Przymusowy wykup akcji bez PCC

Jeśli akcjonariusze większościowi chcą uzyskać pełną kontrolę nad spółką, mogą pozbyć się wspólników mniejszościowych. Służy temu instytucja squeeze out. Co ważne, nie powstaje wtedy obowiązek zapłaty podatku.

Publikacja: 08.09.2014 07:30

Przymusowy wykup akcji bez PCC

Foto: www.sxc.hu

Ustawa z 9 września 2000 r. ?o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: ustawa ?o PCC) posługuje się zamkniętym katalogiem czynności cywilnoprawnych objętych tym podatkiem. Zamknięty katalog czynności cywilnoprawnych oznacza, że tylko i wyłącznie czynności wymienione w tym przepisie podlegają PCC (wyrok NSA z 15 lutego 2008 r., ?II FSK 1737/06; interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 28 grudnia 2011 r., IPTPB2/436-51/11-2/KK) >patrz ramka.

Procedura uregulowana w kodeksie

Przymusowy wykup akcji jest uregulowany w art. 418 kodeksu spółek handlowych.

Walne zgromadzenie może powziąć uchwałę o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5 proc. kapitału zakładowego (akcjonariusze mniejszościowi) przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, posiadających łącznie nie mniej niż 95 proc. kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5 proc. kapitału zakładowego. Uchwała wymaga większości 95 proc. głosów oddanych. Statut może przewidywać surowsze warunki powzięcia uchwały ?(art. 418 § zdanie pierwsze ?i drugie k.s.h.).

Procedura wykupu akcji składa się z kilku czynności faktycznych i prawnych przeprowadzanych z udziałem trzech podmiotów:

Procedurę wykupu akcji zapoczątkowuje uchwała powzięta na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki akcyjnej, która jest źródłem dwóch stosunków zobowiązaniowych.

Jeden dotyczy zobowiązania akcjonariuszy mniejszościowych do wydania dokumentów akcji w zamian za cenę wykupu.

Drugi dotyczy zobowiązania akcjonariuszy wykupujących do wpłacenia sumy wykupu oraz do przejęcia wykupywanych akcji zgodnie z planem podziału.

Przejście własności wykupywanych akcji następuje ?w drodze czynności prawnych dokonywanych w wykonaniu ww. stosunków zobowiązaniowych. Można w tym zakresie wyróżnić dwa etapy. Najpierw pomiędzy spółką a akcjonariuszami wykupywanymi dochodzą do skutku umowy przeniesienia akcji, na podstawie których spółka nabywa akcje we własnym imieniu, ale na rachunek akcjonariuszy, którzy zobowiązali się je nabyć. Następnie spółka powinna przenieść nabyte akcje na rzecz akcjonariuszy zobowiązanych do nabycia akcji.

Biorąc pod uwagę zasady ?i tryb przymusowego wykupu akcji, można przyjąć, że jest to instytucja w sposób szczególny uregulowana w prawie handlowym i niezawierająca istotnych elementów umowy sprzedaży. Nie jest to również inna czynność wymieniona we wskazanym w art. 1 ustawy ?o PCC katalogu czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Oznacza to, że czynność przymusowego wykupu akcji przeprowadzona ?w trybie art. 418 kodeksu spółek handlowych nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Pogląd ten znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych (wyrok NSA z 28 października 2009 r., II FSK 870/08) i aktualnej praktyce organów podatkowych (interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 21 grudnia 2011 r., IBPBII/1/ 436-418/11/MZ; interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach z 21 grudnia ?2011 r., IBPBII/1/436-419/11/MZ; interpretacja Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 29 marca 2011 r., ITPB2/436-236/10/MK; interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 19 kwietnia 2010 r., IPPB2/4310-5/10-2/MZ).

Należy jednak zwrócić uwagę, że w starszych interpretacjach organów podatkowych przeważał pogląd, iż przymusowy wykup akcji przeprowadzany w trybie ?art. 418 k.s.h. podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych jako szczególny typ umowy sprzedaży praw majątkowych (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 26 stycznia 2010 r., IPPB2/436-426/09-4/AF).

Także w przypadku odkupu

Również przymusowy odkup akcji uregulowany ?w art. 4181 kodeksu spółek handlowych nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, w szczególności nie może być on uznany za umowę sprzedaży.

Jak stanowi § 1 tego artykułu, akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5 proc. kapitału zakładowego mogą żądać, aby ?w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia została umieszczona sprawa podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy reprezentujących łącznie nie mniej niż 95 proc. kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż ?5 proc. kapitału zakładowego (akcjonariusze większościowi).

Procedura odkupu akcji składa się z licznych czynności faktycznych i prawnych przeprowadzanych z udziałem trzech podmiotów:

Procedurę odkupu akcji zapoczątkowuje żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy mniejszościowych podjęcia uchwały na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki akcyjnej, która stanowi źródło dwóch stosunków zobowiązaniowych. Jeżeli uchwała taka nie zostanie podjęta, to do nabycia akcji akcjonariuszy mniejszościowych – w celu ich umorzenia – zobowiązana jest spółka. Przy czym akcjonariusze większościowi odpowiadają wobec spółki za spłacenie całej sumy odkupu (zob. ?art. 4181 § 4 k.s.h.).

Inaczej niż przy sprzedaży

W przeciwieństwie do umowy sprzedaży dla skutecznego zrealizowania przymusowego odkupienia akcji nie jest niezbędne złożenie oświadczenia woli o zawarciu umowy. Z samej istoty przymusowego odkupu wynika, że zgoda na zawarcie umowy spółki czy też akcjonariuszy większościowych nie tylko nie jest niezbędna dla zrealizowania całej procedury, ale odbywa się wbrew ich woli, mimo że spółka musi uiścić całą sumę odkupu, a za spłacenie tej sumy odpowiadają wobec spółki akcjonariusze większościowi.

Cena odkupu ustalana jest na zasadach ściśle określonych w treści kodeksu spółek handlowych (art. 4181 § 6 i 7 k.s.h.) i jest równa wartości przypadających na akcję aktywów netto, wykazanych ?w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy. Jeżeli akcjonariusz lub spółka uczestniczący w odkupie akcji nie zgadzają się z tak ustaloną ceną odkupu, to mogą się zwrócić do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta ?w celu ustalenia ceny rynkowej akcji, a w razie jej braku – godziwej ceny odkupu. „Cena odkupu" nie odpowiada zatem pojęciu ceny w rozumieniu ?art. 535 kodeksu cywilnego.

Biorąc pod uwagę zasady ?i tryb przymusowego odkupu akcji, można przyjąć, że jest to instytucja w sposób szczególny uregulowana w prawie handlowym i nie zawiera istotnych elementów umowy sprzedaży. Nie jest to również inna czynność wymieniona  ?w art. 1 ustawy o PCC katalogu czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Sprawia to, że czynność przymusowego wykupu akcji przeprowadzana w trybie ?art. 4181 kodeksu spółek handlowych nie podlega opodatkowaniu PCC (interpretacja Izby Skarbowej w Bydgoszczy ?z 25 kwietnia 2014 r., ITPB2/ 436-22/14/DSZ; interpretacja Izby Skarbowej w Katowicach ?z 25 października 2012 r., IBPBII/1/436-268/12/AŻ; interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi ?z 28 grudnia 2011 r., IPTPB2/ 436-51/11-2/KK; interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie ?z 17 maja 2011 r., IPPB2/436-208/07/11-6/S/MZ; interpretacja  Izby Skarbowej w Katowicach z 21 kwietnia 2011 r., IBPBII/1/436-77/11/MZ).

Przykład

Akcjonariusz mniejszościowy złożył wniosek o odkup swoich akcji, jednak walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki nie podjęło uchwały o przymusowym odkupie. W związku z tym spółka akcyjna została zobowiązana ?w trybie art. 4181 k.s.h. ?do nabycia od niego akcji. Pomiędzy spółką akcyjną ?a jej mniejszościowym akcjonariuszem dojdzie więc do zawarcia umowy sprzedaży akcji za cenę określoną zgodnie ?z art. 4181 § 6 k.s.h., tj. za cenę odkupu akcji równą wartości przypadających na akcje ?aktywów netto, wskazanych ?w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy. Następnie, zgodnie z art. 4181 § 4 kodeksu spółek handlowych, spółka akcyjna umorzy nabyte akcje. Przymusowy odkup akcji, ?z którym mamy w tym przypadku do czynienia, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Autor jest doradcą podatkowym

Zamknięty katalog czynności

Stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne:

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają też zmiany ww. umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania oraz orzeczenia sądów, w tym również polubownych, a także ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne (art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o PCC).

Ustawa z 9 września 2000 r. ?o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: ustawa ?o PCC) posługuje się zamkniętym katalogiem czynności cywilnoprawnych objętych tym podatkiem. Zamknięty katalog czynności cywilnoprawnych oznacza, że tylko i wyłącznie czynności wymienione w tym przepisie podlegają PCC (wyrok NSA z 15 lutego 2008 r., ?II FSK 1737/06; interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 28 grudnia 2011 r., IPTPB2/436-51/11-2/KK) >patrz ramka.

Procedura uregulowana w kodeksie

Pozostało 94% artykułu
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów