Jak się bronić w postępowaniu karno-skarbowym

Wbrew częstej praktyce organów i – niestety – niektórych sądów karnych, udowodnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego powinno podlegać tym samym regułom co każde inne przestępstwo.

Publikacja: 26.03.2018 06:30

Jak się bronić w postępowaniu karno-skarbowym

Foto: Adobe Stock

Kontrola podatkowa, celno-skarbowa i postępowanie podatkowe niejednokrotnie wiążą się dla podatników z wszczęciem postępowania karno-skarbowego. Należy jednak pamiętać, że podatnikowi – podejrzanemu czy później oskarżonemu o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe – przysługują liczne uprawnienia, które pozwalają mu na obronę i dowodzenie swej niewinności. Jednak nadużycia dotyczące postępowań karno-skarbowych są coraz powszechniejszą praktyką. Często postepowanie takie wszczynane jest przed upływem terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych i ma na celu wyłącznie zawieszenie terminu ich przedawnienia. Większość spraw jest później zawieszana lub umarzana, jednak samo ich wszczęcie daje organom podatkowym poczucie bezkarności w kwestii szybkości i efektywności ich działania, co bezpośrednio przekłada się na przewlekłość postepowań podatkowych. Zawieszenie następuje już z chwilą wszczęcia postepowania w sprawie. Tym samym negatywny skutek dla podatnika powstaje jeszcze przed postawieniem jakichkolwiek zarzutów. Z uwagi na tę korelację pomiędzy postępowaniem podatkowym a karno-skarbowym istotne jest, aby bronić swoich praw w ramach obu postepowań.

Trzeba udowodnić działanie zawinione

Podatnik poniesie odpowiedzialność tylko wtedy, gdy zostaną wykazane wymagane przez kodeks karny skarbowy (dalej: k.k.s.) warunki przypisania odpowiedzialności za popełnione przestępstwo czy wykroczenie skarbowe. Według zasad obowiązującej procedury karnej, to nie oskarżony musi udowodnić swoją niewinność, lecz oskarżyciel winę oskarżonego. Niemniej jednak w praktyce często wygląda to inaczej i jeśli podatnik otrzymał decyzję orzekającą obowiązek zapłaty podatku, to jest często automatycznie uznawany za winnego przestępstwa, bądź wykroczenia. Stąd też niezwykle istotna jest aktywność podatnika od samego początku zarówno postepowania karno-skarbowego, jak i postepowania podatkowego, a nawet kontroli podatkowej.

Każdy ma prawo do obrony

W każdym stadium postępowania karno-skarbowego podatnik ma prawo do obrony, które jest realizowane m.in. przez prawo do składania wniosków dowodowych.

Pomimo, iż obowiązek zebrania pełnego materiału dowodowego w danej sprawie spoczywa na organie podatkowym, to w interesie podatnika jest podjęcie inicjatywy w składaniu wniosków. Aby potwierdzić swoje twierdzenia, niezbędne jest przedstawienie konkretnych dowodów. Mogą być to zarówno dowody z dokumentów (rachunki, faktury, zaświadczenia), jak i dowody osobowe, tj. przesłuchanie świadków, a nawet powołanie biegłych. W zakresie dowodów k.k.s. przyjmuje w większości przepisy kodeksu postępowania karnego, które nie przewidują katalogu dopuszczalnych dowodów. Oznacza to, że jako dowód można dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy. Wnioski dowodowe mogą być składane ustnie do protokołu lub na piśmie. Przy składaniu wniosków dowodowych, w szczególności gdy postepowanie toczy się już przed sądem, istotne jest wskazanie okoliczności, które mają być wykazane na podstawie żądanego dowodu. Jest to o tyle istotne, że organ w ramach postepowania przygotowawczego, bądź sąd na etapie sądowym może oddalić taki wniosek, jeżeli nie znajdzie wystarczającego powodu dla jego przeprowadzenia.

Podejrzany i oskarżony, oprócz tego że jest stroną postępowania karno-skarbowego, to jednocześnie jest ważnym źródłem dowodowym.

Wyjaśnienia podatnika

Ma on prawo składać wyjaśnienia, ale także bez podania powodu odmówić złożenia wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania, co często w zależności od strategii w danym postepowaniu może działać na korzyść. Należy bowiem pamiętać, że odmowa wyjaśnień czy odpowiedzi na pytania nie może pociągać za sobą negatywnych następstw dla oskarżonego. Odmowa nie może być traktowana jako milczące przyznanie się do winy. Co również istotne, oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy w wyjaśnieniach, zatem decydując się na ich złożenie, może odwoływać się w zasadzie do wszelkich sposobów prowadzących do złagodzenia albo uwolnienia się od odpowiedzialności.

Wyjaśnienia są pełnowartościowym dowodem w sprawie. Trzeba jednak mieć na uwadze, że pochodzą one od osoby zainteresowanej korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem, która nie ma obowiązku mówienia prawdy. Dlatego są one poddawane skrupulatnej ocenie i weryfikacji przez pryzmat innych dowodów zgromadzonych w sprawie, a organy zazwyczaj z dużą rezerwą podchodzą do wyjaśnień najbardziej zainteresowanego.

Świadkowie

Osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się na wezwanie organu procesowego i złożyć zeznania. Świadkowie mogą być powoływani z inicjatywy zarówno organu, sądu, jak i samego oskarżonego. Obowiązek złożenia zeznań nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Jeżeli świadek jest osobą najbliższą dla oskarżonego (np. małżonkiem, rodzicem, dzieckiem), to może odmówić składania zeznań.

Przykład

Świadek może zostać zwolniony od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytania, jeżeli o to wniesie i pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym. Za bliski stosunek nie uznaje się wyłącznie relacji rodzinnych. Chodzi również o inne osoby bliskie, tj. np. konkubentów, narzeczonych itp.

W toku przesłuchania świadek może także uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić go lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo, w tym skarbowe. W przeciwieństwie do oskarżonego, świadek ponosi odpowiedzialność karną za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawy.

Biegli

Dowód z opinii biegłego przeprowadza się wtedy, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy wymaga wiadomości specjalnych, wykraczających poza zasób wiedzy przeciętnego dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym. W postępowaniu karno-skarbowym najczęściej biorą udział rzeczoznawcy majątkowi oraz biegli z zakresu finansów i rachunkowości, analizy ekonomicznej przedsiębiorstw, badania dokumentów, grafologii. W ostatnich latach opinii biegłych jest coraz mniej, co jednak najprawdopodobniej nie jest związane z profesjonalizacją organów ścigania, a raczej ograniczeniami budżetowymi. Biegły składa opinię na piśmie lub ustnie. Opinia poddawana jest weryfikacji pod kątem logiczności i poprawności wnioskowania biegłych oraz prawidłowości przyjętych w niej twierdzeń. Uczestnicy postepowania mają prawo do żądania wydania opinii uzupełniającej oraz uzyskania odpowiedzi co do opinii od biegłego. W praktyce weryfikacja takich opinii jest często trudna z uwagi na ich skomplikowany charakter i użyty język. Stąd możliwość przesłuchania biegłego i zadania pytań co do opinii bardzo często bywa niezbędna w celu wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Dokumenty

W postępowaniu karno-skarbowym zasadniczym dowodem są księgi podatkowe, ewidencje i dokumenty księgowe. Organ procesowy może przeprowadzić dowód zarówno z dokumentów urzędowych (np. decyzji czy zaświadczeń wydawanych przez organy administracji), jak i prywatnych, np. faktur VAT, umów, prywatnych ekspertyz czy korespondencji mailowej.

Na każdym etapie postępowania strony mogą składać wnioski o dopuszczenie dowodu z posiadanych przez nie dokumentów. Strona może również żądać, aby to prokurator lub sąd zwrócił się do określonego organu czy instytucji o przekazanie określonych dokumentów. Przepisy nie wymagają przedłożenia oryginału dokumentu, dlatego dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu, np. z odpisu czy kserokopii. Dowodem mogą być również akta zgromadzone w ramach innych postepowań, jeżeli mają one związek ze sprawą. Korzystanie z akt zgromadzonych w ramach innych postepowań może przyspieszyć rozpoznanie sprawy karno-skarbowej, jednak często z praktyki tej korzystają również organy – masowo włączając do akt sprawy protokoły z kontroli wobec innych osób, z których wynika, że w ich przypadku dochodziło do nadużyć i przyjmując swoiste domniemanie, że skoro w tamtych sprawach doszło do naruszenia prawa, to i w sprawie oskarżonego musiało tak być.

—Ewelina Gładysz jest adwokatem w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej

podstawa prawna: ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2226 ze zm.)

podstawa prawna: art. 167 – 242 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1904 ze zm.)

Kiedy wniosek dowodowy jest oddalany

Wniosek dowodowy podlega oddaleniu tylko w przypadkach wskazanych w przepisach prawa karno-skarbowego, tj. gdy:

1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne, np. przesłuchanie obrońcy co do faktów, o których dowiedział się przy udzielaniu pomocy prawnej albo duchownego co do zdarzeń wyjawionych mu przy spowiedzi,

2. okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy,

3. okoliczność jest udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy; wtedy możliwe jest oddalenie kolejnego wniosku dowodowego dotyczącego okoliczności, która wykazana została już wcześniej,

4. dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności, np. przeprowadzenie oględzin miejsca zdarzenia, gdy wiadomo, że doszło już do zmian jego wyglądu,

5. dowodu nie da się przeprowadzić, np. przesłuchać świadka, który zmarł albo którego miejsca pobytu nie da się ustalić,

6. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania, np. przesłuchanie tego samego świadka na tę samą okoliczność.

Monika Błońska, radca prawny w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej

Profesjonalny obrońca może się okazać niezbędny

Procedura karno-skarbowa jest jedną z najbardziej skomplikowanych, gdyż łączy w sobie zagadnienia z zakresu prawa karnego, finansowego i administracyjnego. Co więcej, jak zostało wskazane w artykule, wszczęcie postępowania karno-skarbowego ma bezpośredni wpływ na postepowanie podatkowe – powoduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Jednak nie zawsze tak jest – podatnik powinien być przed upływem terminu przedawnienia poinformowany na piśmie o wszczęciu postępowania o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, o związku tego postępowania z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, skutku dla postępowania podatkowego w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia oraz dacie, z jaką skutek ten nastąpił. Z uwagi na tego typu niuanse szczególnie ważna w tym postępowaniu jest pomoc profesjonalnego obrońcy (adwokata czy radcy prawnego). Do jego zadań należy w takiej sprawie m.in. dbanie o to, by podstawą wszelkich rozstrzygnięć były tylko prawdziwe ustalenia faktyczne. Dochodzenie do ustaleń faktycznych jest możliwe jedynie na postawie prawidłowo przeprowadzonych dowodów, dostarczających informacji o faktach i mających znaczenie dla sprawy. Z tych względów szczególną rolę w postępowaniu karno-skarbowym odgrywają profesjonalni obrońcy, których aktywność może mieć decydujące znaczenie dla uniknięcia odpowiedzialności lub choćby części sankcji przez oskarżonego. Należy także pamiętać, że inicjatywa dowodowa przysługuje nie tylko organom prowadzącym postępowania, ale także podejrzanym i oskarżonym, którzy w ten sposób mogą realizować swoje prawo do obrony. ?

Kontrola podatkowa, celno-skarbowa i postępowanie podatkowe niejednokrotnie wiążą się dla podatników z wszczęciem postępowania karno-skarbowego. Należy jednak pamiętać, że podatnikowi – podejrzanemu czy później oskarżonemu o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe – przysługują liczne uprawnienia, które pozwalają mu na obronę i dowodzenie swej niewinności. Jednak nadużycia dotyczące postępowań karno-skarbowych są coraz powszechniejszą praktyką. Często postepowanie takie wszczynane jest przed upływem terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych i ma na celu wyłącznie zawieszenie terminu ich przedawnienia. Większość spraw jest później zawieszana lub umarzana, jednak samo ich wszczęcie daje organom podatkowym poczucie bezkarności w kwestii szybkości i efektywności ich działania, co bezpośrednio przekłada się na przewlekłość postepowań podatkowych. Zawieszenie następuje już z chwilą wszczęcia postepowania w sprawie. Tym samym negatywny skutek dla podatnika powstaje jeszcze przed postawieniem jakichkolwiek zarzutów. Z uwagi na tę korelację pomiędzy postępowaniem podatkowym a karno-skarbowym istotne jest, aby bronić swoich praw w ramach obu postepowań.

Pozostało 90% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe