Wypadek przy pracy - czy zwykła praca może być przyczyną

Wykonywanie codziennych obowiązków w typowych dla danego stanowiska warunkach – przy uwzględnieniu indywidualnych predyspozycji zdrowotnych pracownika – może stanowić dla niego nadmierne obciążenie i stać się zewnętrzną przyczyną zdarzenia.

Publikacja: 20.12.2018 04:50

Wypadek przy pracy - czy zwykła praca może być przyczyną

Foto: 123RF

Aby pracownik mógł otrzymać świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, konieczne jest ustalenie, czy wypadek ten nastąpił wskutek przyczyny zewnętrznej, czy też był spowodowany wewnętrznymi schorzeniami poszkodowanego. Szczególnie często jest to kontrowersyjne, gdy do wypadku doszło w czasie wykonywania przez schorowanego pracownika jego zwykłych obowiązków pracowniczych.

Czytaj także: Wypadek przy pracy - procedura po zdarzeniu

Przyczyna zewnętrzna

Uprawnienia do świadczeń w razie wypadku przy pracy określa ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz.1376), która zawiera też definicję wypadku przy pracy. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 tej ustawy za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

W praktyce wiele problemów stwarza określenie, czy wypadek nastąpił wskutek przyczyny zewnętrznej. Brak jest bowiem ustawowej definicji tego pojęcia. Ogólnie przyjmuje się, że zewnętrzną przyczyną wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny w istniejących warunkach wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym. Przyczyną zewnętrzną mogą być np. urazy powstałe wskutek działania maszyn, pojazdów czy innych osób, np. współpracowników. Czynnikiem zewnętrznym mogącym spowodować wypadek jest także oddziaływanie takich czynników jak energia elektryczna, wysoka temperatura, hałas lub wstrząsy.

W orzecznictwie sądowym nie budzi już wątpliwości, że przyczyna zewnętrzna nie musi być jedynym powodem zaistnienia wypadku. Do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest bowiem ustalenie, że nastąpił on wskutek przyczyny zewnętrznej, choćby współdziałały równocześnie przyczyny wewnętrzne, czyli samoistne schorzenia pracownika (np. choroba serca). Zatem wystarczy, jeśli przyczyna zewnętrzna była współprzyczyną wypadku np. w sytuacji, gdy oprócz czynników zewnętrznych do powstania wypadku przy pracy przyczyniają się także czynniki tkwiące w organizmie pracownika.

Normalne warunki

Częstym przedmiotem sporów jest określenie, czy przyczyną zewnętrzną wypadku może być realizacja zwykłych obowiązków przez pracownika cierpiącego na schorzenie wewnętrzne. W tym zakresie w orzecznictwie sądowym można zauważyć brak jednolitości i dwa odmienne podejścia do tego zagadnienia.

Zgodnie z pierwszym, zwykłe czynności, podejmowane w codziennej pracy w normalnych warunkach, wykonywane jednak w nadmiernym – przy uwzględnieniu właściwości pracownika, jego indywidualnych cech fizycznych lub psychicznych – wysiłku, mogą być czynnikiem zewnętrznym powodującym uraz narządu zmienionego chorobą, bez potrzeby wykazywania szczególnych okoliczności w przebiegu pracy. Jest to więc pogląd akcentujący spojrzenie na zdarzenie z punktu widzenia sfery wewnętrznej, podkreślający fakt zadziałania czynnika sprawczego na organizm chorego pracownika, który jest bardziej od innych podatny na ten czynnik.

Tak wypowiadał się Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach z 29 października 1997 r. (II UKN 304/97) i z 22 listopada 2000 r. (II  UKN 63/00), a także Sąd Apelacyjny w  Białymstoku w wyroku z 12 lutego 2018 r. (III AUa 135/17). Stwierdzały w nich, że wykonywanie zwykłych, codziennych obowiązków w typowych dla danego stanowiska warunkach – przy uwzględnieniu indywidualnych predyspozycji zdrowotnych pracownika – może stanowić dla niego nadmierne obciążenie i stać się zewnętrzną przyczyną zdarzenia. Warto też zauważyć, że w wyroku z 19 czerwca 2001 r. (II UKN 419/00) SN podkreślał, że nadmierny wysiłek pracownika przy dźwiganiu ciężarów może być uznany za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy także wtedy, gdy przestrzegane były obowiązujące w tym zakresie normy.

Zatem według tego poglądu zewnętrzną przyczyną zdarzenia (np. zawału serca), będącego wypadkiem przy pracy, może być też wykonywanie pracy w normalnych warunkach, jeśli ze względu na stan zdrowia pracownika powodowały one nadmierne obciążenie jego organizmu. Przyczyną zewnętrzną jest bowiem również nadmierny wysiłek pracownika, za który u człowieka dotkniętego schorzeniem samoistnym może być uważana praca wykonywana jako codzienne zadanie w normalnych warunkach. Nadmierność wysiłku pracownika powinna być więc oceniana przy uwzględnieniu indywidualnych właściwości – aktualnego stanu zdrowia. Zatem nadmierny wysiłek nie jest pojęciem abstrakcyjnym, lecz odnosi się do indywidualnych możliwości psychicznych bądź fizycznych danego pracownika, co musi być uwzględniane przy ocenie danego zdarzenia jako wypadku przy pracy.

Nadmierny wysiłek

Według drugiego poglądu prezentowanego przez Sąd Najwyższy, możliwość uznania jako wypadku przy pracy wykonywania pracy przez pracownika zależy od stwierdzenia szczególnych, nadzwyczajnych okoliczności towarzyszących świadczeniu pracy. Jest to więc pogląd akcentujący spojrzenie na zdarzenie z zewnętrznej strony, tj. jako zadziałanie czynnika o charakterze ekscesu w normalnych warunkach wykonywania pracy.

Według tego poglądu, wykonywanie zwykłych czynności (normalny wysiłek, normalne przeżycia psychiczne) przez pracownika, który doznał pogorszenia stanu zdrowia w czasie i miejscu wykonywania zatrudnienia, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Musi bowiem wystąpić szczególna (nadzwyczajna) okoliczność w przebiegu pracy, aby takie zaostrzenie procesu chorobowego mogło być uznane za skutek przyczyny zewnętrznej. Taki pogląd SN prezentował m.in. w wyrokach z 14 lutego 1996 r. (II PRN 2/96), z 16 kwietnia 1997 r. (II UKN 66/97) i z 26 września 2017 r. (II UK 422/16).

Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 7 grudnia 2017 r. (III AUa 37/17). Podnosił, że wykonywanie zwykłych (typowych, normalnych), choćby wymagających dużego wysiłku fizycznego, czynności (obowiązków) przez poszkodowanego, który doznał zawału serca w czasie i miejscu wykonywania działalności, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdyż „sama praca" nie może stanowić zewnętrznej przyczyny w rozumieniu definicji wypadku przy pracy, ale może nią być dopiero określona nadzwyczajna sytuacja związana z tą pracą, która staje się współdziałającą przyczyną zewnętrzną. Można więc stwierdzić, że orzecznictwo sądowe ułożyło się w  dwie odrębne linie.

Indywidualne możliwości

W mojej ocenie, bardziej przekonywujące jest pierwsze stanowisko, według którego nadmierności wysiłku fizycznego lub psychicznego wymaga uwzględnienia możliwości fizycznych i psychicznych danego pracownika, w tym jego wieku i kondycji w dniu wypadku, a także faktycznego stanu zdrowia. Inaczej bowiem będzie wyglądało ustalenie, czy wysiłek był nadmierny w przypadku 20-letniego zdrowego pracownika, a inaczej w przypadku 60-letniego i schorowanego. W praktyce do tej oceny jest zwykle niezbędna opinia biegłego lekarza specjalisty.

Przykład

Pan Jakub zawarł umowę o pracę na stanowisko pracownika fizycznego. Jego praca polegała na przekładaniu opon na taśmociąg. Od wielu lat leczył się z powodu miażdżycy i nadciśnienia. Uzyskał jednak zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że jest zdolny do wykonywania pracy. Pracując na drugiej zmianie, podczas przeładunku opon, nagle źle się poczuł, a potem stracił przytomność. Wezwano pogotowie, a po przewiezieniu go do szpitala, podjęto reanimację. Nie przyniosła ona rezultatu i pan Jakub zmarł. Pracodawca nie uznał tego zdarzenia za wypadek przy pracy. Stwierdził bowiem, że nie wystąpiła przyczyna zewnętrzna wypadku. Wdowa po zmarłym, nie zgadzając się z tym, wystąpiła o sprostowanie protokołu powypadkowego do sądu. Sąd, po zasięgnięciu opinii biegłego kardiologa, orzekł, że należy uznać to zdarzenie za wypadek przy pracy. Stwierdził bowiem, że wysiłek fizyczny pana Jakuba podczas pracy, biorąc pod uwagę jego stan zdrowia, był dla niego nadmierny. Dlatego też stanowił on zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. ?

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

BHP

Aby pracownik mógł otrzymać świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, konieczne jest ustalenie, czy wypadek ten nastąpił wskutek przyczyny zewnętrznej, czy też był spowodowany wewnętrznymi schorzeniami poszkodowanego. Szczególnie często jest to kontrowersyjne, gdy do wypadku doszło w czasie wykonywania przez schorowanego pracownika jego zwykłych obowiązków pracowniczych.

Czytaj także: Wypadek przy pracy - procedura po zdarzeniu

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów