Zatrudnianie więźniów - korzyści dla pracodawcy

Od dłuższego czasu niektóre miasta i województwa w Polsce zmagają się z brakiem rąk do pracy. Dotyczy to głównie inżynierów, ale również pracowników fizycznych do obsługi maszyn czy wykonywania prac budowlanych.

Źródło siły roboczej

Wydawałoby się, że wskazywany często milion emigrantów zarobkowych z Ukrainy rozwiąże ten problem. Jednak rynek szybko wchłonął tę dodatkową siłę roboczą, a zapotrzebowanie na pracę nadal się utrzymuje. Coraz trudniej zatrudniać sąsiadów zza wschodniej granicy, gdyż procedura legalizacji ich pobytu i pracy trwa w niektórych województwach do siedmiu miesięcy. Posiadanie wszystkich decyzji to zaś warunek konieczny legalnego zaangażowania. Z pewnością projektowana zmiana o zatrudnianiu cudzoziemców, wprowadzenie zezwoleń na pracę krótkoterminową zamiast oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy, co jest przewidziane na początek 2017 r., przyczyni się do dalszych opóźnień w rozpatrywaniu wniosków.

Dlatego trzeba nieustannie poszukiwać nowych źródeł pozyskiwania pracowników. Jednym z nich są osoby osadzone w więzieniach. Nie jest to jednak rozwiązanie popularne, na co składa się kilka elementów. Najczęściej pracodawcy nie wiedzą o takiej możliwości, nie znają zalet tych rozwiązań i często bezpodstawnie obawiają się przebywania tych osób na terenie ich zakładu.

Skierowanie na zewnątrz

Zasady zatrudniania osób skazanych reguluje kodeks karny wykonawczy (ustawa z 6 czerwca 1997 r., DzU nr 90, poz. 557 ze zm.; dalej: k.k.w.). Zgodnie z jego art. 121 ust. 2 skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się mu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. W zakresie tego zatrudnienia skazany może świadczyć pracę na rzecz różnych podmiotów, takich jak sam zakład karny czy inne jednostki organizacyjne Służby Więziennej, a także przywięzienny zakład pracy, inny pracodawca (np. zewnętrzny przedsiębiorca), organy samorządu terytorialnego czy instytucje charytatywne. W praktyce Służba Więzienna preferuje zatrudnianie osadzonych u przedsiębiorców zewnętrznych poprzez skierowanie do pracy.

Uwaga! Nie każdemu skazanemu można zaoferować pracę u zewnętrznego pracodawcy. Zgodnie bowiem z art. 121 § 10 k.k.w. skazany na dożywotnie pozbawienie wolności odbywający karę w zakładzie typu zamkniętego może pracować wyłącznie na terenie tego więzienia. W zakładzie karnym typu zamkniętego preferuje się zatrudnianie skazanych na jego terenie. Wprawdzie mogą być oni zaangażowani poza murami, ale w pełnym systemie konwojowania (art. 90 pkt 2 k.k.w.). Oczywiście z wyłączaniem odbywających dożywocie.

W półotwartym zakładzie karnym skazanych wolno zatrudnić poza jego terenem w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta, w tym na pojedynczych stanowiskach pracy (art. 91 pkt 2 k.k.w.). Natomiast w zakładzie karnym otwartym skazanych angażuje się przede wszystkim poza jego terenem, bez konwojenta, na pojedynczych stanowiskach pracy (art. 92 pkt 2 k.k.w.).

Zatrudnienie przy skierowaniu odbywa się na mocy decyzji dyrektora zakładu karnego, który zawarł z pracodawcą zewnętrznym umowę o zatrudnienie odpłatne osadzonych. W przeciwieństwie do zawierania ze skazanym umowy o pracę skierowanie nie powoduje powstania stosunku pracy między skazanym a pracodawcą zewnętrznym. W stosunku do więźniów zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy zgodnie z art. 121 § 9 k.k.w. nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem tych dotyczących czasu pracy (dział VI kodeksu pracy, tj. art. 128 – 15112) oraz bezpieczeństwa i higieny pracy (dział X k.p., tj. art. 207 – 23715 i art. 304 i nast. k.p.).

Przedsiębiorca musi mniej

Przy skierowaniu do pracy jej świadczenie nie jest efektem obowiązku przyjętego przez skazanego dobrowolnie, lecz wynika ze skierowania przez administrację więzienia. W konsekwencji skazany świadczy pracę nie w zakresie zobowiązaniowego stosunku prawnego, lecz stosunku publicznoprawnego, jaki powstaje na skutek orzeczenia wobec niego kary pozbawienia wolności i który wiąże skazanego przez czas jej odbywania z państwem, reprezentowanym przez administrację zakładu karnego (A. Kosut, „Zasady zatrudniania osadzonych w świetle nowych uregulowań prawnych", Przegląd Więziennictwa Polskiego 1999, nr 24–25, s. 9).

Skoro w czasie skierowania do pracy skazany nie staje się pracownikiem pracodawcy zewnętrznego, to również nie musi on, np. wypłacać mu wynagrodzenia chorobowego (płaci się wyłącznie za dni faktycznej pracy) czy prowadzić dokumentacji pracowniczej, w tym akt osobowych. Wszelkie dokumenty związane ze skierowaniem do pracy prowadzi bowiem administracja zakładu karnego. Co istotne, można wycofać skazanego z pracy, bez konieczności wręczania mu wypowiedzenia, podając powody określone w umowie zawartej z dyrektorem zakładu karnego.

Istotna jest też kwestia zakończenia współpracy ze skazanym. Mimo że k.k.w. w żaden sposób nie reguluje zakończenia stosunku zatrudnienia na podstawie skierowania do pracy, to w § 9 i § 27 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 9 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (DzU nr 27, poz. 242 ze zm.; dalej: rozporządzenie) pojawia się zwrot „wycofanie z zatrudnienia". Zgodnie z jego § 9 podmiot zatrudniający skazanego na mocy skierowania do pracy może wnioskować o zmianę miejsca i rodzaju jego pracy lub o wycofanie go z zatrudnienia. Wnioski te należy szczegółowo uzasadnić. Jednak przyczyny, które pozwalają wcześniej zakończyć współpracę, powinny być precyzyjnie określone właśnie w tej umowie. Z pewnością zalicza się do nich: zakończenie odbywania kary, negatywne zachowanie skazanego w miejscu skierowania do pracy (O. Stanowska, „Zatrudnienie skazanych pozbawionych wolności na podstawie skierowania do pracy", Humanitas, Sosnowiec, 2014).

Za wynagrodzeniem...

Praca skazanego na rzecz pracodawcy zewnętrznego jest odpłatna. Zasady wynagradzania ustala się w umowie zawieranej z dyrektorem zakładu karnego. To przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie kwoty co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy. Jeśli więzień przepracuje niepełną miesięczną normę lub nie wykona pełnej miesięcznej normy pracy, wynagrodzenie wypłaca mu się proporcjonalnie do ilości czasu pracy lub wykonanej normy. Gdy zatrudnia się więźnia na część etatu, najniższe wynagrodzenie ustala się proporcjonalnie do liczby godzin zatrudnienia, biorąc za podstawę minimalne wynagrodzenie.

Skazanemu przysługuje wynagrodzenie tylko za pracę wykonaną. Za czas jej niewykonywania tylko wtedy, gdy był gotów do jej wykonania, a doznał przeszkód z przyczyn zatrudniającego. Podmiot ten może na czas przestoju powierzyć skazanemu, za zgodą dyrektora zakładu karnego, inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę.

Za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi skazany otrzyma pieniądze jedynie wtedy, gdy tak stanowi umowa zawarta przez dyrektora zakładu karnego lub zawarta przez skazanego (art. 123 k.k.w.).

Wynagrodzenie za pracę zatrudniający przekazuje wraz z listą płac do więzienia, w którym przebywa skazany, w terminie określonym w umowie, ale nie później niż do 10. dnia miesiąca za miesiąc poprzedni (§ 7 rozporządzenia).

Zgodnie z art. 125 k.k.w. z przysługującego skazanemu wynagrodzenia potrąca się 10 proc. na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej określone w art. 43 k.k.w. oraz 25 proc. na cele Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, utworzonego na podstawie art. 6a ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1116). Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy jest państwowym funduszem celowym. Ma być instrumentem dostarczającym zachęt dla przedsiębiorców, którzy zatrudniają skazanych lub zdecydują się zaoferować im pracę w przyszłości.

... i z ZUS

Na mocy art. 127 § 1 k.k.w. okresy pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie, wykonywanej przez więźnia w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, są okresami składkowymi na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Osoby wykonujące odpłatnie (za wynagrodzeniem) pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 8 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Na stronach internetowych Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej we Wrocławiu (sw.gov.pl) wyliczono koszt zatrudnienia jednego skazanego >patrz ramka.

Co ugra zatrudniający

Dla pracodawców, którzy planują przyjąć skazanych, ustawodawca przewidział wiele korzyści. Mają one m.in. zmotywować ich do podjęcia tej decyzji. Z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia pozbawionych wolności przedsiębiorcy zatrudniający te osoby otrzymują z Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy ryczałt w wysokości 20 proc. wartości wynagrodzeń przysługujących więźniom. Ryczałt wypłaca się na wniosek przedsiębiorców na zasadach wskazanych w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z 23 stycznia 2012 r. w sprawie Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 53).

Z tego funduszu firmom zatrudniającym skazanych można przyznać pożyczki bądź dotacje. Jego dysponentem jest dyrektor generalny Służby Więziennej. Pożyczka może być udzielona zatrudniającemu osoby pozbawione wolności oraz realizującemu działania określone w art. 8 ust. 1 ustawy o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności, który w okresie 12 miesięcy kalendarzowych, poprzedzających miesiąc złożenia wniosku, zatrudniał nieprzerwanie więźniów, a kwota wynagrodzeń przysługujących tym osobom za te miesiące stanowiła co najmniej 60-krotność minimalnego wynagrodzenia, obowiązującego w dniu złożenia wniosku. Pożyczka z funduszu jest nieoprocentowana.

Z kolei o dotację może starać się firma, która w okresie 24 miesięcy kalendarzowych, poprzedzających miesiąc złożenia wniosku, zatrudniała nieprzerwanie pozbawionych wolności, a kwota wynagrodzeń przysługujących za te miesiące tym osobom stanowiła co najmniej 120-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę z dnia złożenia wniosku. Przyznanie dotacji może zależeć od częściowego zaangażowania środków własnych przedsiębiorcy w realizację zadania określonego we wniosku.

Kolejna korzyść polega na tym, że z wynagrodzenia skazanych nie potrąca się składek na świadczenia zdrowotne. W myśl art. 115 § 1 i 2 k.k.w. więźniom zapewnia się bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne, a także protezy, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, jeżeli ich brak mógłby pogorszyć stan zdrowia lub uniemożliwić odbywanie kary pozbawienia wolności. Bezpłatną opiekę medyczną nad skazanymi finansuje budżet, gdyż nie podlegają oni powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Autorka jest radcą prawnym, partnerem w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)

masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpodatki@rp.pl

Koszt zatrudnienia jednego skazanego w zewnętrznej firmie

Minimalne wynagrodzenie w 2016 r. to 1850 zł brutto

- emerytalne (9,76 proc.) – 180,56 zł

- rentowe (6,50 proc.) – 120,25 zł

- wypadkowe (od 0,67 do 3,86 proc.; średnia 2,26 proc.) – 41,81 zł

- nie opłaca się składek na ubezpieczenie zdrowotne

- Fundusz Pracy – skazany musi osiągnąć minimalne wynagrodzenie w miesiącu (2,45 proc.) – 45,33 zł

Łącznie koszt pracy skazanego ze składkami wynosi 2237,95 zł, z czego 20 proc. wynosi ryczałt zwracany przedsiębiorcy – 370 zł. Koszt pracy jednego skazanego po uwzględnieniu tego ryczałtu to 1867,95 zł brutto.

Poza standardowymi kosztami należałoby jeszcze doliczyć koszty transportu do i z zakładu pracy, które w praktyce są elementem umowy z dyrektorem zakładu karnego. -

Jakby urlop

Ważnym uprawnieniem więźnia związanym z zatrudnieniem na podstawie skierowania do pracy jest prawo do zwolnienia od pracy. Przysługuje ono skazanemu zatrudnionemu na podstawie skierowania do pracy po roku nieprzerwanej pracy przez 14 dni roboczych z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 124 § 1 k.k.w.).