Raportowanie schematów podatkowych: czy doradca doniesie na klienta

Nałożenie na podatników nowych obowiązków, jeszcze nigdy nie wzbudzało tyle emocji, co obowiązujący od tego roku obowiązek raportowania schematów podatkowych. W poprzednich artykułach („Jak identyfikować schemat podatkowy", Rzeczpospolita z 6 lutego 2019 r., „Księgowy też może mieć obowiązek raportowania", Rzeczpospolita z 13 lutego 2019 r.) pisaliśmy o tym jakie zdarzenia podlegają raportowaniu oraz kto jest do raportowania zobowiązany. Podkreślaliśmy skomplikowany charakter przepisów i pojawiające się problemy interpretacyjne. Wskazane wątpliwości to jednak nie wszystko. Wiele emocji wśród samorządów zawodowych (m.in. doradców podatkowych, adwokatów, radców prawnych) oraz ich klientów wzbudza ograniczenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w przypadku obowiązku raportowania schematów podatkowych.

Tajemnica zawodowa stanowiła od zawsze fundament współpracy pomiędzy klientami a przedstawicielami zawodów zaufania publicznego. Przepisy dotyczące MDR, umożliwiają zwolnienie np. doradcy podatkowego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez klienta, w przypadku powstania obowiązku raportowania schematów podatkowych.

Kiedy przekazać informacje...

W sytuacji, w której u podatnika (jako korzystającego) powstanie obowiązek raportowania schematów podatkowych, w pierwszej kolejności zobowiązanym do zgłoszenia takiego schematu do Szefa KAS jest współpracujący z podatnikiem promotor. Promotorem natomiast może być m.in. doradca podatkowy, adwokat, radca prawny itp.

Najwcześniej obowiązek raportowania powstanie po stronie promotora – w terminie 30 dni od dnia udostępnienia schematu podatkowego podatnikowi. Co do zasady, obowiązek ten może powstać już na etapie pierwszego spotkania promotora z korzystającym, jeżeli w trakcie takiego spotkania przekaże on korzystającemu na tyle jasne informacje, że korzystający będzie świadomy kroków, jakie należy podjąć, aby dane uzgodnienie mogło zostać wdrożone.

... i w jakim zakresie

Promotor będzie musiał przekazać informacje dotyczące m.in.:

- danych identyfikujących przekazującego informację oraz korzystającego, któremu udostępniony został schemat podatkowy;

- nazwy uzgodnienia oraz opisu działalności gospodarczej, do której ma zastosowanie schemat podatkowy;

- opisu uzgodnienia stanowiącego schemat podatkowy, wraz ze wskazaniem wartości przedmiotów tych czynności, założeń uzgodnienia, czynności dokonywanych w ramach uzgodnienia i ich chronologii;

- wskazania celów, których realizacji schemat podatkowy ma służyć;

- wskazania dokonanych czynności, które skutkowały przekazaniem informacji o schemacie podatkowym, wraz ze wskazaniem dnia, w którym została lub zostanie dokonana pierwsza czynność służąca wdrożeniu tego schematu;

- wskazania etapu, na jakim znajduje się schemat podatkowy;

- wskazania danych identyfikujących dla podmiotów uczestniczących, mających uczestniczyć w schemacie podatkowym lub na które może mieć wpływ schemat podatkowy.

Jest to tylko część danych, do przekazania których zobowiązuje promotora ustawa, ale już na pierwszy rzut oka widać, że dane te są niezwykle szczegółowe i dają organom podatkowym kompleksową wiedzę na temat zarówno zrealizowanych, jak i planowanych transakcji. Tutaj pojawiają się dwa kluczowe problemy związane z przekazywanymi informacjami.

Po pierwsze, zwolnienie promotora z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez korzystającego będzie skutkowało niczym innym jak koniecznością złożenia swego rodzaju donosu przez np. doradcę podatkowego na własnego klienta. Świadomość konieczności ujawnienia danych objętych tajemnicą zawodową, zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie może zatem prowadzić do osłabienia zaufania i niechęci ze strony podatników do korzystania z usług profesjonalnych doradców.

Po drugie, co bardziej istotne, pojawia się pytanie związane z ujawnieniem przedmiotowych informacji, gdy stanowią one element kontraktu bądź negocjacji objętych klauzulą poufności lub tajności. Trzeba bowiem pamiętać, że relacje biznesowe pomiędzy kontrahentami, w szczególności negocjowanie wielomilionowych, innowacyjnych kontraktów, często objęte są klauzulą poufności w stosunku do obu stron negocjacji. Strony uczestniczące w tego typu transakcjach mają obowiązek zachowania całkowitej tajemnicy w zakresie poczynionych ustaleń i podejmowanych kroków.

Z praktycznego punktu widzenia niewyobrażalne wydaje się, że pomimo umownych zastrzeżeń tajne dane zostają udostępnione organom podatkowym, przed zniesieniem klauzuli. Przepisy nie zawierają jednak wyłączeń w tym zakresie. Odnosząc się wiec do literalnego ich brzmienia należy stwierdzić, że w sytuacji, w której promotor zidentyfikuje wystąpienie uzgodnienia w tego typu relacjach, zobowiązany będzie do udostępnienia Szefowi KAS informacji wskazanych powyżej, a tym samym do naruszenia umownych klauzul związanych z obowiązkiem zachowania w tajemnicy postanowień umowy czy wyników negocjacji. Konieczność ujawniania poufnych danych zawartych w kontraktach biznesowych wydaje się być olbrzymim zagrożeniem, które może przynieść negatywne skutki dla biznesu.

Co do zasady, promotor będzie miał obowiązek raportowania schematu, a tym samym udostępnienia wskazanych powyżej danych, gdy uzgodnienie będzie stanowiło schemat podatkowy niestandaryzowany, inaczej mówiąc schemat „szyty" pod korzystającego (podatnika), a korzystający zwolni promotora z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Zwolnienie takie powinno mieć formę pisemną.

Wybór korzystającego

Teoretycznie przepisy zobowiązują promotora do ujawnienia tajemnicy zawodowej wyłącznie w przypadku pisemnego zwolnienia z obowiązku jej zachowania przez korzystającego. Wydaje się, że korzystającym został pozostawiony wybór w przedmiotowym zakresie. Mogą oni bowiem nie zwolnić promotora z obowiązku zachowania tajemnicy, a wtedy promotor taki nie przekaże informacji o schemacie do Szefa KAS.

Patrząc jednak na skutki takiego działania, sytuacja nie wygląda już tak dobrze z punktu widzenia korzystającego. Jeśli nie zwolni on promotora z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w zakresie zgłoszenia schematu niestandaryzowanego, wszelkie obowiązki związane ze zgłoszeniem będzie musiał wykonać sam. Dodatkowo promotor zobligowany będzie do poinformowania Szefa KAS o udzieleniu korzystającemu informacji w zakresie konieczności złożenia raportu.

Odpowiedzmy zatem na pytanie czy korzystający faktycznie ma wybór? Niestety, odpowiedź będzie raczej negatywna. Nie zwalniając promotora z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, korzystający świadomie przenosi na siebie zarówno ciężar konieczności przejścia skomplikowanej procedury zgłaszania schematów, jak również wszelkiego rodzaju sankcje związane z nieprawidłowym lub nieterminowym zgłoszeniem schematu. A sankcje te wynosić mogą nawet 21,6 mln złotych.

Jak resort widzi problem

Pomimo licznych negatywnych opinii samorządów zawodowych w zakresie możliwości ujawnienia przez profesjonalnych doradców tajemnicy zawodowej i niespełnienia tym samym podstawowego obowiązku w postaci działania w interesie klienta, Ministerstwo Finansów argumentuje, że wprowadzone przepisy mają chronić interes państwa, a ani podatnicy, ani ich pełnomocnicy nie mogą pod przykryciem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej dokonywać czynności, które godzą w interesy budżetowe państwa.

W odpowiedzi na interpelację poselską, w której zadano m.in. pytanie: „Jak ministerstwo zamierza godzić konstytucyjną zasadę budowy zaufania obywateli do państwa w sytuacji, w której ustawa godzi w zasadę zachowania tajemnicy zawodowej osób wykonujących zawód zaufania publicznego?" Ministerstwo wyjaśniło, iż istnieją zasady poufności, których złamanie narusza istotę zaufania pomiędzy podmiotem wykonującym zawód regulowany a jego klientem. Niemniej jednak doradztwa podatkowego zmierzającego do unikania opodatkowania i osiągnięcia korzyści podatkowych, zwłaszcza gdy są to korzyści zaplanowane, nie można traktować na równi ze sprawami prywatnymi. Doradztwo zmierzające do obniżenia wpływów podatkowych może godzić w istotne interesy budżetowe państwa. Nie jest to sprawa prywatna, ale związana z obowiązkiem publicznoprawnym o istotnym charakterze.