Kiedy zamiast zapłaty wystarczy kompensata

Zgodnie z art. 64 § 1 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.) zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa podlegają potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa. Konieczny jest jednak wniosek podatnika w tej sprawie.

Zamknięty katalog

Wierzytelności wobec Skarbu Państwa, o których mowa wyżej, zostały wymienione w zamkniętym katalogu i dotyczą:

1) prawomocnych wyroków sądowych wydanych na podstawie art. 417 lub art. 4172 kodeksu cywilnego;

2) prawomocnych ugód sądowych zawartych w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 4172 kodeksu cywilnego;

3) nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;

4) odszkodowań uzyskanych na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego;

5) odszkodowań orzeczonych w decyzji organu administracji rządowej;

6) zamówienia wykonane przez podatnika na podstawie umów zawartych w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, pod warunkiem że potrącenie jest dokonywane przez tego podatnika i z tej wierzytelności - w stosunku do jednostek budżetowych. Ponieważ katalog ten jest katalogiem zamkniętym, potrącenie z innymi wierzytelnościami podatnika nie jest możliwe (wyrok WSA w Opolu z 11 stycznia 2012 r., I SA/Op 347/11).

Przykład

Należności ZUS z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne nie są należnościami budżetu państwa, dlatego przepis dotyczący potrącenia nie będzie miał do nich zastosowania (wyrok WSA w Gliwicach z 18 stycznia 2008 r., III SA/Gl 1361/06). Oznacza to, że należności przysługujących podatnikowi z tytułu zwrotu bezpośredniego nadpłaty w VAT nie można zaliczyć na poczet jego zobowiązań cywilnoprawnych względem ZUS z tytułu składki na ubezpieczenie (wyrok WSA w Gliwicach z 7 marca 2008 r., III SA/Gl 976/07).

Potrącenie następuje z dniem:

1) złożenia wniosku, który został uwzględniony;

2) wydania z urzędu postanowienia o potrąceniu, przy czym w takiej sytuacji odmowa potrącenia następuje w drodze decyzji, a na takie postanowienie służy stronie zażalenie.

Wobec państwowych jednostek budżetowych...

Przepis dotyczący potrącenia stosuje się również do wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika wobec państwowych jednostek budżetowych z tytułu zamówień wykonanych przez niego na podstawie umów zawartych w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, pod warunkiem że potrącenie jest dokonywane przez tego podatnika i z tej wierzytelności.

...a także gminy, powiatu i województwa

Zgodnie z art. 65 § 1 o.p. uprawnienie do złożenia wniosku o potrącenie zobowiązania podatkowego przysługuje również podatnikom w stosunku do gminy, powiatu lub województwa z tytułu:

1) prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art. 4172 kodeksu cywilnego;

2) prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w art. 417 lub art. 4172 kodeksu cywilnego;

3) nabycia przez gminę, powiat lub województwo nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;

4) odszkodowania orzeczonego w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa.

Wzajemne, bezsporne i wymagalne

Wierzytelność podatnika względem Skarbu Państwa lub jednostek budżetowych musi spełniać łącznie trzy warunki. Musi to być zatem wierzytelność:

- wzajemna, a więc obie strony muszą byc względem siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem,

- bezsporna, a więc żadna ze stron nie może kwestionować istnienia wierzytelności, jej wielkości i terminu płatności,

- wymagalna, a więc termin jej płatności musiał już upłynąć.

Jeśli któraś ze stron kwestionuje wysokość zobowiązania, które chce skompensować z wierzytelnością, to wtedy nie ma podstaw do wystąpienia z wnioskiem we wspomnianym trybie (wyrok NSA w Warszawie z 8 lutego 2013 r., II FSK 519/12). Wierzytelność taka musi bowiem być niesporna (wyrok NSA w Warszawie z 8 lutego 2013 r., II FSK 1157/12).

Aby zatem organ podatkowy potrącił wzajemną wierzytelność:

- wierzytelność taka musi istnieć,

- musi również istnieć odpowiednia podstawa np. z tytułu wykonanych przez podatnika prac na podstawie umów zawartych w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, a także

- podatnik musi złożyć wniosek w tej sprawie.

Jeśli wierzytelność podatnika względem Skarbu Państwa lub państwowych jednostek budżetowych nie spełnia łącznie warunków wskazanych przez ustawodawcę, to nie podlega potrąceniu (wyrok WSA w Opolu z 20 marca 2013 r., I SA/Op 485/12).