CIT: co organy sprawdzą w dokumentacji przebiegu transakcji

W ostatnich latach obserwujemy ciągły wzrost zainteresowania organów skarbowych tematyką cen transferowych, wynikiem czego są częstsze kontrole i rosnąca kwota doszacowań z tego tytułu. Konsekwencje sporządzenia dokumentacji niespełniającej wymogów lub w ogóle jej braku są zróżnicowane, ale za każdym razem dotkliwe dla podatnika. Warto być świadomym, jakie sankcje grożą za naruszenie obowiązków dokumentacyjnych i jak postępować, żeby tych sankcji uniknąć.

Uprawnienia organów oraz procedura kontrolowania prawidłowości ustalania cen transferowych są ściśle sformalizowane i wynikają z ustaw podatkowych. Dokumentacja cen transferowych ma na celu, przede wszystkim, uzasadnienie ceny przyjętej między podmiotami powiązanymi, a dane w niej zawarte służą organowi za główne źródło wiedzy o dokładnym przebiegu zdarzeń mających wpływ na wysokość zobowiązań podatkowych. Podatnik powinien więc dołożyć wszelkiej staranności przy jej sporządzaniu, by w razie ewentualnej kontroli organy nie miały podstaw do jej zakwestionowania.

Czytaj także: Weryfikacja cen transferowych - co należy wiedzieć gdy zacznie się kontrola

Na początku warto zastanowić się, jakim kluczem kierują się organy przy typowaniu podmiotów do kontroli. Dużym ułatwieniem w zakresie pozyskiwania danych podatników jest fakt dostępu przez urzędy skarbowe do informacji przesłanych drogą elektroniczną (podatnicy zobowiązani są m.in. do wysyłania plików JPK czy składania załącznika PIT/CIT-TP wraz z zeznaniem rocznym).

Kto jest na celowniku

Szczególne zainteresowanie organów wzbudzają bez wątpienia:

- podatnicy, którzy wykazują nagłą stratę (bądź rozliczają straty z lat ubiegłych) lub notują niższą rentowność niż inni konkurenci z branży;

- podatnicy, u których transakcje z podmiotami powiązanymi stanowią dużą część działalności;

- podatnicy przeprowadzający wiele transakcji z podmiotami z państw o niższych stawkach podatkowych (w tym, przede wszystkim, w rajach podatkowych);

- podmioty przeprowadzające transakcje dotyczące wartości niematerialnych i prawnych oraz przeprowadzające restrukturyzacje w grupie;

- podmioty o relatywnie wysokim stopniu zadłużenia.

W praktyce oznacza to, że typując podmioty do kontroli organy biorą pod uwagę głównie ich zyskowność, odnosząc ją do przeciętnej zyskowności w branży. Badają rodzaje występujących powiązań i określają istotność transakcji z podmiotami powiązanymi w skali całej prowadzonej działalności.

Tryb kontroli

W obecnym stanie prawnym do obowiązków podatników w zakresie cen transferowych należy sporządzenie i aktualizacja dokumentacji, a także złożenie w odpowiednim terminie oświadczenia PIT/CIT-TP.

Kontrola prawidłowości tran- sakcji przeprowadzanych między podmiotami powiązanymi może odbywać się w ramach kontroli podatkowej (uregulowanej w dziale VI ordynacji podatkowej) albo w ramach kontroli celno-skarbowej. Żaden z aktów prawnych nie reguluje osobnego trybu kontroli odnoszącego się wyłącznie do cen transferowych.

Jednym z uprawnień przysługujących organom jest żądanie złożenia dokumentacji podatkowej w toku przeprowadzanej kontroli. W takiej sytuacji konieczne jest złożenie jej w ciągu siedmiu dni od otrzymania żądania.

Jeżeli organ podatkowy określi, na podstawie art. 11 ustawy o CIT, dochód w wysokości wyższej (a stratę w niższej) niż podana przez podatnika – w związku z przeprowadzeniem transakcji lub ujęciem innych zdarzeń, o których mowa w art. 9a – a ten nie przedłoży dokumentacji podatkowej, to różnicę między dochodem zadeklarowanym a właściwym opodatkowuje się stawką 50 proc.

Dotkliwe sankcje grożą podatnikom nie tylko w przypadku nieprzedłożenia dokumentacji. Negatywne konsekwencje poniosą również te podmioty, które dokumentację sporządziły, ale jest ona wadliwa.

Badanie rzetelności...

Badaniu pod kątem rzetelności podlega zarówno dokumentacja cen transferowych składana na żądanie organu, jak również wymagane prawem oświadczenia i informacje z nią związane. W polskich przepisach prawnych i regulacjach międzynarodowych nie okreslono ani wzoru, ani formy, w jakiej powinna być prowadzona dokumentacja. Jak więc określić, czy dana dokumentacja jest rzetelna? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, a do dokumentowania poszczególnych transakcji trzeba podejść indywidualnie i zadbać, żeby zawierała wszelkie wymagane prawem elementy. Jest to bowiem zakres minimum, oczekiwany przez ustawodawcę, a tym samym przez organy podatkowe.

Rodzaj dokumentacji oraz jej zawartość zależy jednak od charakteru usługi i stopnia jej złożoności. Rodzaje wymaganych informacji uregulowane są w rozporządzeniach wykonawczych i różnią się w zależności, m.in., od wielkości danego podatnika. Bez wątpienia więc pierwszym krokiem do sporządzenia rzetelnej dokumentacji będzie dokładna analiza przepisów podatkowych i orzecznictwa oraz określenie, jakie wymagania dotyczą konkretnego przedsiębiorcy.

Warto pamiętać, że art. 9a ustawy o CIT pełni funkcję gwarancyjną. Gwarantuje podmiotom powiązanym, że przedłożenie merytorycznie poprawnej dokumentacji pozwoli ocenić transakcje między nimi jako spełniające odpowiednie warunki (wyrok NSA z 28 lutego 2018 r., II FSK 533/16).

Ponadto, jeśli złożona dokumentacja nie spełnia wymogu rzetelności, to organ uzna, że naruszono obowiązki samego sporządzenia takiej dokumentacji.

...i rynkowości

Nieprzedstawienie dokumentacji w siedmiodniowym terminie, gdy ceny transakcyjne zostaną uznane za nierynkowe, skutkuje zastosowaniem „karnej" stawki podatku dochodowego do kwoty dochodu dookreślonego podatnikowi w wyniku kontroli.

Obecnie organy dysponują coraz lepszymi narzędziami służącymi określaniu, czy dana cena jest rynkowa, a pracownicy aparatu skarbowego mają dostęp do specjalistycznych baz danych.

W trakcie kontroli skarbowej organy podatkowe analizują ustalone w transakcjach ceny pod kątem:

- treści zawieranych umów;

- występowania faktycznych przepływów finansowych;

- sposobu wykonania umów;

- tego, czy usługi zostały faktycznie wyświadczone (poprzez analizę materialnych dowodów potwierdzających wykonanie działań, których dotyczyły wydatki na nabycie usług);

- zasadności zakupu usług; w tym celu może zostać poddana analizie struktura zatrudnienia podatnika oraz funkcje pełnione przez poszczególnych pracowników pod kątem oceny, czy nie dublują się one z czynnościami wykonywanymi przez przedsiębiorstwo macierzyste;

- analizy dokumentacji źródłowej odnoszącej się do kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo w celu potwierdzenia, że zostały one w rzeczywistości poniesione;

- oceny rynkowości zasad kalkulacji wynagrodzenia za wyświadczone usługi.

W ramach badania rynkowości ustalonych cen, organy oceniają przedłożone dokumenty i dane porównawcze oraz zmierzają do ustalenia czy dana transakcja faktycznie miała miejsce i czy doszło w związku z nią do realnych przepływów finansowych. Nie jest przy tym rzadkością prowadzenie przez organy kontroli weryfikacji przebiegu transakcji poprzez przesłuchania pracowników zatrudnionych w związku z nią. W takim przypadku warto zadbać o czynny udział w takich czynnościach po to, żeby brak wiedzy pracowników o całokształcie relacji w ramach danej transakcji nie stał się podstawą do kwestionowania rynkowości przyjętych rozliczeń.

Konsekwencje karno-skarbowe

Jeśli podatnik nie przedłoży dokumentacji w siedmiodniowym terminie, a w trakcie kontroli organy stwierdzą, że stosowane przez niego ceny są rynkowe, to sankcyjna stawka podatku nie znajdzie zastosowania, a negatywne konsekwencje będą się sprowadzać wyłącznie do kwestii odpowiedzialności karno-skarbowej. Konsekwencje karno-skarbowe zależą od tego, w jaki sposób zostanie zakwalifikowana dokumentacja.