jest jak najszybsze ukończenie prac i uruchomienie rynków zanim dotychczasowe stopy przestaną być notowane. Dodatkowym wyzwaniem stojącym przed sektorem finansowym jest zapewnienie odpowiedniej kalibracji modeli wyceny i zapewnienie stabilnego przejścia z dotychczasowych stóp procentowych na nowe.

Otoczenie regulacyjne – zmiany w MSSF 9

Od 1 stycznia 2018 r. obowiązuje nowy standard MSSF 9 Instrumenty finansowe. Jego wdrożenie było wyzwaniem dla wszystkich podmiotów raportujących wg MSSF. Rok później, 1 stycznia 2019 r. weszły w życie zmiany do MSSF 9 regulujące kwestie ujemnych opłat za wcześniejszą spłatę i modyfikacji zobowiązań finansowych, które nie skutkują zaprzestaniem ich ujmowania. Aktualnie Rada RMSR pracuje nad zmianami do MSSF 9 związanymi z reformą stawek referencyjnych. Do połowy czerwca 2019 r. RMSR czeka na komentarze uczestników rynków do propozycji zmian w standardzie przedstawionych w maju bieżącego roku.

Proponowane regulacje dotyczą rachunkowości zabezpieczeń, stosowanej zarówno zgodnie z MSSF 9, jak i z dozwolonymi przez standard zasadami MSR 39 (stosowanymi do momentu ukończenia prac nad rachunkowością zabezpieczeń makro).

Wyzwania w stosowaniu rachunkowości zabezpieczeń przy zmieniających się stopach referencyjnych obejmują kwestie związane z wysokim prawdopodobieństwem przyszłych transakcji wyznaczonych do rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych.

Zaprzestanie notowań stawek referencyjnych nie musiałoby oznaczać zaprzestania oczekiwania wystąpienia przyszłych przepływów pieniężnych, a co za tym idzie, wyznaczone powiązania zabezpieczające mogłyby być kontynuowane. Ponadto występowanie powiązania ekonomicznego, będącego jednym z warunków rachunkowości zabezpieczeń MSSF 9 mogłoby zostać utrzymane nawet w przypadku zamiany jednej stawki referencyjnej (np. EURIBOR) na inną (np. ESTER).

Ostateczny kształt zmian MSSF 9 nie jest jeszcze znany, natomiast podmioty stosujące rachunkowość zabezpieczeń – nie tylko banki, ale też przedsiębiorstwa zabezpieczające swoje kredyty kontraktami swap – powinny na bieżąco śledzić kierunki zmian w MSSF w tym zakresie.

Cena za stabilność

Tak jak wskazano wcześniej, celem zmian w regulacjach dotyczących stóp referencyjnych jest zmniejszenie ich podatności na ewentualne manipulacje i tym samym zabezpieczenie interesów wszystkich uczestników rynku – banków, przedsiębiorstw i osób prywatnych. Należy jednak mieć świadomość, że zmiany te pociągają za sobą koszty.

Po pierwsze, opracowanie nowych stóp referencyjnych wymaga nakładów na opracowanie koncepcji, analiz danych rynkowych, testowanie rozwiązań i przeprowadzenie pełnego procesu legislacyjnego wraz z obsługą informatyczną.

Po drugie, nowe stawki referencyjne wymagają prac dostosowawczych, przede wszystkim w podmiotach sektora finansowego, gdzie niezbędne będzie dostosowanie rozwiązań informatycznych, procesów, czy umów z klientami. Można spodziewać się, że koszty te będą poniesione przez wszystkich, którzy są związani ze stawkami referencyjnymi – banki, inwestorów oraz kredytobiorców korporacyjnych i indywidualnych. Jest to cena, jaką zapłacimy za większą stabilność i wiarygodność zmiennych stóp procentowych.

Zdaniem autora

Krzysztof Supera, Senior Manager, Zespół ds. MSSF Deloitte