FICE - instrumenty finansowe o charakterystyce kapitału

W świecie instrumentów finansowych od niedawna funkcjonuje nowe pojęcie: FICE. Jest to skrót od angielskiego „financial instruments (with) characteristics (of) equity", czyli w tłumaczeniu – instrumenty finansowe o charakterystyce kapitału. Na tym etapie prac podjętych przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości trudno pokusić się o wygodne spolszczenie skrótu. Można przypomnieć, że opcje „put" i „call" weszły do potocznego języka, choć próbowano nazywać je opcjami „kładź" i „wołaj". Dlatego też FICE zapewne zagości w naszym języku w zapożyczonej formie.

Czytaj także: Kiedy wolno przyjąć rozwiązania ze standardów rachunkowości

Dlaczego FICE

Zmiany zachodzące w wielu dziedzinach życia można podsumować kolokwialnym stwierdzeniem – świat idzie do przodu. Jest ono także prawdziwe w świecie finansów, między innymi w odniesieniu do sposobu pozyskiwania finansowania działalności gospodarczej. Najprostszy z możliwych podział na kapitał i zobowiązania finansowe nie pokrywa szerokiego spektrum instrumentów finansowych, które mogą mieć zarówno cechy kapitału, jak i zobowiązania finansowego. Pomiędzy terytorium kapitału, a zobowiązań finansowych znajduje się szeroki pas ziemi niczyjej, w którym można natknąć się na wiele złożonych instrumentów finansowych.

MSR 32 już nie wystarcza

Obowiązujący od lat MSR 32 „Instrumenty finansowe" zawiera wytyczne pozwalające na rozstrzygnięcie, czy dany instrument można ujmować jako składnik kapitału, czy jako zobowiązanie finansowe. W odniesieniu do instrumentów pochodnych, w których instrumentem bazowym są własne instrumenty kapitałowe, ujęcie zależy od wielu kryteriów, które determinują, czy jest to składnik kapitału, instrument pochodny, czy zobowiązanie finansowe. Mimo to, zasady określone przez MSR 32 wydają się być niewystarczające do prawidłowego rozróżnienia pomiędzy typami instrumentów finansowych. Wiele współczesnych sposobów finansowania działalności gospodarczej nie występowało w czasie, gdy powstawał MSR 32, dlatego RMSR prowadzi projekt, którego celem jest dostosowanie MSSF do współczesnych realiów i wyzwań.

Zdaniem Hansa Hoogervorsta, prezesa RMSR, nadrzędnym celem prac nad FICE jest odpowiedź na potrzeby spó-

łek oraz inwestorów. W efekcie, zapewniona ma być porównywalność danych raportowanych przez spółki. Z drugiej strony, jednostki mają dysponować jasnymi kryteriami oraz argumentacją, dlaczego dane instrumenty mają być klasyfikowane jako kapitał albo zobowiązanie.

Instrumenty, które sprawiają kłopoty

RMSR wskazuje, że wiele wyzwań stawiały instrumenty pochodne, w których instrumentem bazowym są instrumenty kapitałowe emitenta (derivatives over own equity instruments). W standardzie MSR 32 określono, że w przypadku, gdy taki instrument zakłada wymianę stałej liczby instrumentów kapitałów po stałej cenie, wówczas jest on klasyfikowany jako składnik kapitału. Przy bardziej złożonych instrumentach, wnioskowanie mogło iść w różne strony, ponieważ w obecnych regulacjach brakuje argumentacji, na podstawie której można by rozstrzygnąć koncepcyjnie, czy bardziej adekwatne jest zaklasyfikowanie jako kapitał, czy zobowiązanie. W konsekwencji, instrumenty o identycznej konstrukcji są ujmowane w różny sposób, przez co inwestorzy mogą mieć problem z prawidłową oceną sytuacji finansowej podmiotów.

Innym przykładem instrumentu, który stanowi wyzwanie w klasyfikacji, jest obligacja zamienna na akcje pod warunkiem spełnienia określonych warunków. W odróżnieniu od zwykłej obligacji zamiennej, pozwalającej na konwersję zobowiązania na akcje, występują w niej warunki, które włączają (lub wyłączają) możliwość konwersji. Warunki te mogą być traktowane analogicznie jak opcje barierowe z włącznikiem, który nie jest oparty o cechy rynkowe i którego modelowanie może być wręcz niemożliwe, jeśli jest zależne od wielu cech, z których część zależy wyłącznie lub w dużej mierze od decyzji posiadacza lub emitenta. Możliwe jest także wnioskowanie o prawdopodobieństwo spełniania kryteriów włączających. W zależności od przyjętych założeń, wnioski co do charakterystyki, a co za tym idzie ujęcie danego instrumentu, mogą być skrajnie różne.

Warto także wspomnieć o szerokiej dyskusji nad wystawionymi opcjami, w których instrumentem bazowym są własne instrumenty kapitałowe, w tym także opcje na udziały niekontrolujące (NCI puts). Temat ten jest dyskutowany od lat i jest szansa, że projekt FICE wprowadzi jasne zasady dotyczące klasyfikacji tych specyficznych instrumentów pochodnych.

Czy to naprawdę ważne

Gdy patrzy się na działalność gospodarczą wyłącznie z perspektywy pieniądza (w oparciu o prostą filozofię „cash is king"), rozróżnienie pomiędzy kapitałem a zobowiązaniami finansowymi wydaje się być zbędną, akademicką dyskusją, z którą musi sobie poradzić zespół odpowiedzialny za raportowanie. W rzeczywistości, rozróżnienie to ma znaczenie, ponieważ przekłada się m.in. na raportowane wyniki finansowe. Dodatkowo, może przekładać się na wskaźniki finansowe, tzw. kowenanty kredytowe, a w konsekwencji na poziom marży odsetkowej w instrumentach kredytowych. Tym samym, może przekładać się na to, ile środków pieniężnych dany podmiot musi zapłacić do banku.

Proponowana koncepcja

W materiałach do dyskusji opublikowanych przez RMSR, jako punkt wyjścia zaproponowano analizę instrumentów ze względu na cechy kwot (amount feature) i cechy czasu (timing feature):

- Cecha czasu dotyczy niemożliwego do uniknięcia umownego zobowiązania do dostarczenia środków pieniężnych (lub innych aktywów finansowych) w terminie innym niż data likwidacji.

- Cecha kwoty dotyczy niemożliwego do uniknięcia umownego zobowiązania do dostarczenia środków pieniężnych, które nie zależy od zasobów, jakimi dysponuje jednostka.

Zgodnie z propozycją RMSR, instrumenty finansowe byłyby klasyfikowane jako kapitał, gdyby nie posiadały żadnej z opisanej wyżej cech.

Nie tylko akcje

W ocenie RMSR, inwestorzy wielokrotnie zgłaszali potrzebę dostępu do bardziej szczegółowej informacji na temat składników kapitału. Poza standardowymi akcjami czy udziałami podmioty mogą emitować zróżnicowane instrumenty, które mogą być klasyfikowane jako składniki kapitału. Dla inwestorów ważne jest zrozumienie, jak dystrybuowane są wyniki na poszczególne rodzaje instrumentów i w jaki sposób prawidłowo obliczać wskaźniki rentowności inwestycji na takich instrumentach.

Na tym etapie projektu FICE, instrumentami, dla których spodziewany jest największy wpływ, są obligacje hybrydowe bez wyznaczonego terminu zapadalności. W części mają one cechy instrumentu kapitałowego, natomiast same płatności kuponowe mają charakterystykę zobowiązań finansowych. Jest prawdopodobne, że instrumenty te w całości będą klasyfikowane jako zobowiązania finansowe, co może mieć wpływ zarówno na banki, jak i podmioty spoza sektora finansowego.

Ujawnienia, ujawnienia, ujawnienia

Przy zmianach w MSR/ MSSF i przy nowych standardach ujawnienia stały się istotnym elementem regulacji. Dzieje się tak, ponieważ standardy mają charakter międzynarodowy i muszą być możliwe do zastosowania w różnych jurysdykcjach. W zakresie instrumentów finansowych standard MSSF 9 „Instrumenty finansowe" wprowadził podejście oparte na ogólnych wytycznych w miejsce dotychczasowych zasad. Wydaje się, że w przypadku FICE takie podejście nie będzie stosowane i odpowiedzią na potrzeby rynku będą jasne kryteria zamiast ogólnych wytycznych. Niezależnie od koncepcji przyjętej przy tworzeniu standardu, ujawnienia stają się niezbędnym elementem towarzyszącym dla raportowanych danych finansowych. Pozwalają one na lepsze ich zrozumienie i zostawiają mniej miejsca na domysły na temat tego, co kryje się za raportowanymi liczbami. Dlatego też, niezależnie od ostatecznego kształtu zmian, które wprowadzi RMSR, należy spodziewać się zakresu obowiązkowych ujawnień.

Stan na dziś i dalsze kroki

W styczniu 2019 r. RMSR zakończyła zbieranie uwag do zaproponowanych koncepcji i w marcu 2019 r. podsumowała otrzymane komentarze. Wstępne analizy wskazują, że odpowiedź rynku była spójna i doceniane jest utrzymanie modelu, w którym wyróżnione są dwa typy instrumentów: kapitał i zobowiązania, bez proponowania rozwiązań, które stanowiłyby rewolucję koncepcyjną.

Warto dodać, że pracom nad FICE uważnie przygląda się unijna grupa doradcza EFRAG. W lutym 2019 r. opublikowała ona komentarze do podejścia zaproponowanego przez RMSR. Pozytywnie oceniono wysiłki nad zaadresowaniem wyzwań związanych z rozróżnieniem pomiędzy kapitałem a zobowiązaniami, ale zasugerowano dostosowanie istniejącego standardu MSR 32, a także MSR 33 „Zysk przypadający na jedną akcję", żeby tam uwzględnić odpowiedź na potrzeby rynku.

Zdaniem EFRAG, większość emitentów nie spodziewa się znaczących kosztów zastosowania zmian zaproponowanych przez RMSR. Niemniej jednak zwrócono uwagę na to, aby emitenci instrumentów ponownie ocenili koszty zastosowania zmian, gdy będzie znany ich ostateczny kształt.

Grupa EFRAG wskazała również na potencjalny wpływ propozycji RMSR na sektor bankowy, w szczególności na kapitał podstawowy (Tier 1). W przypadku zmiany klasyfikacji części instrumentów ze składników kapitału na zobowiązania finansowe, zmianie uległby poziom zysków zatrzymanych i tym samym alokacja wyników finansowych na składniki kapitału według nowego podziału zaproponowanego przez RMSR. Ta kwestia pozostaje jeszcze otwarta i można spodziewać się, że zostanie zaadresowana przez regulatorów, gdy projekt FICE będzie zbliżał się do końca.

Zgodnie z informacją dostępną na stronie RMSR, kolejnym krokiem prac będzie podjęcie przez Radę decyzji o kierunku dalszych prac projektu FICE.