Kiedy nieściągalna wierzytelność staje się kosztem

Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, z wyjątkiem wierzytelności, które uprzednio na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o CIT zostały zarachowane jako przychody należne i których nieściągalność została udokumentowana w sposób wyraźnie określony w tej ustawie, tj.:

1. postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadający stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo

2. postanowieniem sądu o:

a) oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub

b) umorzeniu postępowania upadłościowego, gdy zachodzi okoliczność wymieniona pod lit. a, lub

c) ukończeniu postępowania upadłościowego, albo

3. protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty (art. 16 ust. 1 pkt 25 oraz ust. 2 ustawy o CIT).

Przesłanki spełnione łącznie

Zaliczając nieściągalną wierzytelność do kosztów podatkowych, należy mieć na uwadze konieczność łącznego spełnienia wszystkich poniższych przesłanek, tj.:

- rachunkowe odpisanie wierzytelności jako nieściągalnej;

- uprzednie zarachowanie wierzytelności do przychodów należnych (kosztem podatkowym będzie wartość wierzytelności netto; nie będzie stanowiła kosztów uzyskania przychodów część wierzytelności spłacona w toku postępowania upadłościowego, a także odsetki, również te zgłoszone do sądu jako wierzytelność);

- udokumentowanie nieściągalności wierzytelności w sposób określony w art. 16 ust. 2 ustawy o CIT;

- brak przedawnienia nieściągalnej wierzytelności (art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o CIT).

Przykład

Postanowienie sądu o umorzeniu postępowania upadłościowego prowadzonego wobec dłużnika zostało wydane w 2013 r. Postępowanie upadłościowe zostało umorzone z uwagi na brak środków na pokrycie bieżących zobowiązań dłużnika oraz dalszych kosztów postępowania upadłościowego. Sąd przesłał to postanowienie do pełnomocnika wierzyciela w 2014 r. na wniosek tego pełnomocnika złożony w 2014 r. Z kolei wierzyciel otrzymał przedmiotowe postanowienie od swojego pełnomocnika w roku 2015 r. Kiedy wierzyciel może zaliczyć w koszty podatkowe nieściągalną wierzytelność w związku z udokumentowaniem nieściągalności tej wierzytelności – w 2013, 2014 czy w 2015 roku?

W analizowanym przypadku zostało wydane postanowienie sądu o umorzeniu postępowania upadłościowego. Jeżeli przy tym zostały spełnione pozostałe warunki zaliczenia w koszty podatkowe nieściągalnej wierzytelności, to wierzyciel będzie uprawniony do ujęcia jej w kosztach podatkowych w momencie spełnienia ostatniej ze wskazanych przesłanek.

Gdy postanowienie się uprawomocniło

Przepisy podatkowe, wskazując przesłanki potrącenia w koszty podatkowe wierzytelności nieściągalnej, w tym wymóg jej udokumentowania, nie precyzują jednak samego momentu zaliczenia jej w koszty uzyskania przychodów. Za właściwe należy przy tym uznać stanowisko, zgodnie z którym zaliczenie w koszty podatkowe nieściągalnej wierzytelności, przy założeniu, że zostały spełnione wszystkie pozostałe przesłanki, a postanowienie sądu o umorzeniu postępowania upadłościowego jest ostatnią wymaganą przesłanką, jest możliwe w tym okresie, w którym nastąpiło uprawomocnienie się tego postanowienia. Prawomocne postanowienie sądu o umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dokumentuje bowiem nieściągalność wierzytelności, nawet gdy wierzyciel nie jest w posiadaniu takiego postanowienia. Oczywiście wierzyciel musi posiadać takie postanowienie, aby móc zaliczyć w koszty podatkowe nieściągalną wierzytelność, jednak może to zrobić tylko w tym okresie, w którym to postanowienie stało się prawomocne.

Przykład

Wróćmy do sytuacji przedstawionej w przykładzie. W analizowanym przypadku wierzyciel dopiero w 2015 r. otrzymał od pełnomocnika postanowienie sądu o umorzeniu postanowienia upadłościowego, mimo że zostało ono wydane w roku 2013. Przy założeniu, że wszystkie inne przesłanki zaliczenia w koszty podatkowe nieściągalnej wierzytelności (w tym między innymi rachunkowe odpisanie wierzytelności) zostały spełnione wcześniej (przed uprawomocnieniem się postanowienia w 2013 r.), a postanowienie sądu jest ostatnią przesłanką zaliczenia nieściągalnej wierzytelności w koszty podatkowe, wierzyciel będzie mógł zaliczyć w koszty podatkowe tę nieściągalną wierzytelność, której nieściągalność została udokumentowana tym postanowieniem, tylko poprzez korektę zeznania podatkowego za rok 2013. Dodatkowo należy przy tym zwrócić uwagę na wymóg braku przedawnienia tej wierzytelności.

Potwierdzenie wskazanego wyżej stanowiska można znaleźć np. w interpretacji dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 1 marca 2010 r. (IPPB3/ 423-942/09-4/JB). Przy zaliczaniu w koszty podatkowe nieściągalnych wierzytelności zawsze bowiem należy mieć na uwadze wymóg spełnienia wszystkich przesłanek uprawniających do zaliczenia w koszty uzyskania przychodów takich nieściągalnych wierzytelności i prawo rozliczenia ich w kosztach podatkowych w momencie spełnienia ostatniej przesłanki (w odpowiedniej dacie jej spełnienia).