Jak przebiega postępowanie ws. unikania opodatkowania

Obowiązująca od 15 lipca br. klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania daje fiskusowi bat na nieuczciwych podatników. Sama idea jest oczywiście słuszna. Jak to często jednak bywa należy uważać, aby nie wylać dziecka (w tym przypadku: uczciwego podatnika) z kąpielą. Jak ma zatem wyglądać postępowanie, czyli zastosowanie klauzuli w praktyce? Kto i w jakim trybie może ją stosować?

Kto i kiedy stosuje

Postępowanie w sprawie unikania opodatkowania może prowadzić tylko minister finansów. Zatem tylko on (a nie np. urząd skarbowy) może stosować klauzulę, co wynika bezpośrednio z art. 119g ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Możliwe są przy tym dwa tryby rozpoczęcia postępowania przez ministra. Może on:

1. wszcząć postępowanie lub

2. wkroczyć w trakcie, czyli przejąć już trwające postępowanie podatkowe lub postępowanie kontrolne,

– jeżeli w sprawie może być wydana decyzja z zastosowaniem art. 119a o.p.

Ściśle określone są także sprawy, w których prawo to przysługuje ministrowi. Jest to m.in. określenie lub ustalenie wysokości zobowiązania podatkowego, określenie wysokości straty podatkowej czy stwierdzenie nadpłaty lub określenie jej wysokości. Minister może również zastosować klauzulę w sprawach odpowiedzialności podatnika za podatek niepobrany przez płatnika.

Umorzenie albo decyzja

Jeżeli minister uzna, że nie ma podstaw do zastosowania klauzuli, to wówczas umarza postępowanie (ewentualnie przekazuje je właściwemu organowi). Jeśli natomiast postępowanie było zasadne, to może ono zakończyć się decyzją ministra, której praktycznym i odczuwalnym skutkiem będzie dodatkowy podatek (lub zmniejszenie straty).

W odróżnieniu od „zwykłego" postępowania podatkowego czy kontroli, w przypadku postępowania w sprawie zastosowania klauzuli podatnik, wobec którego toczy się postępowanie ministra, ma możliwość złożenia korekty deklaracji. Może to zrobić tylko przed zakończeniem postępowania, w ciągu 14 dni od otrzymania pisma informującego o możliwości analizy zebranego materiału dowodowego i wypowiedzenia się w sprawie (art. 81b § 1a o.p.).

Warto podkreślić, że klauzulę stosuje się w postępowaniu podatkowym, a przepisy ją wprowadzające wprost odsyłają do zasad prowadzenia postępowania. Postępowanie w sprawie klauzuli kończy się zatem decyzją, a podatnikowi przysługuje odwołanie. Tyle, że do ... tego samego organu, a więc ministra finansów. Na decyzję drugiej instancji można jednak poskarżyć się do sądu.

Interpretacje nie chronią, ale...

Niestety dla podatników, wprowadzenie klauzuli wyłączyło ochronę, jaką dawały interpretacje podatkowe. Jak wiadomo, w pewnych okolicznościach chronią one podatników przed sankcjami karnymi skarbowymi, odsetkami, a nawet zapłatą podatku. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe opisane w interpretacji indywidualnej zostały objęte decyzją o zastosowaniu klauzuli. A zatem nawet posiadanie interpretacji zapewniających o zgodności z prawem planowanych lub przeprowadzonych transakcji nie stanowi przeszkody dla zastosowania klauzuli.

W celu ochrony podatników i interesów Skarbu Państwa powołano Radę do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania.

...na straży stoi Rada

Jest ona niezależnym organem, którego zadaniem – zgodnie z ordynacją podatkową – jest opiniowanie zasadności zastosowania przepisów o klauzuli w indywidualnych sprawach. W skład Rady wchodzą m.in. osoby wskazane przez ministra finansów, ministra sprawiedliwości, Krajową Radę Doradców Podatkowych i Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Zadaniem Rady jest opiniowanie stosowania przepisów o klauzuli – minister finansów może bowiem, w toku postępowania zasięgnąć opinii Rady co do zasadności zastosowania klauzuli. Co ważne, z wnioskiem o zasięgnięcie opinii Rady może zwrócić się do ministra sam podatnik. Dotyczy to przypadku odwołania od decyzji ministra finansów stosującej klauzulę, jeżeli oczywiście wcześniej takiej opinii Rada nie wydała.

Trudno ocenić obecnie rolę Rady w kształtowaniu praktyki postępowań o unikanie opodatkowania. Jej opinie (po usunięciu danych identyfikujących) mają być zamieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Finansów. Można przypuszczać, że wydawane i publikowane opinie Rady będą pełnić podobną funkcję jak wydawane interpretacje podatkowe.

Opinie zabezpieczające

Rada do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania ma wkraczać już w sytuacji, gdy minister finansów prowadzi postępowania w sprawie klauzuli. Zanim do tego dojdzie, podatnik może jednak próbować ograniczyć ryzyko poprzez uzyskanie tzw. opinii zabezpieczającej.

Aby ją uzyskać, należy zwrócić się do ministra o wydanie takiej opinii, przy czym mogą o nią wystąpić wspólnie wszyscy zainteresowani. Co ważne, można pytać nie tylko o planowane operacje. Wniosek może bowiem dotyczyć czynności planowanej, rozpoczętej lub dokonanej.

Jeżeli minister uzna, że przedstawione we wniosku okoliczności nie wskazują na możliwość obejścia prawa i zastosowania klauzuli, to wydaje opinię zabezpieczającą. W przeciwnym razie, minister odmawia wydania opinii, ale wtedy musi wskazać, dlaczego jego zdaniem ma miejsce obejście prawa. Na odmowę wydania takiej opinii podatnik może poskarżyć się do sądu. W praktyce można jednak oczekiwać, że w przypadku odrzucenia wniosku dotyczącego zdarzenia już zaistniałego, minister rozpocznie postępowania w sprawie zastosowania klauzuli. Wystąpienie o opinię zabezpieczająca w takiej sytuacji może być zatem swego rodzaju „samodonosem" podatnika.