Nowe prawo 2019: będzie kara za optymalizacje podatkowe i nie tylko

Dotychczasowe konsekwencje szeroko rozumianych optymalizacji podatkowych ograniczają się do ustalenia skutków podatkowych z pominięciem struktur wdrożonych w celu uniknięcia zapłaty podatku. W razie zakwestionowania danego modelu optymalizacyjnego, podatnik wprawdzie musi uiścić różnicę w podatku wraz z należnymi odsetkami, jednak nie jest narażony na dodatkowe sankcje. Również stosowanie nierynkowych mechanizmów nie jest w żaden sposób penalizowane, jeżeli podatnik posiada dokumentację cen transferowych.

Czytaj także: Ujemne wyniki firmy pod lupą fiskusa

Od 1 stycznia 2019 r. klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania zostanie uzupełniona o regulacje umożliwiające nałożenie na podatnika dodatkowych sankcji finansowych. Dodatkowe zobowiązanie będzie mogło być nakładane również na podmioty powiązane, które stosują nierynkowe mechanizmy rozliczeń. Przepisy te ustawodawca zebrał w rozdziale 6a ordynacji podatkowej – „Dodatkowe zobowiązania podatkowe". W konsekwencji, organy podatkowe będą ustalać w określonych przypadkach nie tylko wysokość zaniżenia zobowiązania podatkowego, ale również wysokość dodatkowego zobowiązania podatkowego, które będzie swego rodzaju karą za unikanie opodatkowania. Co więcej, w określonych przypadkach sankcje te mogą zostać podwojone, a nawet potrojone i sięgnąć 80 proc. korzyści podatkowej.

W ocenie Ministerstwa Finansów, nowe przepisy mają, przede wszystkim, pełnić funkcję prewencyjną, a możliwość zastosowania dotkliwej kary – jaką w praktyce jest dodatkowe zobowiązanie podatkowe – ma zniechęcić podatników do podejmowania działań zmierzających do unikania opodatkowania czy też stosowania nierynkowych cen.

Katalog przesłanek

Katalog sytuacji, w których podatnik może być obciążony dodatkowym zobowiązaniem podatkowym został uregulowany w art. 58a § 1 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Zgodnie z treścią tego przepisu, dodatkowe zobowiązanie będzie nakładane na podatnika w momencie wydania decyzji na podstawie:

1. generalnej klauzuli o unikaniu opodatkowania (dalej: klauzula GAAR),

2. tzw. małych klauzul obejścia prawa, przewidzianych w ustawach o PIT i o CIT (odnoszących się m.in. do zapobiegania unikania opodatkowania z tytułu dywidend),

3. środków ograniczających umowne korzyści, tj. mechanizmów wprowadzonych do umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (dalej: UPO), których stroną jest Polska, mających na celu wyłączenie stosowania korzyści umownych do transakcji, których głównym celem jest skorzystanie ze zwolnienia lub z preferencyjnej stawki opodatkowania, przewidzianych w tych umowach.

4. przepisów dotyczących cen transferowych,

5. przepisów dotyczących odpowiedzialności płatnika za podatki niepobrane lub pobrane, a niewpłacone w sytuacji złożenia przez płatnika niezgodnego z prawdą oświadczania, że posiada wszelkie dokumenty wymagane przez przepisy prawa podatkowego dla zastosowania stawki podatku albo zwolnienia lub niepobrania podatku, wynikające z przepisów szczególnych lub umów o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Katalog ten ma charakter zamknięty, co oznacza, że dodatkowe zobowiązanie nie może być nałożone na podatnika w innych przypadkach niż wymienione powyżej.

Ile trzeba będzie zapłacić

Podstawowa stawka sankcyjna będzie wynosić 10 proc. Znajdzie ona zastosowanie do każdej z sytuacji opisanych powyżej, pod warunkiem, że decyzja skierowana do podatnika będzie dotyczyć podatku dochodowego od osób prawnych lub podatku dochodowego od osób fizycznych (z wyłączeniem zryczałtowanych form opodatkowania). W tym przypadku podstawą do wyliczenia podatku będzie suma:

1. nienależnie wykazanej lub zawyżonej straty podatkowej,

2. niewykazanego w całości lub w części dochodu do opodatkowania.

Stawka 10 proc. znajdzie również zastosowanie w przypadku płatnika, który zastosował niższą stawkę podatku lub w ogóle go nie pobrał.

Jeżeli natomiast decyzja zostanie wydana z zastosowaniem klauzuli generalnej i będzie dotyczyła innych podatków niż wyżej wymienione, to stawka sankcyjna wyniesie 40 proc. kwoty ustalonej korzyści podatkowej.

Im wyższa korzyść, tym wyższa stawka

Stawki dodatkowego zobowiązania podatkowego będą podwyższone po spełnieniu przesłanek, o których mowa w art. 58c o.p. Stawki sankcyjne ulegają podwojeniu w przypadku, gdy:

1. podstawa do ustalenia dodatkowego zobowiązania podatkowego przekracza kwotę 15 mln złotych – w zakresie nadwyżki ponad tę kwotę,

2. nie upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym podatnikowi lub płatnikowi doręczono ostateczną decyzję wydaną z zastosowaniem przepisów o klauzuli GAAR, małych klauzul obejścia prawa oraz środków ograniczających umowne korzyści – w zakresie kwoty stanowiącej podstawę do ustalenia dodatkowego zobowiązania podatkowego wynikającej z zastosowania tych przepisów.

Pierwsze ze wskazanych kryteriów uzależnia podwyższenie bazowej stawki sankcyjnej od przekroczenia określonego progu podstawy ustalenia dodatkowego zobowiązania podatkowego. Oznacza to, że podstawowa stawka sankcyjna (odpowiednio 10 proc. lub 40 proc.) będzie miała zastosowanie do tej części podstawy opodatkowania, która nie przekracza 15 mln zł. Dopiero nadwyżka ponad tę kwotę będzie podlegać opodatkowaniu podwojoną stawką (odpowiednio 20 proc. lub 80 proc.).

Druga z przesłanek uzależnia zastosowanie stawki sankcyjnej od upływu określonego czasu. Należy pamiętać, że przesłanki te nie muszą być spełnione łącznie.

Stawkę w podwójnej wysokości będzie można zastosować w stosunku do podatnika lub płatnika pod warunkiem, że od końca roku kalendarzowego, w którym doręczono mu decyzję ostateczną (patrz: art. 58a § 1 pkt 1-3 o.p.) nie upłynęło 10 lat. A contrario, jeżeli od doręczenia decyzji ostatecznej upłynie więcej niż 10 lat, to organ podatkowy nie będzie miał prawa do zastosowania stawki w podwójnej wysokości. Wobec braku odmiennych uregulowań, należy przyjąć, że upływ tego czasu wyłącza możliwość zastosowania zaostrzonej stawki sankcyjnej również wtedy, gdy wartość podstawy opodatkowania przekracza 15 mln zł.

Ustawodawca przewidział również możliwość obniżenia stawek (zarówno bazowych, jak i zaostrzonych) o połowę w sytuacji, gdy podatnik przed wydaniem decyzji dokonał stosownych korekt zmierzających do cofnięcia skutków unikania opodatkowania, a organ podatkowy wydał decyzję w trybie art. 119a § 7 o.p.

Brak dokumentacji cen transferowych

Stawka dodatkowego zobowiązania podatkowego może być wyższa również w przypadku nieprzedłożenia przez stronę dokumentacji podatkowej, o której mowa w przepisach o cenach transferowych. W takiej sytuacji zastosowanie znajdzie podwojona stawka w wysokości 20 proc. Podwyższoną stawkę stosuje się do części podstawy ustalenia dodatkowego zobowiązania wynikającej z transakcji, dla której nie przedłożono dokumentacji podatkowej. W skrajnych przypadkach stawka sankcyjna może ulec nawet potrojeniu – do wysokości 30 proc. Będzie to miało miejsce w przypadku, gdy łącznie zostaną spełnione następujące przesłanki:

1. podstawa ustalenia dodatkowego zobowiązania będzie przekraczać 15 mln zł,

2. strona nie przedłoży organowi podatkowemu dokumentacji podatkowej.

Jeżeli jednak podatnik przedłoży lub uzupełni niekompletną dokumentację cen transferowych w terminie wskazanym przez organ (ale nie dłuższym niż 14 dni), to podwojona stawka sankcyjna nie będzie miała zastosowania. Złożenie lub uzupełnienie dokumentacji podatkowej w ww. terminie wyłączy również możliwość zastosowania potrójnej stawki sankcyjnej.

Autor jest doradcą podatkowym w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej

Kiedy organ nie może nałożyć dodatkowego zobowiązania

Wprowadzenie regulacji dotyczących nakładania dodatkowego zobowiązania podatkowego wymusiło również zmianę przepisów regulujących przedawnienia zobowiązań. Zgodnie z art. 68 § 3a o.p. dodatkowe zobowiązanie podatkowe ustalone na podstawie przepisów uregulowanych w rozdziale 6a ordynacji podatkowej nie powstaje w sytuacji, gdy decyzja w tym zakresie została doręczona po upływie:

1. terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w przypadku określenia:

a. wysokości zobowiązania podatkowego,

b. straty podatkowej,