W pierwszym tekście z cyklu dotyczącego zmian w pobieraniu podatku u źródła zawarliśmy podstawowe informacje o nowych przepisach („Rewolucyjne zmiany w podatku u źródła", Rzeczpospolita z 2 stycznia 2019 r.). Drugi tekst z cyklu omawia zagadnienie należytej staranności – jedno z kluczowych w zakresie podatku u źródła, które obowiązuje od 1 stycznia 2019 r. Chodzi o wprowadzenie obowiązku dochowania tzw. należytej staranności przy poborze podatku i stosowaniu stawek obniżonych lub zwolnień z podatku. Zmiana ta z całą pewnością w sposób znaczący wpłynie na stosowane dotychczas przez płatników zasady poboru podatku oraz weryfikacji kontrahentów i dołoży nowych obowiązków, które do tej pory nie były realizowane przez podmioty dokonujące płatności zagranicznych.
Warto zwrócić uwagę, że pojęcie należytej staranności po raz pierwszy pojawia się wprost w odniesieniu do przepisów ustaw o podatkach dochodowych (dotychczas w aspekcie podatkowym kojarzone było raczej z regulacjami w zakresie VAT) i jest to swego rodzaju nowość, jeżeli chodzi o rozliczenia w zakresie CIT i PIT. W aspekcie podatku u źródła pojęcie to zostało wprost wskazane w nowym brzmieniu art. 26 ust. 1 ustawy o CIT (analogiczna regulacja w PIT), zgodnie z którym zastosowanie obniżonej stawki podatku, zastosowanie zwolnienia lub niepobranie podatku (np. zgodnie w umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania), jest możliwe tylko pod warunkiem dochowania przez płatnika tzw. należytej staranności.
Nie ma definicji, jest praktyka
Najistotniejszą kwestią w tym zakresie jest jednak brak jakiejkolwiek definicji ustawowej pojęcia „należyta staranność". Ustawodawca ograniczył się jedynie do wskazania, że płatnicy mają obowiązek dochowania należytej staranności bez jednoczesnego doprecyzowania, jakie czynności powinny zostać wykonane, aby obowiązki w tym zakresie mogły zostać uznane za spełnione.
Wobec braku ustawowej definicji należytej staranności, dla prawidłowego określenia zakresu obowiązków, które będą ciążyły na płatnikach, konieczne jest odniesienie się z jednej strony do dotychczasowej praktyki w zakresie należytej staranności, wypracowanej na podstawie przepisów innych ustaw oraz – z drugiej strony – odniesienie się do wymagań w zakresie podatku u źródła, jakie stawiają płatnikom nowe przepisy.
Z perspektywy dotychczasowej praktyki należy wskazać, że do kwestii należytej staranności odniósł się m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2003 r. (V CK 311/02), który stwierdził, że „o stwierdzeniu braku należytej staranności w dopełnieniu obowiązków, decyduje nie tylko niezgodność z modelem, lecz także uwarunkowana doświadczeniem życiowym możliwość i powinność przewidywania odpowiednich następstw zachowania".