Cash pooling warto przeanalizować

Cash pooling pozwala na koncentrację środków finansowych kilku lub większej liczby podmiotów oraz kompensowanie nadwyżek tych środków wykazywanych przez jedne podmioty z niedoborami zaistniałymi u innych partycypantów umowy. Główną zaletą struktury cash poolingu jest to, że kalkulacja odsetek powstałych w wyniku ujemnych lub dodatnich sald na subkontach uczestników struktury następuje na podstawie jednego skonsolidowanego salda na rachunku głównym. Zwykle oprocentowanie rachunku skonsolidowanego w strukturze cash poolingu wiąże się z korzystniejszymi warunkami oprocentowania w zakresie sald dodatnich oraz ujemnych niż w przypadku rachunków indywidualnych.

Narzędzie optymalizacji

Instytucja cash poolingu ma również szerokie zastosowanie jako forma optymalizacji podatkowej oraz alternatywna do pożyczek metoda zwrotnego dokapitalizowania podmiotów w grupie kapitałowej. Na gruncie VAT panuje utrwalony pogląd, że czynności uczestnika, nawet jeśli otrzymuje on odsetki, nie stanowią świadczenia usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Takie podejście znajduje również odzwierciedlenie w interpretacjach organów skarbowych, np. w interpretacji Izby Skarbowej w Łodzi z 28 kwietnia 2015 r. (IPTPP2/4512-89/15-2/DS.). Czynności przeprowadzanych w ramach umowy cash poolingu nie można również zakwalifikować jako umowy pożyczki ani umowy depozytu nieprawidłowego w rozumieniu ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (tak np. interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 19 marca 2015 r., IPPB2/4514-8/15-4/MZ). Reasumując, uczestnictwo w cash poolingu nie generuje negatywnych skutków fiskalnych ani według przepisów o VAT, ani według ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Trzy obszary ryzyka

W podatku dochodowym od osób prawnych należy wskazać trzy podstawowe obszary ryzyka związane z cash poolingiem:

- zasady opodatkowania podatkiem u źródła odsetek wypłacanych w ramach umowy cash poolignu (withholding tax),

- obowiązek sporządzania dokumentacji cen transferowych (transfer pricing),

- kwalifikacja kosztowa odsetek płaconych z tytułu umów cash poolingu w kontekście ograniczeń związanych z niedostateczną kapitalizacją (thin capitalization).

1. Podatek u źródła

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT opodatkowaniu podatkiem u źródła podlegają odsetki wypłacane nierezydentom. Nie ulega wątpliwości, że również w sytuacji, gdy odsetki są przekazywane przez pool leadera w strukturze cash poolingu, znajdują się one w dyspozycji tego przepisu. Problematyczne jest zatem to, że uregulowania większości umów o unikaniu podwójnego opodatkowania umożliwiają zastosowanie obniżonej stawki podatku u źródła jedynie wtedy, gdy otrzymujący odsetki jest do nich uprawniony i jest ich ekonomicznym właścicielem (klauzula beneficial owner). Determinuje to pytanie: czy pool leader pobierający i przekazujący odsetki może zostać uznany za ostatecznego, ekonomicznego właściciela odsetek?

Kto jest ekonomicznym właścicielem

Zdaniem organów podatkowych, rola pool leadera sprowadza się jedynie do zarządzania środkami. To uczestnicy przekazujący pool leaderowi nadwyżkę finansową pozostają właścicielami tych środków i mogą korzystać z przywilejów wynikających z prawa własności (odsetek). Pool leadera nie można uznać za ostatecznego właściciela odsetek, nie przysługuje mu prawo własności odsetek wypłacanych przez uczestnika (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 5 października 2015 r., IBPB-1-2/4510-228/15/AP).

Podmiotami uprawnionymi do odsetek co do zasady pozostają zatem uczestnicy umowy cash poolingu przekazujący nadwyżkę środków. Uprawnionym właścicielem odsetek może być tylko podmiot posiadający:

- prawo do kapitału, z którego udostępnienia należne będą odsetki, jak i

- prawo do zagospodarowania tych odsetek jako ich właściciel, a nie podmiot posiadający prawo tylko do otrzymania odsetek.

W praktyce stosowania umów cash poolingu ustalenie, do jakiego podmiotu finalnie przekazywane są odsetki, może być bardzo utrudnione. Istnieją bowiem znaczne trudności w ustaleniu, jaką umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania należy stosować oraz czy możliwe jest zastosowanie zwolnienia lub obniżonej stawki podatku, gdy odsetki przekazywane są finalnie uczestnikowi struktury będącemu nierezydentem.

Należy zadbać o zapisy umowy

Niestety, w zgodnej ocenie organów trudności w zidentyfikowaniu podmiotów ostatecznie uzyskujących wypłacone odsetki nie mogą przesądzać o sposobie opodatkowania. Stosowne informacje w tym zakresie posiada pool leader, który zobowiązany jest do monitorowania sald na rachunkach uczestników systemu, kalkulacji wysokości transferów dokonywanych między tymi rachunkami, kalkulacji należnych odsetek oraz realizacji obowiązków dokumentacyjno-informacyjnych (wyrok WSA w Gdańsku z 4 kwietnia 2014 r., I SA/Gd 210/14).

Wobec tego bardzo istotne jest, aby strony cash poolingu w celu dochowania obowiązków płatnika w związku z wypłatą przez nie odsetek na rzecz nierezydentów odpowiednio sprecyzowały w umowie cash poolingu metodologię oraz częstotliwość przekazywania do nich stosownych informacji do pool leadera.

2. Ceny transferowe

W świetle art. 9a ust.1 ustawy o CIT konieczność dokumentowania zasad wynagrodzenia usług świadczonych przez pool leadera na rzecz uczestników cash poolingu nie budzi wątpliwości, jeśli wartość tego wynagrodzenia przekroczy ustawowe progi kwotowe, a sam pool leader jest podmiotem powiązanym. Problematyczne pozostaje określenie charakteru relacji między pozostałymi uczestnikami systemu, a mianowicie, czy można uznać, że podmioty te zawierają pomiędzy sobą transakcję.

W ocenie organów skarbowych art. 9a ustawy o CIT nie wyłącza obowiązku dokumentowania transakcji między podmiotami powiązanymi zawartych w ramach umów opartych na systemie zarządzania płynnością finansową. W związku z tym uczestnicy będą zobowiązani do sporządzania dokumentacji podatkowej, jeżeli nastąpi wypełnienie przesłanki dotyczącej przekroczenia rocznej wartości zawieranych transakcji (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 9 listopada 2015 r., IBPB-1-2-/4510-438/15/MW). Podobne stanowiska niestety można zaobserwować w ostatnim czasie w orzeczeniach sądów administracyjnych (przykładowo WSA we Wrocławiu w wyrokach z 25 stycznia 2016 r., I SA/Wr 1017/15, I SA/Wr 1018/15., I SA/Wr 996/15, I SA/Wr 1040/15). Ta wykładania jest skrajnie niekorzystna dla podatników, gdyż stwarza dodatkowe obowiązki dokumentacyjne. Niestety, nie jest to ostatnia zła wiadomość w ostatnim czasie dla partycypantów umów cash poolingu.

3. Cienka kapitalizacja

Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z 30 września 2015 r. (II FSK 2033/14 i II FSK 3137/14) wskazał, że definicja pożyczki zawarta w art. 16 ust. 7b ustawy o CIT obejmuje swym zakresem również umowy cash poolingu. Sąd uznał, że korzystanie przez spółkę z salda debetowego (ujemnego) spełnia warunki dla uznania pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b ustawy o CIT. Ponadto, w ocenie sądu, pożyczką może być każda umowa, w której można ustalić biorącego i dającego, a zgoda na zobowiązanie się, jak i zgoda na zwrot wcale nie muszą być wyrażone wprost. Wystarczy, że można je będzie ustalić na podstawie każdego zachowania uczestników, jak to miało miejsce w analizowanej sprawie.

Wykładania przepisów przyjęta przez NSA jest tak bardzo istotna dlatego, że nakazuje ona zastosowanie ograniczeń kosztów uzyskania przychodu w związku ze spłatą odsetek od ujemnego salda na subkoncie do skonsolidowanego rachunku poszczególnych partycypantów umowy cash poolingu. Innymi słowy, ta popularna metoda zarządzania płynnością finansową objęta została restrykcjami podatkowymi dotyczącymi tzw. cienkiej kapitalizacji.

Wydaje się, że interpretacja przyjęta przez NSA jest co najmniej kontrowersyjna. Ustawodawca podatkowy, nowelizując art. 16 ust. 7b ustawy o CIT, nie rozszerzył definicji pożyczki o cash pooling, mimo że miał taką możliwość. Po za tym w przypadku cash poolingu trudno o wskazanie, że określone strony umowy każdorazowo wyrażają wzajemną zgodę na zobowiązanie i jego zwrot, gdyż tylko pool leader dysponuje informacją co do tego, który uczestnik ma debet i z czyjej nadwyżki debet ten zostanie pokryty.

Niestety, kursem wyznaczonym przez NSA podążają wojewódzkie sądy administracyjne, czego dowodem mogą być choćby niedawne wyroki WSA w Warszawie z 3 lutego 2016 r. (III SA/Wa 1054/15, III SA/Wa 1055/15, III SA/Wa 1056/15).

Michał Górniak

podstawa prawna: ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 851 ze zm.)