Koronawirus: co grozi za niedochowanie obowiązków wobec fiskusa

Przedsiębiorcy ponoszą odpowiedzialność karną skarbową co do zasady wtedy, gdy naruszenie przepisów podatkowych jest zawinione. Jeśli jednak wynik a ono z okoliczności, na które podatnik nie ma wpływu, to nie istnieją podstawy do wszczęcia postępowania.

Aktualizacja: 22.03.2020 18:07 Publikacja: 21.03.2020 23:01

Koronawirus: co grozi za niedochowanie obowiązków wobec fiskusa

Foto: Adobe Stock

W wielu przedsiębiorstwach sytuacja kryzysowa może spowodować niedochowanie niektórych obowiązków związanych z podatkami. Co wtedy? Czy przedsiębiorca powinien się obawiać odpowiedzialności wynikającej z kodeksu karnego skarbowego (dalej: k.k.s.)? W naszej ocenie – odpowiedzialność taka w większości przypadków nie powinna powstać.

Oczywiście źródłem obaw są złe doświadczenia przedsiębiorców związane z nadmiernie opresyjną polityką administracji podatkowej. Reakcje aparatu skarbowego na drobne naruszenia przepisów podatkowych są często niewspółmierne duże. Sama treść przepisów k.k.s. nie powinna jednak takich obaw budzić. Przepisy k.k.s. przewidują bowiem odpowiedzialność karną skarbową wyłącznie wtedy, gdy naruszenie przepisów podatkowych jest zawinione. Jeśli natomiast naruszenie powstało w następstwie okoliczności, za które podatnik odpowiedzialności nie ponosi, to wówczas nie ma podstaw do wszczynania sprawy karnej skarbowej.

Przykład

Okolicznością uwalniającą od odpowiedzialności karnej skarbowej może być np. masowa nieobecność w pracy pracowników księgowości z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne. Nawet jeżeli przedsiębiorca był gotów od razu skierować wszystkich do pracy zdalnej, to wypracowanie zasad postępowania i zarządzania takim rozproszonym zespołem wymaga czasu i może spowodować obiektywne trudności w funkcjonowaniu firmy.

Czytaj także: Prawnicy: pomoc od rządu nie będzie ani szybka, ani tania

Aktualna sytuacja jest bowiem nietypowa i dla pracowników i dla osób zarządzających. Podobnie należy spojrzeć na problemy z uregulowaniem w terminie podatku z uwagi na zatory płatnicze, jakie mogą wystąpić.

W praktyce nie można wykluczyć ryzyka, że niektóre organy zignorują treść k.k.s. i będą próbowały stosować sankcje karne skarbowe. Poniżej przedstawiamy ogólne wyjaśnienie, jakie można w takim przypadku przedstawić organowi podatkowemu wraz z wnioskiem o umorzenie postępowania (jeśli zostało wszczęte) lub jako wyjaśnienie do ewentualnych zeznań.

Podstawa prawna

Podstawę prawną przyjętego rozumowania stanowi art. 4 k.k.s. Stosownie do § 1 tego artykułu, przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie – jeżeli k.k.s. wyraźnie tak stanowi.

Większość przepisów k.k.s. nie przewiduje odpowiedzialności za czyny nieumyślne. Co do zasady karalne będą zatem czyny popełnione umyślnie.

Wina umyślna

W przypadku czynu popełnionego umyślnie warunkiem odpowiedzialności karnej skarbowej jest, aby sprawca:

- miał zamiar popełnienia tego czynu albo

- przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godził (art. 4 § 2 k.k.s.).

Przepis art. 4 § 2 k.k.s., definiujący pojęcie umyślności, wprowadza jej dwie postaci – zamiar bezpośredni oraz zamiar ewentualny. Zamiar bezpośredni oznacza, że:

- sprawca musi mieć świadomość tego, iż popełnia czyn zabroniony, oraz

- świadomości popełnienia czynu zabronionego musi towarzyszyć konkretne nastawienie psychiczne sprawcy – chęć popełnienia czynu zabronionego.

Należy podkreślić, że zamiarem bezpośrednim powinna być objęta całość czynu zabronionego, a nie tylko poszczególne jego znamiona, chyba że ustawa łączy ją jedynie z określonymi znamionami (znamiona czynu zabronionego to w uproszczeniu elementy, które wskazują, jakie dokładnie zachowania oraz jakie okoliczności zdarzenia powodują, iż można mówić – lub nie – o popełnieniu przestępstwa).

Drugą postacią winy umyślnej jest zamiar ewentualny. Sprawca działa z zamiarem ewentualnym, jeżeli przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, godzi się na to. Chodzi o to, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, lecz przewiduje realną możliwość jego popełnienia i mimo wszystko godzi się na to. Istotą zamiaru ewentualnego jest to, że występuje on zawsze w związku z jakimś zachowaniem celowym i oznacza akceptację możliwości, że to zachowanie może realizować znamiona czynu zabronionego albo wywołać skutek objęty takimi znamionami.

Konstrukcja zamiaru ewentualnego wypełnia przestrzeń między zamiarem bezpośrednim a nieumyślnością. W tej postaci winy umyślnej sprawca ma świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi, co stanowi element rozróżniający względem nieumyślności. W przypadku świadomej nieumyślności sprawca nie godzi się na to, że swoim czynem popełni przestępstwo, choć możliwość popełnienia czynu zabronionego przewidywał albo mógł przewidzieć.

W przypadku, gdy naruszenie obowiązków jest konsekwencją kryzysu wywołanego koronawirusem oraz związanych z tym obiektywnych trudności, nie jest ono zawinione w rozumieniu przywołanych wyżej przepisów art. 4

§ 1 i 2 k.k.s. Oznacza to, że w przypadku czynów, które można popełnić wyłącznie umyślnie, odpowiedzialność karna nie zachodzi.

Czyny popełnione nieumyślnie

Warto wskazać co w sytuacji, w której k.k.s. przewidywałby odpowiedzialność karną za czyny popełnione nieumyślnie.

Zgodnie z art. 4 § 3 k.k.s. czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

O nieumyślności można zatem mówić wówczas, gdy:

- dochodzi do niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach,

- podatnik przewidywał lub mógł przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego.

Sytuacja kryzysowa, z jaką mamy obecnie do czynienia, co do zasady powinna wyłączać odpowiedzialność również w przypadku nieumyślności. Naruszenia przepisów podatkowych nie są bowiem konsekwencją niezachowania wymaganej ostrożności, lecz wynikają z obiektywnych przeszkód spowodowanych sytuacją niezależną od podatnika.

Nie oznacza to, że w każdym przypadku odpowiedzialność karna skarbowa jest wyłączona. W szczególności osoby dokonujące świadomie oszustw podatkowych nie mogą traktować obecnego kryzysu jako usprawiedliwienia dla swoich celowych działań.

* * *

Niniejszy tekst jest wynikiem dyskusji przeprowadzonej w ramach zespołu powołanego przez Krajową Radę Doradców Podatkowych w związku z sytuacją kryzysową wywołaną przez koronawirus.

dr Izabela Andrzejewska-Czernek jest radcą prawnym, wspólnikiem w Vinci & Vinci Kancelaria Doradztwa Podatkowego

Radosław Pioterczak jest doradcą podatkowym, wspólnikiem zarządzającym w  Vinci & Vinci Kancelaria Doradztwa Podatkowego

Podstawa prawna: art. 4 ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2020 r. poz. 19)

W wielu przedsiębiorstwach sytuacja kryzysowa może spowodować niedochowanie niektórych obowiązków związanych z podatkami. Co wtedy? Czy przedsiębiorca powinien się obawiać odpowiedzialności wynikającej z kodeksu karnego skarbowego (dalej: k.k.s.)? W naszej ocenie – odpowiedzialność taka w większości przypadków nie powinna powstać.

Oczywiście źródłem obaw są złe doświadczenia przedsiębiorców związane z nadmiernie opresyjną polityką administracji podatkowej. Reakcje aparatu skarbowego na drobne naruszenia przepisów podatkowych są często niewspółmierne duże. Sama treść przepisów k.k.s. nie powinna jednak takich obaw budzić. Przepisy k.k.s. przewidują bowiem odpowiedzialność karną skarbową wyłącznie wtedy, gdy naruszenie przepisów podatkowych jest zawinione. Jeśli natomiast naruszenie powstało w następstwie okoliczności, za które podatnik odpowiedzialności nie ponosi, to wówczas nie ma podstaw do wszczynania sprawy karnej skarbowej.

Pozostało 86% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów