Odszkodowanie na mocy porozumienia powiększa przychód pracownika

Pracownik spółki z o.o. uległ wypadkowi przy pracy. Na mocy dwustronnego porozumienia z pracownikiem pracodawca pokryje koszty leczenia, jak np. koszty operacji, koniecznych badań i konsultacji lekarskich czy koszty dojazdu. W myśl porozumienia roszczenia pracownika wobec pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy zostaną w całości zaspokojone, a pracownik zobowiązuje się nie występować na drogę sądową z roszczeniami wobec pracodawcy. Jakie konsekwencje w PIT i CIT będą się wiązać z wypłatą takiej kwoty na rzecz pracownika? – pyta czytelnik.

Jeśli chodzi o podatek dochodowy od osób fizycznych, to w pierwszej kolejności należy przeprowadzić analizę dotyczącą możliwości potraktowania wypłaty należności przez pracodawcę jako formy odszkodowania w rozumieniu art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT >patrz ramka.

Z treści tej regulacji wynika, że nie wszystkie odszkodowania otrzymane przez osoby fizyczne korzystają ze zwolnienia od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Dwa warunki

Aby wypłacona kwota odszkodowania korzystała ze zwolnienia i nie miało tutaj zastosowania wyłączenie na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT, muszą zostać spełnione łącznie dwa warunki:

1. wysokość lub zasady ustalania wypłaconej kwoty muszą wynikać z:

a) przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw;

b) postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 kodeksu pracy;

2. podstawą przyznania tego świadczenia nie może być zawarta umowa lub ugoda inna niż ugoda sądowa.

W analizowanym przypadku istotne jest zatem ustalenie, czy omawiane świadczenie można uznać za odszkodowanie lub zadośćuczynienie, którego wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów.

Na podstawie dwustronnego porozumienia

Z listu wynika, że pracodawca zobowiązał się pokryć koszty leczenia pracownika na podstawie dwustronnego porozumienia zawartego z pracownikiem. Świadczenie przyznane pracownikowi wynika zatem jedynie z postanowień między stronami i ma charakter umowny. Co więcej, odszkodowanie oraz sposób i zasady ustalenia jego wysokości nie wynikają z żadnej ustawy, aktu wykonawczego ani postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów. W związku z tym należy uznać, że wpłata należności pracownikowi nie może być uznana za odszkodowanie bądź zadośćuczynienie, którego wysokość lub zasady ustalania wynikają z przepisów odrębnych ustaw, o czym jest mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT.

Tylko sądowe

Co więcej – nawet w przypadku stwierdzenia, że w analizowanym przypadku doszło do wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia, należy zauważyć, że należność została przyznana pracownikowi na podstawie porozumienia (ugody/umowy) niebędącej ugodą sądową. Tymczasem regulacja art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT wskazuje, że ze zwolnienia nie korzystają te odszkodowania, które wynikają z zawartych umów lub ugód innych niż sądowe, nawet jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw oraz postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów

W konsekwencji zwolnienie przewidziane w przytoczonej powyżej regulacji odnoszącej się do kwoty odszkodowania (lub zadośćuczynienia) nie znajdzie zastosowania w opisywanym przypadku.

To nie zapomoga

Jednocześnie nie istnieje również możliwość zakwalifikowania należności wypłaconej pracownikowi, na mocy porozumienia, do któregokolwiek ze zwolnień, jakie przewiduje art. 21 ust. 1, art. 52, art. 52a, art. 52c i art. 52d ustawy o PIT.

W szczególności wypłata przez pracodawcę należności nie może w opisywanym przypadku stanowić zapomogi przewidzianej w art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT otrzymanej w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł, z zastrzeżeniem pkt 40 i 79. Regulacja ta nie definiuje indywidualnego zdarzenia losowego, klęski żywiołowej czy długotrwałej choroby, stąd zastosowanie mogą tu znaleźć definicje słownikowe tych pojęć. I tak, przez indywidualne zdarzenie losowe należy rozumieć wszelkie zdarzenia, które są nieprzewidziane, których zaistnienie zależy od przypadku, a co za tym idzie, w zakresie tego pojęcia mieścić się może również wypadek przy pracy. Zawarte porozumienie i wypłata należności na jego podstawie zdecydowanie wykraczają jednak poza charakter świadczenia, jakim jest zapomoga, gdyż wraz z jej wypłatą pracownik zobowiązuje się zrzec wszelkich roszczeń z tytułu wypadku przy pracy wobec swojego pracodawcy. W związku z tym istniałoby znaczne ryzyko uznania przez organ podatkowy, że dokumentacja związana z wypłatą należności nie dotyczy wypłaty zapomogi, ale stanowi rodzaj umowy/ugody, która zobowiązuje obie strony do określonych czynności: wypłaty należności przez pracodawcę tytułem wypadku przy pracy i powstrzymywania się przez pracownika od podejmowania działań na drodze sądowej celem dochodzenia dalszych roszczeń.

Podsumowując: wypłata należności przez pracodawcę z tytułu wypadku przy pracy nie skorzysta w omawianym przypadku ze zwolnienia od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Koszty uzyskania przychodów

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem wydatków wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy.

Jednocześnie zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o CIT nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w wysokości określonej przez właściwego ministra oraz dodatkowej składki ubezpieczeniowej w przypadku stwierdzenia pogorszenia warunków pracy.

Regulacja ta (art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o CIT) odnosi się wyłącznie do jednorazowego odszkodowania uregulowanego w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w której zostały określone rodzaje i zasady przyznawania jednorazowych świadczeń m.in. z tytułu wypadków przy pracy. W związku z tym omawiane pojęcie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy oraz zasady jego ustalania są określone przez przepisy odrębne, niemające zastosowania w omawianym stanie faktycznym, co przesądza o braku wyłączenia z kosztów uzyskania przychodów wypłaconej pracownikowi należności na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o CIT.

Musi istnieć związek

Nie oznacza to jednak automatycznej możliwości uznania omawianego wydatku za koszt uzyskania przychodów, gdyż dla takiej kwalifikacji niezbędne jest przeprowadzenie analizy przepisu zawartego w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT uzależniającego zaliczenie danego wydatku do kosztów uzyskania przychodów od wykazania związku wydatku z możliwością uzyskania bądź zabezpieczenia przychodu.

Istnieje znaczne ryzyko uznania przez organy podatkowe, że wypłacona kwota nie powinna być traktowana jako mająca na celu zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów, przez co nie może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów. Kwota ta została wypłacona na podstawie umowy (ugody) z pracownikiem, nie wynika z obowiązków określonych w odrębnych przepisach i pracodawca nie może twierdzić, że uzyska bądź zabezpieczy w ten sposób swój przychód. Co więcej, organ podatkowy może podnieść zarzut, że przyznanie omawianej kwoty wynika wyłącznie z dobrej woli pracodawcy, co nie powinno przekładać się na pomniejszenie jego zobowiązania podatkowego.

Zabezpieczenie źródła

Istnieje jednak możliwość argumentacji, że zawarte przez pracodawcę z pracownikiem porozumienie i wypłata należności na jego podstawie miały na celu uniknięcie sporu sądowego, który wiązać by się mógł dla pracodawcy ze znacznymi wydatkami, w tym m.in. z ryzykiem zapłaty kosztów procesu czy zadośćuczynienia. Takie postępowanie pracodawcy w rezultacie przekłada się pośrednio na zabezpieczenie źródła jego przychodów. Argumentacja taka niesie jednak ze sobą znaczne ryzyko sporu z organami podatkowymi. Ponadto sądy administracyjne w odniesieniu do ugód pozasądowych stoją często na stanowisku, że uznanie prawa do kosztów podatkowych w przypadku takich ugód dawałoby podatnikom zbyt dużą dowolność (np.: wyrok NSA z 15 grudnia 2011 r., II FSK 1190/10).

Podsumowując: zaliczenie przedmiotowej należności do kosztów uzyskania przychodów przez pracodawcę wiąże się ze znacznym ryzykiem podatkowym.