Kto nie złoży oświadczenia majątkowego straci mandat radnego albo pracę w samorządzie

Niezłożenie corocznego oświadczenia majątkowego w terminie nie grozi już utratą mandatu czy stanowiska. Taki skutek będzie mieć dopiero niedotrzymanie dodatkowego, wyznaczonego terminu.

Zbędne mnożenie pojęć

– Niezłożenie oświadczenia majątkowego w terminie do 30 kwietnia zobowiązuje adresata oświadczenia do wezwania zobowiązanego do dopełnienia tej formalności – wyjaśnia Stefan Płażek, adwokat, adiunkt w Katedrze Prawa Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przesądza o tym art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym jeżeli terminy ustawowe do złożenia oświadczeń majątkowych nie zostaną dotrzymane, odpowiednio: przewodniczący rady gminy, wojewoda lub wójt, w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa osobę, która nie złożyła oświadczenia do jego niezwłocznego złożenia, wyznaczając dodatkowy czternastodniowy termin. Termin ten liczy się od dnia skutecznego dostarczenia wezwania.

– Treść art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie gminnym nie jest, niestety, dostatecznie precyzyjna. W szczególności nie jest jasne, co oznacza sformułowanie „skuteczne dostarczenie" – mówi Stefan Płażek.

Jego zdaniem wezwanie do dostarczenia oświadczenia jako akt władzy publicznej podlega doręczeniu jak każde tego rodzaju pismo w trybie art. 39–49 kodeksu postępowania administracyjnego. Te przepisy określają również dostatecznie precyzyjnie, kiedy doręczenie jest poczytywane za skuteczne. Mnożenie w tym względzie pojęć jest zabiegiem pozbawionym sensu.

Zgodnie z kodeksem

Do takich samych wniosków doszedł Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzając w wyroku z 15 grudnia 2015 r. (sygn. II OSK 2420/15), że do skutecznego dostarczenia radnemu wezwania do złożenia oświadczenia majątkowego zgodnie z art. 24h ust. 5a ustawy o samorządzie gminnym mają zastosowanie przepisy rozdziału 8 kodeksu postępowania administracyjnego.

Zgodnie z art. 39 kodeksu postępowania administracyjnego organ administracji doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby lub organy. Należy zauważyć, że kodeks postępowania administracyjnego nie wprowadza w tym zakresie jakichkolwiek ograniczeń podmiotowych. Zatem organ może wezwanie do złożenia oświadczenia majątkowego w dodatkowym, wyznaczonym terminie doręczyć zarówno za pośrednictwem poczty, swoich pracowników, jak i upoważnione osoby lub organy.

W przypadku gdy doręczenie wezwania następuje za pośrednictwem poczty (a jest to chyba najczęściej stosowane rozwiązanie), dowodem, z którym wiąże się domniemanie doręczenia przesyłki przez pocztę, jest zwrotne potwierdzenie odbioru (tzw. zwrotka).

Zgodnie z art. 17 ustawy Prawo pocztowe potwierdzenie nadania przesyłki rejestrowanej wydane przez placówkę pocztową ma moc dokumentu urzędowego. Przesyłką rejestrowaną jest przesyłka pocztowa przyjęta za pokwitowaniem przyjęcia i doręczenia za pokwitowaniem odbioru (art. 3 pkt 23 Prawa pocztowego).

Jak wskazał NSA w przytoczonym wyroku z 15 grudnia 2015 r., potwierdzenie nadania jako dokument urzędowy zgodnie z art. 76 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego stanowi dowód tego, co zostało w nim stwierdzone. Taki charakter zwrotnego potwierdzenia odbioru przesyłki uzasadnia przyjęcie, że dokument ten korzysta z domniemania prawdziwości. Domniemanie to może zostać obalone przeciwdowodem. Nie można jednak przyjąć, by do obalenia tego domniemania wystarczyło twierdzenie strony, że doręczenie przesyłki było nieskuteczne.

Do rąk własnych, zastępczo lub fikcyjnie

Zgodnie z art. 42 kodeksu postępowania administracyjnego pisma doręcza się osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy. Pisma mogą być doręczane również w lokalu organu administracji publicznej, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W razie niemożności doręczenia pisma w sposób określony powyżej, a także w razie koniecznej potrzeby, pisma doręcza się w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie.

Natomiast art. 43 kodeksu postępowania administracyjnego reguluje tzw. doręczenie zastępcze. Przepis ten stanowi, że w przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się za pokwitowaniem dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy zawiadamia się adresata, umieszczając zawiadomienie w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania.

Wezwanie do złożenia oświadczenia majątkowego w dodatkowym terminie, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego, może zostać też doręczone fikcyjnie. Ten sposób doręczania pism reguluje art. 44 kodeksu.

Fikcja doręczenia polega na tym, że pismo uważa się za doręczone, mimo że faktycznie adresat pisma nie odebrał.

W przypadku niemożności doręczenia pisma ani stronie, ani w drodze doręczenia zastępczego doręczający zawiadamia adresata poprzez awizo, które pozostawia w skrzynce pocztowej. Adresat pisma, licząc od dnia zawiadomienia, ma siedem dni na odebranie przesyłki na poczcie.

Jeżeli nie dokona tego w tym terminie, otrzyma awizo powtórne i kolejne siedem dni na odbiór pisma. Jeśli i w tym terminie go nie odbierze, uznaje się, że pismo zostało doręczone wraz z upływem 14. dnia.

Sankcje za brak oświadczenia

Po odebraniu wezwania radny, wójt oraz każdy inny zobowiązany do złożenia oświadczenia majątkowego powinien obowiązku dopełnić w terminie 14 dni. Jeżeli ostatniego dnia terminu nada swoje oświadczenie na poczcie, to oczywiście zostanie on zachowany.

– Wprowadzenie dodatkowego terminu w przypadku wójta (radnego) oznacza, że nie musi on w terminie podstawowym złożyć oświadczenia bez jakichkolwiek ujemnych dla siebie następstw – wskazuje Agnieszka Rzetecka-Gil, radca prawny.

Jej zdaniem, jeśli wójt złoży swoje oświadczenie w dodatkowym terminie, wówczas spełni swój obowiązek. Ta swoista liberalizacja w postaci „drugiej szansy" wydaje się rozwiązaniem celowym przy uwzględnieniu surowych konsekwencji niewypełnienia obowiązku w sferze lustracji majątkowej przez wójta i radnego.

Zgodnie bowiem z art. 24k ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym niezłożenie oświadczenia majątkowego, mimo upływu dodatkowego, wyznaczonego terminu przez radnego lub wójta, powoduje wygaśnięcie mandatu w trybie odpowiednio art. 383 lub art. 492 ustawy Kodeks wyborczy.

Inaczej będzie w sytuacji, w której w dodatkowym wyznaczonym terminie oświadczenia majątkowego nie złoży zastępca wójta, sekretarz gminy, skarbnik gminy, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzającą i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną albo też osoba wydającą decyzje administracyjne w imieniu wójta.

Tutaj sankcje są dwojakie. Pierwszą jest utrata wynagrodzenia za okres od dnia, w którym oświadczenie majątkowe powinno zostać złożone, do dnia, w którym zostało złożone. Drugą sankcją za niezłożenie oświadczenia jest utrata pracy. Pracodawca bowiem ma obowiązek zwolnić takiego pracownika najpóźniej w terminie 30 dni liczonych od dnia, w którym upłynął dodatkowy termin na złożenie oświadczenia majątkowego. Odwołanie i rozwiązanie umowy o pracę jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 kodeksu pracy.

Lepiej nie kłamać

Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu majątkowym rodzi odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań na podstawie art. 233 § 1 kodeksu karnego.

Jak wskazuje Anna Wierzbica w monografii „Ograniczenia antykorupcyjne w samorządzie terytorialnym" (Oficyna 2008 r.), przestępstwo opisane w art. 233 § 1 kodeksu karnego jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat trzech. Przestępstwo to może być popełnione jedynie z winy umyślnej. – Nie ma ono zatem miejsca, gdy niezgodność między złożonym oświadczeniem czy informacją a rzeczywistym stanem faktycznym wynika z niewiedzy. Poza tym do zaistnienia przesłanek odpowiedzialności karnej wymagane jest także, by społeczna szkodliwość czynu była większa niż znikoma. Literalne brzmienie przepisu wskazuje na to, że niezłożenie oświadczenia nie skutkuje odpowiedzialnością karną – wskazuje Anna Wierzbica.

podstawa prawna: art. 24h–24l ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 446)

podstawa prawna: 25c–25g ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. DzU z 22 września 2015 r., poz. 1445 ze zm.)

podstawa prawna: art. 27c–27g ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. DzU z 15 września 2015 r., poz. 1392 ze zm)