Ewidencja księgowa opcji na akcje - standard MSSF 2

Prawo do subskrybowania akcji spółki po stałej lub możliwej do określenia cenie przez określony czas, przyznawane pracownikom jako element pakietu wynagradzania, ma określone skutki w księgach.

Publikacja: 08.05.2019 06:31

Księgowanie

Księgowanie

Foto: Adobe Stock

Prawo bilansowe dopuszcza – w sprawach nieuregulowanych przepisami krajowymi – możliwość stosowania przez przedsiębiorstwa w ramach przyjętej polityki rachunkowości odpowiednich standardów międzynarodowych w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz rachunkowości (art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości; dalej: uor). Taka sytuacja pojawia się w przypadku księgowego rozliczania opcji na akcje – pomocne w tym obszarze są wskazówki zawarte w MSSF 2 „Płatności w formie akcji".

Czytaj także: Zamiana opcji na akcje - skutki podatkowe dla uczestników programu motywacyjnego

W myśl MSSF 2, opcje na akcje, będące instrumentami kapitałowymi, stanowią umowę dającą posiadaczowi prawo do subskrybowania akcji jednostki po stałej lub możliwej do określenia cenie przez określony czas. Opcje na akcje przyznawane są pracownikom jako część pakietu wynagradzania. Mogą również stanowić dodatkową formę gratyfikacji, będącą zachętą dla pracowników do pozostania w firmie lub nagrodą za ich wysiłki w poprawieniu wyników jednostki, takich jak: osiągnięcie określonego wzrostu zysków lub określonego wzrostu cen akcji.

Nabycie przez pracowników uprawnień do opcji na akcje uzależnione jest od spełnienia przez nich określonych warunków, związanych ze świadczeniem usług lub z dokonaniami (wynikami) gospodarczymi podmiotu przyznającego takie opcje.

Przyznanie pracownikom opcji na akcje może wiązać się (jak już o tym wspomniano) z wykonaniem przez nich na rzecz podmiotu (przedsiębiorcy) przyznającego opcje określonych usług (opcje stanowią wówczas formę zapłaty, gratyfikacji za wykonane usługi). Po stronie przedsiębiorcy pojawia się wówczas kwestia wyceny takich usług.

Jak wyceniać

Co do zasady powinny one być wyceniane bezpośrednio w wartości godziwej. Jednak z powodu trudności związanych z bezpośrednią wyceną wartości godziwej usług świadczonych przez pracowników, ich wycena powinna następować poprzez odniesienie do wartości godziwej przyznanych w zamian za te usługi instrumentów kapitałowych (opcji na akcje). W przypadku transakcji wycenianych w drodze odniesienia do wartości godziwej przyznanych opcji na akcje, przedsiębiorstwo ustala ich wartość godziwą na dzień wyceny, na podstawie cen rynkowych, uwzględniając terminy i warunki, na których instrumenty te zostały przyznane. Jeżeli ceny rynkowe nie są dostępne, wówczas należy oszacować wartość godziwą opcji na akcje, stosując odpowiednią metodę wyceny wartości, umożliwiającą oszacowanie ceny ww. instrumentów kapitałowych, jaka zostałaby określona na dzień wyceny między zainteresowanymi, dobrze poinformowanymi i niezależnymi stronami transakcji (np. model wyceny Blacka-Scholesa-Mertona, model dwumianowy). Zastosowany model wyceny opcji na akcje powinien być spójny z ogólnie akceptowanymi metodologiami wyceny instrumentów kapitałowych. Powinien on również uwzględniać wszystkie czynniki i założenia, które zainteresowani i dobrze poinformowani uczestnicy rynku wzięliby pod uwagę, ustalając wartość tych instrumentów (np. stanowisko pracownika w firmie, długość okresu nabywania uprawnień do opcji, cenę realizacji i czas trwania opcji, stopę procentową wolną od ryzyka w okresie trwania opcji, bieżącą cenę i oczekiwaną zmienność akcji bazowych czy spodziewane dywidendy z akcji).

W razie braku możliwości wiarygodnego oszacowania na dzień wyceny wartości godziwej przyznanych instrumentów kapitałowych, firma powinna – w celu oszacowania wartości usług świadczonych przez pracowników – zastosować metodę wartości wewnętrznej instrumentów kapitałowych. Wówczas jednostka taka:

- dokonuje wyceny opcji na akcje w ich wartości wewnętrznej (tj. w wysokości różnicy między wartością godziwą akcji, które pracownik ma prawo warunkowo nabyć/otrzymać, a ceną jaką musi za te akcje zapłacić), początkowo na dzień świadczenia przez pracownika usług, a później na każdy dzień sprawozdawczy oraz na dzień ostatecznego rozliczenia. Zmiany wartości wewnętrznej ujmowane są w rachunku wyników za dany okres rozliczeniowy. W przypadku przyznania opcji na akcje, umowa dotycząca płatności w formie akcji jest ostatecznie rozliczona w momencie, gdy opcje te zostają wykonane, zostały umorzone (np. w dacie rezygnacji z zatrudnienia) lub wygasły (np. na koniec okresu trwania opcji),

- ujmuje otrzymane usługi, uzależniając ich wartość od liczby instrumentów kapitałowych, do których ostatecznie nabyte zostały uprawnienia lub które ostatecznie wykonano. Kwota ujmowana dla otrzymywanych usług w okresie nabywania uprawnień powinna zostać ustalona z wykorzystaniem liczby opcji na akcje, dla których ostateczne nabycie uprawnień jest oczekiwane. Jednostka dokonuje – w razie konieczności – korekty tego oszacowania, jeżeli późniejsze informacje wskazują, że liczba instrumentów kapitałowych, dla których nabycie uprawnień jest oczekiwane, różni się od wcześniejszych oszacowań. Na dzień nabycia uprawnień podmiot koryguje szacunek do poziomu liczby instrumentów kapitałowych, do których ostatecznie nastąpiło nabycie uprawnień. Po dniu nabycia uprawnień, jednostka odwraca kwotę ujętą dla otrzymanych usług, jeżeli opcje na akcje zostały w późniejszym okresie umorzone lub gdy wygasły z końcem okresu ich trwania.

Na etapie rozliczenia

W razie rozliczania przyznanych opcji na akcje, w stosunku do których miała zastosowanie metoda wartości wewnętrznej:

- jeżeli rozliczenie następuje w okresie nabywania uprawnień, jednostka traktuje takie rozliczenie jako przyśpieszenie nabycia uprawnień i w związku z tym bezzwłocznie ujmuje kwotę, która byłaby dalej ujmowana dla otrzymywanych usług przez pozostały okres nabywania uprawnień,

- każdą płatność wykonaną w związku z rozliczeniem traktuje jako odkupienie instrumentów kapitałowych, tj. jako zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem nadwyżki zapłaconej powyżej wartości wewnętrznej tych instrumentów z dnia odkupu. Każdą ewentualną kwotę nadwyżki ujmuje się jako koszt (Wn „Kapitał podstawowy-opcyjny"; Wn „Koszty według rodzajów-wynagrodzenia" lub „Koszty zarządu"; Ma „Rachunki bankowe").

Gdy nabycie uprawnień do przyznanych opcji na akcje następuje natychmiast, to pracownik nie jest zobowiązany do świadczenia usług w określonym czasie, aby stać się bezwarunkowo uprawnionym do tych instrumentów kapitałowych. W takim razie podmiot powinien ująć na dzień przyznania otrzymane usługi w całości oraz odpowiadający im wzrost w kapitale własnym:

Wn „Koszty według rodzajów- wynagrodzenia" lub „Koszty zarządu";

Ma „Kapitał podstawowy – opcyjny".

Jeżeli natomiast nabycie uprawnień z przyznanych instrumentów kapitałowych nie następuje aż do momentu, gdy upłynie określony okres świadczenia usług przez pracownika, przyjmuje się że usługi, które mają być świadczone w zamian za instrumenty kapitałowe, będą otrzymywane w przyszłości, w okresie nabywania uprawnień. Wówczas wskazane usługi należy traktować jako świadczone przez pracownika w okresie nabywania uprawnień, wraz z odpowiadającym im wzrostem w kapitale własnym.

Przykład

Gdy przyznane pracownikowi opcje na akcje są warunkowe i uzależnione od osiągnięcia przez jednostkę określonych wyników gospodarczych, a pracownik musi pozostać w firmie do czasu ich wygenerowania, to długość okresu nabywania uprawnień różni się w zależności od tego, kiedy dane warunki zostaną spełnione. W takim przypadku jednostka zakłada, że praca w zamian za opcje na akcje będzie świadczona przez pracownika w przyszłości, przez oczekiwany okres nabywania uprawnień.

Niespełnienie lub zmiana warunków

W razie utraty przez pracownika prawa do opcji na akcje w związku z niespełnieniem przez niego warunków nabycia uprawnień (np. gdy nie upłynął określony okres świadczenia usług lub gdy nie osiągnięto określonych wyników gospodarczych), wówczas zapisy w księgach jednostki powinny być następujące:

Wn „Kapitał podstawowy – opcyjny"

Ma „Pozostałe kapitały własne" (kapitał rezerwowy).

Podmiot może modyfikować terminy i warunki, na których instrumenty kapitałowe zostały przyznane. Można obniżyć cenę wykonania opcji przyznanej pracownikom – przecenić opcję – w wyniku czego nastąpi wzrost wartości godziwej tej opcji. Jednostka ujmuje, jako minimum, otrzymane usługi wycenione w wartości godziwej przyznanych opcji na akcje z dnia przyznania, chyba że do tych instrumentów nie nastąpi nabycie uprawnień wskutek niespełnienia warunku do ich nabycia, określonego na dzień przyznania. Zasada ta ma zastosowanie niezależnie od tego, czy modyfikowano terminy lub warunki, na których opcje na akcje zostały przyznane, czy też nastąpiło anulowanie lub rozliczenie przyznanego instrumentu. Dodatkowo, jednostka ujmuje skutki modyfikacji, w wyniku których nastąpił wzrost całkowitej wartości godziwej umowy dotyczącej płatności w formie akcji lub pojawiły się inne korzyści dla pracownika. W razie anulowania lub rozliczenia w okresie nabywania uprawnień przyznanych opcji na akcje (gdy umorzenie nie wynika z wygaśnięcia programu w wyniku niespełnienia warunków nabycia uprawnień do nich):

- anulowanie (rozliczenie) należy traktować jako przyśpieszenie nabycia uprawnień i w związku z tym bezzwłocznie ująć kwotę, która byłaby dalej ujmowana przez pozostały czas okresu nabywania uprawnień,

- każdą płatność dokonaną na rzecz pracownika w związku z anulowaniem (rozliczeniem przyznania) należy traktować jako odkupienie własnych instrumentów kapitałowych (tj. jako zmniejszenie kapitałów własnych), z wyjątkiem nadwyżki zapłaconej ponad wartość godziwą przyznanych opcji na akcje z dnia odkupu, którą ujmuje się jako koszt zapisem:

Wn „Kapitał podstawowy – opcyjny";

Wn „Koszty według rodzajów – wynagrodzenia" lub „Koszty zarządu";

Ma „Rachunki bankowe",

- jeżeli nowy instrument kapitałowy (opcja na akcje) jest przyznany pracownikowi, a na dzień, w którym ten nowy instrument został przyznany jednostka identyfikuje go jako zastępujący anulowany instrument, wówczas podmiot traktuje zastępujący (nowy) instrument kapitałowy jak modyfikację pierwotnie przyznanego instrumentu-opcji na akcje (płatności dokonane na rzecz pracownika są traktowane jako pomniejszenie kapitałów własnych). Ponadto, jeżeli firma nie identyfikuje nowo przyznanych opcji na akcje jako zastępujących anulowane instrumenty tego typu, wówczas powinna ująć je jako nowe przyznanie instrumentów kapitałowych.

Pomniejszenie kapitałów

W przypadku odkupienia przez przedsiębiorstwo instrumentów kapitałowych (opcji na akcje), do których nastąpiło nabycie uprawnień, płatności dokonane na rzecz pracownika traktuje się jako pomniejszenie kapitałów własnych, z wyjątkiem nadwyżki zapłaconej ponad wartość godziwą odkupionych instrumentów z dnia odkupu. Każdą ewentualną kwotę nadwyżki należy ująć jako koszt

Wn „Kapitał podstawowy – opcyjny";

Wn „Koszty według rodzajów-wynagrodzenia" lub „Koszty zarządu";

Ma „Rachunki bankowe".

W momencie realizacji instrumentu

Realizacja przez pracowników praw z opcji na akcje związana jest z emisją przez jednostkę akcji i rozliczeniem wartości tych instrumentów kapitałowych, zaewidencjonowanych uprzednio w jej kapitałach własnych:

1. Emisja akcji po cenie nominalnej

Wn „Kapitał podstawowy – opcyjny"

Ma „Kapitał podstawowy – zakładowy"

2. Nabycie akcji przez pracowników po cenie realizacji opcji

Wn „Rachunki bankowe"

Ma „Pozostałe kapitały własne" (kapitał zapasowy)

3. Rozliczenie opcji na akcje

Wn „Kapitał podstawowy – opcyjny"

Ma „Pozostałe kapitały własne" (kapitał rezerwowy)

Jak działają programy motywacyjne

Firma przyznaje pracownikowi opcje na akcje, które umożliwiają mu nabycie jej akcji za określoną cenę, ustaloną w dacie wystawienia opcji. Cena wykonania może być ustalona jako symboliczna albo powiązana z wartością rynkową akcji w momencie przyznania opcji na akcję. Pracownik uzyskuje korzyść w postaci różnicy pomiędzy wartością rynkową akcji w momencie realizacji opcji a ceną ustaloną w dacie wystawienia opcji.

W praktyce, przyznanie opcji na akcje stanowi jedynie potencjalną możliwość uzyskania korzyści w przyszłości. W dniu ich przyznania nie można bowiem stwierdzić, że ich realizacja (oznaczająca objęcie/nabycie rzeczywistych akcji lub sprzedaż opcji, jako pochodnych instrumentów finansowych) przyniesie wymierne skutki ekonomiczne (por. interpretację Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 2 czerwca 2018 r., IBPBII/2/415-1061/14-1/SK; wyrok NSA z 23 sierpnia 2016 r., II FSK 1811/14).

Prawo bilansowe dopuszcza – w sprawach nieuregulowanych przepisami krajowymi – możliwość stosowania przez przedsiębiorstwa w ramach przyjętej polityki rachunkowości odpowiednich standardów międzynarodowych w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz rachunkowości (art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości; dalej: uor). Taka sytuacja pojawia się w przypadku księgowego rozliczania opcji na akcje – pomocne w tym obszarze są wskazówki zawarte w MSSF 2 „Płatności w formie akcji".

Czytaj także: Zamiana opcji na akcje - skutki podatkowe dla uczestników programu motywacyjnego

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawnicy
Awans prokuratora szykanowanego za Ziobry i Święczkowskiego
Prawo karne
Prokuratura przeszukała dom Zbigniewa Ziobry. "Okien nie wybijano"
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe