Zastrzeżenie do protokołu - czym jest i jak stosować

Instytucja zastrzeżenia do protokołu uregulowana w art. 162 kodeksu postępowania cywilnego budzi niekiedy wiele emocji.

Aktualizacja: 17.03.2018 22:21 Publikacja: 17.03.2018 10:30

Zastrzeżenie do protokołu - czym jest i jak stosować

Foto: Fotolia.com

Wydaje się, że może to wynikać z pomijania celu, który przyświecał ustawodawcy, a także zasadniczej funkcji omawianego przepisu, który został jednak wprowadzony w interesie nie tylko stron procesu (uczestników postępowania) czy ich pełnomocników, ale również w interesie sądu. Jest on przede wszystkim związany z istotą sprawiedliwego i sprawnego procesu, a dopiero w dalszej kolejności powinien podlegać rozpatrywaniu pod kątem sporządzania środków zaskarżenia i z punktu widzenia dokonywanej przez sąd analizy dopuszczalności formułowania zarzutów apelacyjnych czy kasacyjnych.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 50/08 (orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami), Sąd Najwyższy stwierdził, iż „w literaturze przyjmuje się, że celem regulacji z art. 162 k.p.c. jest pobudzenie inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego naprawienia błędu. W ten sposób dochodzi także do przyspieszenia i usprawnienia postępowania. Cel art. 162 k.p.c. byłby trudny do osiągnięcia przy założeniu, że strona, która we właściwym czasie nie zgłosiła odpowiedniego zastrzeżenia, może powołać się na uchybienie procesowe w środku zaskarżenia". Stanowisko to zostało przyjęte w orzeczeniach Sądu Najwyższego i sądów powszechnych (wyrok SN z dnia 6 grudnia 2012 r., III CSK 62/12 oraz m.in. wyroki SA w Lublinie z dnia 16 lutego 2017 r., III AUa 954/16, SA w Gdańsku z dnia 20 lipca 2016 r., V ACa 218/16, SA w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2014 r., VI ACa 130/13, SA w Gdańsku z dnia 10 stycznia 2014 r., III AUa 687/13, orzecznictwo sądów powszechnych dostępne w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych Orzeczenia.ms.gov.pl poza podanymi publikatorami). W wyroku z dnia 21 stycznia 2014 r., I UK 311/13 Sąd Najwyższy przyjął, że „jednym z celów tej regulacji jest zapobieganie nielojalności procesowej i niedopuszczenie do celowego tolerowania przez strony uchybień procesowych sądu, z zamiarem późniejszego wykorzystania ich w środkach odwoławczych" (por. także wyroki SN z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 234/09 i z dnia 4 października 2006 r., II CSK 229/06 oraz m.in. wyroki SA w Białymstoku z dnia 3 marca 2016 r., I ACa 982/15, SA w Poznaniu z dnia 13 maja 2015 r., I ACa 1467/14, SA w Szczecinie z dnia 4 lipca 2014 r., I ACa 782/12, SA w Katowicach z dnia 27 czerwca 2013 r., V ACa 93/12, SA w Poznaniu z dnia 23 stycznia 2013 r., I ACa 1142/12, SA w Warszawie z dnia 23 listopada 2012 r., I ACa 558/12).

Unormowanie to pełni istotną funkcję, sprzyjając prawidłowemu przebiegowi postępowania przez to, że zmusza strony do współdziałania w urzeczywistnieniu sprawnego i szybkiego procesu; w szczególności ma zabezpieczyć przed destrukcyjnym działaniem stron, tj. celowym niewytknięciem spostrzeżonego uchybienia, aby zapewnić sobie podstawę zaskarżenia orzeczenia (wyrok SN z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 287/16 i powołane w jego uzasadnieniu judykaty).

Jeżeli strona (uczestnik) jest reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, to zastrzeżenie złożone przez niego do protokołu na podstawie art. 162 k.p.c. jest skuteczne wówczas, gdy wskazuje, jakie przepisy postępowania zostały naruszone (wyrok SN z dnia 27 listopada 2013 r., V CSK 544/12, zob. też wyrok SA w Katowicach z dnia 11 maja 2017 r., I ACa 1138/16). Jak wcześniej dostrzegł Sąd Najwyższy, konsekwencje niezgłoszenia zastrzeżenia nie mają zastosowania, gdy strona nie była reprezentowana w sprawie przez zawodowego pełnomocnika i ani ona, ani jej niezawodowy pełnomocnik nie zostali pouczeni przez sąd w trybie art. 5 k.p.c. o treści art. 162 k.p.c. Treść tego przepisu nie jest powszechnie znana, podobnie jak jego najnowsza wykładnia dokonana przez Sąd Najwyższy, a konsekwencje niezgłoszenia zastrzeżenia przewidzianego w tym przepisie są dla procesowych praw strony tak istotne, że niewątpliwie istnieje uzasadniona potrzeba pouczenia o nich strony działającej bez zawodowego pełnomocnika. Brak takiego pouczenia powoduje, że niezgłoszenie przez stronę zastrzeżenia powinno być z reguły uznane za niezawinione (wyrok SN z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 181/10). W ocenie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku po zmianie k.p.c. dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2011 r. nr 233, poz. 1381), straciły aktualność poglądy judykatury głoszące, że możliwość powoływania się przez stronę procesu działającą bez profesjonalnego pełnomocnika na uchybienia przepisom postępowania przez sąd nie była warunkowana zgłoszeniem zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Ustawą tą dodano do k.p.c. art. 210 § 21 k.p.c., zgodnie z którym sąd poucza stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230. W związku z tym od dnia 3 maja 2012 r. pouczenie strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika o treści m.in. art. 162 k.p.c., skutkuje stosowaniem do niej rygorów tego przepisu, oczywiście poza wymogiem wskazywania przez taką stronę konkretnych przepisów k.p.c., których naruszenie nastąpiło (wyrok SA w Gdańsku z dnia 25 maja 2016 r., I ACa 1151/15). Z kolei zdaniem również Sądu Apelacyjnego w Gdańsku skuteczne sformułowanie zastrzeżenia nie może się ograniczać do lakonicznego stwierdzenia polegającego na informacji, że strona procesu podnosi zastrzeżenie z art. 162 k.p.c. Taki sposób zwrócenia uwagi sądowi na uchybienie nie wyjaśnia, na czym uchybienie polega, co uniemożliwia sądowi naprawienie uchybienia, o ile rzeczywiście zachodzi. Jednak sformułowanie zastrzeżenia nie musi zawierać dokładnego i szczegółowego wskazania przepisów, ale powinno być dokonane przynajmniej w taki sposób, aby z jego treści wynikało, na czym uchybienie miałoby polegać, aby przynajmniej na tej podstawie ustalić, jakie przepisy zostały naruszone. Dla skuteczności zarzutu należy sformułować zastrzeżenie w sposób odpowiadający celowi art. 162 k.p.c. (wyrok SA w Gdańsku z dnia 10 stycznia 2014 r., III AUa 687/13).

Jak zauważył Sąd Okręgowy w Gdańsku, zaniechanie temu obowiązkowi nie wywołuje negatywnych skutków dla strony jedynie wyjątkowo, tj. ze względu na konieczność uwzględniania konkretnych naruszeń z urzędu, gdy strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Z urzędu uwzględnieniu podlegają wyłącznie uchybienia powodujące nieważność postępowania (art. 379 i 1099 k.p.c.) oraz uchybienia wskazane w art. 202 zdanie drugie k.p.c., czyli okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu oraz niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego (wyrok SO w Gdańsku z dnia 22 lutego 2012 r., III Ca 1455/11, LEX nr 1714049, zob. też wyrok SN z dnia 12 stycznia 1976 r., II CR 689/75, LEX nr 7790). Zastrzeżenie może dotyczyć tylko takich uchybień sądu popełnionych przy dokonywaniu czynności procesowych, o których strony zostały powiadomione przez sąd wydaniem zarządzenia lub postanowienia. Strona nie traci prawa powoływania się w dalszym toku postępowania na uchybienia sądu polegające na pominięciu wniosku o przeprowadzenie dowodu, jeżeli sąd nie wydał postanowienia oddalającego ten wniosek (wyrok SN z dnia 19 grudnia 2012 r., II CNP 41/12, zob. też wyroki SN z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CSK 447/12, z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09, z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 286/09, z dnia 24 września 2009 r., IV CSK 185/09, OSNC Zbiór Dodatkowy B/2010, poz. 65).

Wyłączenie spod kontroli instancyjnej uchybienia polegającego na niedopuszczeniu dowodów, na które strona nie zwróciła uwagi przed sądem I instancji, pozbawia ją jedynie prawa powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania, ale nie pozbawia sądu II instancji możliwości dopuszczenia tych dowodów w postępowaniu odwoławczym (wyrok SN z dnia 21 marca 2014 r., II UK 365/13, por. też wyroki SN z dnia 10 maja 2012 r., II PK 215/11 i z dnia 2 lipca 2009 r., I UK 37/09, LEX nr 529678).

Autor jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych, wykładowcą Uczelni Łazarskiego w Warszawie

Wydaje się, że może to wynikać z pomijania celu, który przyświecał ustawodawcy, a także zasadniczej funkcji omawianego przepisu, który został jednak wprowadzony w interesie nie tylko stron procesu (uczestników postępowania) czy ich pełnomocników, ale również w interesie sądu. Jest on przede wszystkim związany z istotą sprawiedliwego i sprawnego procesu, a dopiero w dalszej kolejności powinien podlegać rozpatrywaniu pod kątem sporządzania środków zaskarżenia i z punktu widzenia dokonywanej przez sąd analizy dopuszczalności formułowania zarzutów apelacyjnych czy kasacyjnych.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe