Czy wróci certyfikacja zawodu księgowego

Jak twierdzi Ministerstwo Finansów, nowe przepisy dotyczące certyfikacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych mają powstać na podstawie wniosków, jakie płyną z „Raportu z ogólnopolskiego badania ankietowego dotyczącego oceny efektów przeprowadzonej w 2014 r. deregulacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych" z marca 2019 r. Stanowi on próbę zweryfikowania skutków deregulacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych sprzed pięciu lat.

System pilnie potrzebny

„W celu pozyskania opinii społeczeństwa na temat rynku usług księgowych w Polsce wykorzystano badanie ankietowe, które zostało przeprowadzone w dniach 20 lipca 2018 r. – 30 września 2018 r." – napisało Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na nasze pytania w związku z przygotowywanym artykułem „Księgowy pięć lat po deregulacji" („Rzeczpospolita" z 17 kwietnia 2019 r.).

Jak podkreśla MF, deregulacja zakładała wzrost zainteresowania świadczeniem usług księgowych (usługowym prowadzeniem ksiąg), przejęcie przez rynek procesu weryfikacji księgowych pracujących w outsourcingu (certyfikacja księgowych przez instytucje rynkowe), spadek cen usług księgowych oraz weryfikację jakości usług przez mechanizm rynkowy.

Czytaj też:

Czy każdy może prowadzić księgowość

Jak deregulacja zmieniła rynek usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych

Ministerstwo przyznaje, że nie wszystkie założenia deregulacji udało się osiągnąć. „Przeprowadzone badanie wykazało, iż w ostatnich czterech latach jakość usług świadczonych przez biura rachunkowe obniżyła się i chociaż na ten fakt mogły mieć wpływ również inne czynniki, nie tylko deregulacja, jest to zjawisko niepokojące, które wymaga podjęcia odpowiednich działań. Ponadto, nie wykształciły się skuteczne mechanizmy rynkowej certyfikacji, gdyż pojawiające się na rynku certyfikaty, licencje nie są powszechnie rozpoznawalne i nie cieszą się takim zaufaniem, jak certyfikat księgowy wydawany przez ministra finansów. Ponadto, ankietowani wskazują na potrzebę aktualizacji przez osoby prowadzące biura rachunkowe swojej wiedzy, tak aby była ona dostosowana do zmieniających się przepisów prawa. Tym samym konieczne jest wypracowanie skutecznego, spełniającego oczekiwania rynku systemu certyfikacji, który zapewni odpowiednio wysoką jakość usług księgowych, a co za tym idzie będzie stanowił gwarancje bezpieczeństwa dla korzystających z tych usług. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie dalszych analiz i konsultacji" – czytamy w podsumowaniu ankiety.

Dlatego ministerstwo planuje podjąć działania, zmierzające do opracowania propozycji nowej koncepcji certyfikacji. Jak podkreśla resort finansów, przedstawienie projektu rozwiązań legislacyjnych, zawierających koncepcję spełniającą przytoczone założenia, wymaga przeprowadzenia szerokich konsultacji. Niezbędne jest również nawiązanie współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej, tak aby nowo projektowane regulacje były dostosowane do wprowadzonego w ostatnim czasie zintegrowanego systemu kwalifikacji (ZSK) i  tworzyły z nim spójną całość.

„Jednocześnie należy wskazać, iż przywrócenie wprost rozwiązań obowiązujących przed 2014 r. nie będzie stanowiło odpowiedzi na oczekiwania rynku, gdyż ankietowani wskazują m.in. na potrzebę aktualizacji przez osoby prowadzące biura rachunkowe swojej wiedzy, tak aby była ona dostosowana do zmieniających się przepisów prawa, co nie było przewidziane w uprzednio obowiązujących regulacjach" – czytamy dalej w przekazanej nam odpowiedzi. MF odniosło się też w niej do pytania, czy do ministerstwa dzwonią ludzie szukający informacji, gdzie i do kogo mogą się poskarżyć w związku z poniesionymi szkodami na skutek np. nierzetelnego prowadzenia ksiąg podatkowych. W odpowiedzi resort przyznał, że liczba zapytań tego typu nie uległa znaczącej zmianie w stosunku do okresu sprzed deregulacji. Podkreślił przy tym, że MF nie sprawowało (do sierpnia 2014 r.), ani nie sprawuje obecnie nadzoru nad działalnością biur rachunkowych. „Stosunki prawne między usługodawcą a usługobiorcą mają charakter cywilnoprawny i podlegają ogólnym regulacjom prawa cywilnego" – przypomina MF.

Jak zatem wygląda ocena deregulacji zawodu księgowego w praktyce?

Ankietowani o kwalifikacjach...

W ankiecie dotyczącej usług księgowych, przygotowanej przez Departament Rachunkowości i Rewizji Finansowej Ministerstwa Finansów, wszystkich respondentów zapytano o to, co – ich zdaniem – najlepiej odzwierciedla kwalifikacje i poziom wiedzy księgowego.

Dla zdecydowanej większości ankietowanych najlepszą rekomendacją kwalifikacji i poziomu wiedzy księgowego jest jego doświadczenie, wynikające ze stażu pracy i wieloletniej praktyki (43 proc.), wykształcenie, w tym ukończone kursy i szkolenia (26 proc.), oraz posiadanie certyfikatu państwowego (25 proc.). Tylko 4 proc. badanych wskazało certyfikat lub dyplom wydawany przez instytucje rynkowe. Bardzo podobnie kształtują się odpowiedzi w podziale na grupy respondentów (wykonujących usługi księgowe, korzystających z usług księgowych świadczonych przez firmę zewnętrzną i pozostałych respondentów).

Zdecydowana większość ankietowanych oceniła również, iż w ostatnich czterech latach nastąpiło obniżenie jakości świadczonych usług prowadzenia ksiąg rachunkowych (52 proc. wskazań), a 17 proc. była zdania, że poziom jakości tych usług podwyższył się. Dla 15 proc. badanych jakość pozostała na takim samym poziomie, podczas gdy 16 proc. respondentów stwierdziło, iż trudno ocenić zmianę jakości.

Co ciekawe, o obniżeniu jakości świadczonych usług po deregulacji przekonane są nie tylko osoby je wykonujące, ale także korzystający z nich (aż 43 proc. ankietowanych z tej grupy jest tego zdania) oraz pozostali uczestnicy badania (47 proc.).

„Z analizy odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych wynika, że w grupie korzystających z usług księgowych, którzy prowadzą ewidencję księgową w formie ksiąg rachunkowych i twierdzą, że jakość usług w ostatnich czterech latach obniżyła się, 58 proc. zmieniło firmę świadczącą usługi księgowe. Jako przyczynę decyzji o zmianie znacząca większość, bo aż 78 proc., wskazała niezadowolenie z jakości świadczonych usług. Pozostałe przyczyny to zmiana skali działania (10 proc.), zbyt wysoka cena (2 proc.) oraz inne (10 proc.)." – zauważają autorzy ankiety.

... i cenach

Intersujące były też odpowiedzi na pytanie o zmianę stawek cen za usługi księgowe w ciągu ostatnich czterech lat. 44 proc. ankietowanych zaobserwowało obniżenie stawek cen za usługi księgowe (z czego dla 32 proc. było to znaczne obniżenie, a dla 12 proc. niewielkie). Natomiast 29 proc. wskazało, iż stawki podwyższyły się (z czego na znaczne podwyższenie wskazało 5 proc. ankietowanych, a na niewielkie – 24 proc.). Dla 19 proc. badanych stawki pozostały na takim samym poziomie, zaś 8 proc. stwierdziło, iż jest im trudno ocenić zmianę stawek cen.

A jak wygląda podział na dwie kluczowe w tym pytaniu grupy respondentów, czyli osób wykonujących usługi księgowe i korzystających z tych usług? W grupie respondentów wykonujących usługi księgowe 48 proc. ankietowanych oceniło, iż poziom cen za usługi księgowe uległ obniżeniu, z czego aż 36 proc. wskazało na znaczne obniżenie cen, a 12 proc. na niewielkie. Jednocześnie, 28 proc. ankietowanych z tej grupy uznało, że stawki cen za usługi księgowe w badanym okresie wzrosły (4 proc. zaobserwowało znaczący wzrost, a 24 proc. – niewielkie podwyższenie cen). Z kolei 19 proc. z tej grupy uznało, że poziom cen pozostał na niezmienionym poziomie, a 6 proc. trudno było ocenić zmianę.

Wśród respondentów korzystających z usług księgowych, 41 proc. z nich zauważyło podwyższenie stawek cen za usługi księgowe w ostatnich czterech latach, w tym 31 proc. stwierdziło niewielkie podwyższenie stawek, a 10 proc. – znaczne. Natomiast obniżenie stawek cen za usługi księgowe wskazało 32 proc. osób (w tym na znaczne – 18 proc., a na niewielkie – 14 proc.). Niezmieniony poziom stawek cen zaobserwowało 21 proc. respondentów z tej grupy, a 6 proc. stwierdziło, iż trudno jest ocenić.

Niesłuszna decyzja

Zdecydowanie najwięcej negatywnych odpowiedzi w całej ankiecie zebrało pytanie o słuszność przeprowadzonej deregulacji zawodu księgowego. Aż 67 proc. wszystkich ankietowanych jest przekonanych o braku słuszności deregulacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. 27 proc. badanych jest zdania, że decyzja o deregulacji była słuszna, a tylko 6 proc. ankietowanych nie miało zdania na ten temat.

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż decyzja o deregulacji została negatywnie oceniona przez 70 proc. grupy wykonujących usługi księgowe, 56 proc. grupy korzystających z usług księgowych

i 62 proc. z grupy pozostałych ankietowanych. Wśród ankietowanych byli również i tacy, którzy pozytywnie ocenili decyzję o deregulacji. Stanowili oni 25 proc. grupy wykonujących usługi księgowe, 39 proc. korzystających z usług księgowych oraz 29 proc. z grupy „pozostali". W każdej z trzech grup respondentów były osoby (od 5 proc. do 9 proc.), które nie miały zdania na ten temat.

Wśród osób wykonujących usługi księgowe, które negatywnie oceniają decyzję o deregulacji, 63 proc. posiada certyfikat księgowy MF, 16 proc. ma tytuł doradcy podatkowego, 6 proc. tytuł biegłego rewidenta, a 3 proc. posiada inne uprawnienia, 12 proc. deklaruje natomiast brak uprawnień zawodowych. Z kolei wśród osób z tej grupy respondentów, którzy pozytywnie ocenili decyzję o deregulacji, 52 proc. nie posiada uprawnień zawodowych, 23 proc. posiada certyfikat księgowy MF, 16 proc. ma inne uprawnienia, 7 proc. tytuł doradcy podatkowego, a 2 proc. tytuł biegłego rewidenta.

Poświadczenia kwalifikacji

Wśród pytań adresowanych do poszczególnych grup badanych, uwagę zwraca to kierowane do osób wykonujących usługi księgowe. Na pytanie, czy po wejściu w życie przepisów ustawy deregulacyjnej potencjalny klient wymagał od nich poświadczenia kwalifikacji zawodowych posiadaniem certyfikatu księgowego ministra finansów, twierdząco odpowiedziało zaledwie 28 proc. respondentów. Natomiast 72 proc. ankietowanych wskazało, iż certyfikat księgowy MF nie był od nich wymagany.

Jak zauważają sami autorzy badania, warte uwagi jest zestawienie odpowiedzi wykonujących usługi księgowe, którzy posiadają certyfikat księgowy MF oraz wykonujących usługi księgowe, którzy nie posiadają uprawnień zawodowych w postaci tego certyfikatu, tytułu biegłego rewidenta czy doradcy podatkowego. W obu grupach przeważają odpowiedzi, iż po wejściu w życie przepisów ustawy deregulacyjnej potencjalni klienci nie wymagali od nich posiadania tego dokumentu. Jednak w grupie wykonujących usługi księgowe i posiadających certyfikat księgowy MF, 39 proc. stwierdziło, iż wymagali go potencjalni klienci.

MF w ankiecie zapytało też osoby korzystające z usług księgowych, czy obsługujące ich biuro rachunkowe (właściciel, wspólnik, pracownicy) posiada certyfikat księgowy lub świadectwo kwalifikacyjne ministra finansów. W odpowiedzi 44 proc. stwierdziło, że ich usługodawca posiada certyfikat księgowy MF, 42 proc. odpowiedziało negatywnie, natomiast 14 proc. nie miało wiedzy w tym zakresie.

Spośród respondentów, którzy korzystają z usług księgowych świadczonych przez firmę zewnętrzną, 62 proc. wskazało, że nie zmieniało w ostatnich czterech latach usługodawcy, 38 proc. dokonało takiej zmiany. Aż 69 proc. tych, którzy zmienili obsługujące ich biuro rachunkowe wskazało, że zmiana podyktowana była przede wszystkim niezadowoleniem z jakości świadczonych usług.

Jakie są wady i zalety uwolnienia zawodu