Kolejnym tzw. nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia jest stwierdzenie nieważności ostatecznej decyzji. Istotą tego postępowania jest wyeliminowanie z obrotu prawnego decyzji obarczonej wyjątkowo ciężkim naruszeniem prawa. W toku tej procedury, w porównaniu ze wznowieniem postępowania, organ nie może zastąpić wadliwego rozstrzygnięcia nową decyzją, a jedynie stwierdza jej nieważność – od samego początku, tj. od momentu jej wydania. Na skutek stwierdzenia nieważności decyzji, przestaje wiązać podatnika rozstrzygnięcie obarczone kwalifikowanymi wadami prawnymi – de facto, jest to powrót do stanu, w którym decyzji w ogóle nie było. Właściwy organ będzie uprawniony (jednak nie będzie zobowiązany) do wszczęcia postępowania podatkowego w zakresie objętym nieważną decyzją od początku – ponownie gromadząc materiał dowodowy w sprawie, mając jednak na uwadze termin przedawnienia zobowiązania podatkowego doprowadzenie do ponownego rozstrzygnięcia po stwierdzeniu nieważności danej decyzji może być znacznie utrudnione.
Z urzędu lub na wniosek
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, podobnie jak postępowanie wznowieniowe, wszczyna się z urzędu lub na żądanie strony. Właściwy w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji jest co do zasady organ wyższego stopnia (od organu który wydał decyzję, której nieważność powinna zostać stwierdzona). W przypadku jednak, gdy decyzja została wydana przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub samorządowe kolegium odwoławcze, to ten organ będzie także właściwy w postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności.
Postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji podatkowej może zostać wszczęte jedynie na żądanie wniesione w ciągu pięciu lat od dnia doręczenia tej decyzji. Ponadto, postępowanie to nie może zostać wszczęte, gdy sąd administracyjny oddalił wcześniej skargę na decyzję, której nieważność ma zostać stwierdzona (z wyjątkiem sytuacji, gdy żądanie stwierdzenia nieważności decyzji ma nastąpić ze względu na to, że dotyczy ona sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną).
Przykład
Dyrektor izby skarbowej, po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego, wydał decyzję, w której utrzymał w mocy decyzję naczelnika urzędu skarbowego określającą podatnikowi zobowiązanie w podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatnik uchybił terminowi na złożenie skargi do sądu administracyjnego od decyzji dyrektora izby skarbowej, przez co jego skarga została odrzucona, a decyzja stała się prawomocna. W tej sytuacji możliwe jest złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Od oddalenia skargi należy bowiem odróżnić jej odrzucenie, przy którym sąd nie rozpatruje sprawy merytorycznie, gdyż stały temu na przeszkodzie przyczyny formalne.
W jakich sytuacjach
Wszystkie przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji zostały enumeratywnie wyszczególnione w art. 247 § 1 o.p.