Jeszcze trzy lata temu wykładowcy uczyli studentów archeologii, że prymitywne naczynia gliniane, których fragmenty odkopywane były na Kujawach (w całości zachowanych jest tylko kilka), z dziurkami wielkości paznokcia u małego palca, służyły naszym praprapradziadom jako piecyki, pojemniki do podtrzymywania żaru, przez dziurki dostawało się powietrze, ale w ograniczonej ilości – logiczne, bardzo prawdopodobne wyjaśnienie.
Ale w ostatnich latach spektakularnych odkryć na niwie archeologii dokonują także przedstawiciele innych nauk, zwłaszcza genetycy, biolodzy, chemicy. Ten kazus miał miejsce i w tym przypadku. Naukowcy z Polski, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych udowodnili, że w tych dziwacznych naczyniach nic się nigdy nie tliło, bo służyły do wytwarzania sera, po prostu. Wyniki analiz kwasów tłuszczowych, jakie przetrwały na wewnętrznych ściankach tej prymitywnej ceramiki sprzed tysięcy lat, opublikowało prestiżowe pismo naukowe „Nature".
Mleczne korzenie Europy
Badacze zwrócili uwagę na ślady kwasów tłuszczowych na fragmentach tak zwanych naczyń sitowatych, które wydobyliśmy z kilku stanowisk archeologicznych, jakie badamy w okolicach Brześcia Kujawskiego. Dr Mélanie Salque z Uniwersytetu w Bristolu dokonała analizy chemicznej zabytków, które od nas otrzymała. Prace chemików koordynował prof. Richard Evershed. Znaleziska pochodzą ze stanowisk kultury ceramiki wstęgowej rytej, które na Kujawach badamy od ponad 30 lat. Kultura ta na naszych ziemiach rozwijała się w okresie od 5300 do 4900 lat przed Chrystusem – powiedział „Rzeczpospolitej" prof. Ryszard Grygiel, dyrektor Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, współautor artykułu w „Nature".
Profesor nic a nic nie przesadził, jego słowa potwierdziła dr Mélanie Salque: – Ślady mleka w sitach, które zresztą wyglądają jak współczesne, używane dzisiaj, to najwcześniejszy bezpośredni dowód na produkcję sera. Dotychczas pozostałości mleka zostały wykryte w zabytkach pochodzących z wykopalisk z północno-zachodniej Anatolii w Turcji sprzed 8 tys. lat oraz w Libii sprzed 7 tys. lat, ale nie było żadnych dowodów, że tam mleko wykorzystywano do produkcji sera.
Mleczne odkrycia w Anatolii, Libii, i wreszcie w Polsce, dały badaczom pradziejów dużo do myślenia. Nie wnikając w szczegóły tworzenia programów naukowych, ze środków Unii Europejskiej sfinansowany został projekt NEOMILK – The Milking Revolution in Temperate Neolithic Europe. Najnowszy numer „PNAS", jednego z najbardziej renomowanych pism naukowych („Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America") właśnie opublikował wyniki tych badań. Zawierają dowody na chów bydła mlecznego w prehistorii regionu śródziemnomorskiego. Okazuje się, że ludzie korzystali z mleka i produktów mlecznych w całej północnej części regionu Morza Śródziemnego od pojawienia się rolnictwa, a ten ewenement miał miejsce około 9 tys. lat temu.