W przypadku działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną za kierownika jednostki uważa się właśnie tę osobę. Do osób wykonujących wolne zawody przepis ten stosuje się odpowiednio. Za kierownika jednostki uważa się również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu restrukturyzacyjnym.
Rady nadzorcze
Co istotne, a co jeszcze nie do końca przebiło się do świadomości społecznej, również członkowie rad nadzorczych nie są całkowicie wolni od odpowiedzialności. Zgodnie z art. 4a uor odpowiadają oni solidarnie z kierownikiem jednostki wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem stanowiącym naruszenie obowiązku polegającego na zapewnieniu, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w ustawie.
Szeroki katalog
Warto wobec tego spojrzeć nieco bliżej na podstawowe, ale bardziej skonkretyzowane obowiązki kierownika jednostki >patrz tabela.
Na pierwszy rzut oka widać, że wymieniony w tabeli katalog obowiązków kierownika jednostki, choć bynajmniej nie wyczerpujący, obfituje w różne wymogi ujęte raczej dość szeroko, za których naruszenie zarząd musi niejednokrotnie liczyć się z sankcjami karnymi przewidzianymi w rozdziale 9 uor. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w związku ze wskazaną wyżej odpowiedzialnością za sprawozdawczość finansową od ryzyka tych sankcji nie są też wolni członkowie rad nadzorczych.
Sytuacja w organie wieloosobowym
Obciążenia kierownika jednostki i związane z nimi ryzyka z reguły rosną wprost proporcjonalnie do rozmiaru podmiotu, którym zazwyczaj jest spółka kapitałowa. Zarządzanie tego typu jednostką najczęściej spoczywa na barkach grupy menedżerów tworzących kolegialny zarząd, gdzie odpowiedzialność za poszczególne sfery działalności jest przypisywana jego określonym członkom. Jest to uzasadnione, ponieważ trudno wymagać, aby np. dyrektor finansowy odpowiadał za produkcję, a dyrektor do spraw personalnych za kontakty z agencjami celnymi. O ile skuteczność takiego podziału ról z punktu widzenia odpowiedzialności danego członka zarządu nie zawsze jest oczywista i łatwa do osiągnięcia, o tyle w omawianej w artykule sferze istnieje zapis istotnie ułatwiający jego realizację. Otóż zgodnie z art. 4 ust. 5 in fine uor, gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych w ustawie ponoszą wszyscy członkowie tego organu. A contrario trzeba przyjąć, że ustawodawca przewidział możliwość wskazania w ramach organu kolegialnego osoby, która tę odpowiedzialność przejmie, zwalniając z niej swoich kolegów. Rozwiązanie to ma niezwykle praktyczne znaczenie, ale nie jest wcale takie oczywiste, bo od razu pojawia się pytanie o precyzyjny zakres obowiązków, z których członek zarządu niebędący dyrektorem finansowym może się zwolnić. Jako jeden z pierwszych narzuca się wspomniany już wymóg z art. 52 ust. 2 uor, zgodnie z którym jeżeli jednostką kieruje organ wieloosobowy, to wszyscy członkowie tego organu są zobowiązani podpisać sprawozdanie finansowe, natomiast trudno przyjąć, że ktoś może nie być rozliczany za treść dokumentu, który podpisał. Widać zatem, że podział pól odpowiedzialności w zarządzie, choć istotny i na pewno wart wprowadzenia, nie obędzie się bez wysiłku i kontrowersji.
Pozycja głównego księgowego
Odpowiedzialność ustawowa osoby innej niż kierownik jednostki wynika bezpośrednio z art. 4 ust. 5 uor. Zgodnie z tym przepisem kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości zostaną powierzone innej osobie lub uprawnionemu biuru księgowemu za ich zgodą, z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury.
