Artykuł 4a pkt 4 ustawy o CIT definiuje pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (dalej: ZCP). Jest to „organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania". Ustalenie, czy wewnętrzny dział (spółki lub innego podmiotu prawa) stanowi ZCP, określa skutki podatkowe podejmowanych przekształceń. Wiele z nich (np. podział lub wniesienie aportu do spółki kapitałowej) pozostaje neutralne w podatkach dochodowych jedynie w razie wydzielenia przez podatnika ZCP. Oznacza to w wielu przypadkach, że brak możliwości nadania majątkowi charakteru ZCP skutkuje – z przyczyn fiskalnych – brakiem możliwości przeprowadzenia zamierzonych zmian w firmie.
Odrębny przedsiębiorca
Jednym z wymogów powstania ZCP jest posiadanie przez dział samodzielnej zdolności gospodarczej („który mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania"). Należy jednak mieć na uwadze, że ZCP pozostaje częścią większego organizmu prawnego. Pomimo posiadania autonomii decyzyjnej (własne kierownictwo), pracowników, majątku przypisanego działowi itp., nie może ona posiadać cech samodzielnego, odrębnego podmiotu prawa. Przykładowo, ZCP nadal podlega władzy organów „całej" osoby prawnej. Ponadto, wymogi utworzenia ZCP (w ramach firmy) muszą być oceniane z uwzględnieniem racjonalności stanowionego prawa. ZCP jest wydzielana jedynie w zakresie swojej działalności (realizowanych celów gospodarczych). Pozostając w strukturze osoby prawnej nadal korzysta z „ogólnospółkowej" obsługi prawnej, księgowej, działu BHP, sekretariatu itp. Tworzenie własnych struktur administracyjnych ZCP byłoby nieracjonalne gospodarczo i nie jest wymagane prawnie.
Podstawowe ograniczenie
ZCP, będąc częścią większego organizmu prawnego, nie może być samoistnym właścicielem wykorzystywanego majątku. W okresie działania ZCP w ramach przedsiębiorstwa macierzystego problem własności majątku nie budzi kontrowersji w praktyce podatkowej. Przydzielenie mienia ma charakter jedynie organizacyjny (wewnętrzny). Własność przypisana jest natomiast całemu podmiotowi prawa.
Problemy prawne powstają w przypadku ZCP przeznaczonych do zbycia (aport, sprzedaż) lub wydzielenia (podział spółki) na rzecz innego podmiotu, szczególnie gdy własność części majątku wykorzystywanego przez ZCP ma pozostać w dotychczasowym przedsiębiorstwie.
Przykład
Stanowiący ZCP dział handlowy może nadal działać w budynku przedsiębiorstwa produkcyjnego, którego był częścią. Funkcjonując w nowym podmiocie ma on natomiast wykorzystywać powierzchnię biurową na podstawie umowy najmu.