Rozplanowując pracę pracodawca musi również uwzględnić minimalną liczbę dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym. Ustala się ją w następujący sposób:
1. obliczamy maksymalną liczbę dni pracy:
dzielimy wymiar czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego przez dobową normę czasu pracy (czyli zasadniczo przez 8),
2. od liczby dni kalendarzowych w okresie rozliczeniowym odejmujemy maksymalną liczbę dni pracy.
Przykład:
Grudniowy wymiar czasu pracy (152 godziny) dzielimy na 8 i otrzymujemy 19 dni, jako maksymalną liczbę dni pracy. Odejmując ją od liczby dni kalendarzowych (31), uzyskujemy łączną minimalną liczbę dni wolnych od pracy – 12.
Jest to łączna liczba dni wolnych, obejmująca niedziele i święta (lub dni wolne ustalone za pracę zaplanowaną na niedziele i święta), dni wolne wynikające z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. W systemach równoważnych często pojawia się ich większa ilość, co związane jest z planowaniem pracy po np. 12 godzin i rozliczaniem nadpracowanego czasu bardziej dniami wolnymi niż krótszą pracą w innych dniach.
Oznaczając dni wolne, trzeba je scharakteryzować poprzez przypisanie odpowiedniego skrótu do dni wolnego przysługującego z tytułu:
- niedzieli lub święta,
- dnia wolnego wynikającego z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy,
- dni wolne harmonogramowo (wynikające z rekompensaty nadpracowanego czasu w związku ze stosowaniem równoważnego czasu pracy).
Odpoczynek dobowy...
To, co jest niezmiernie istotne w zakresie pytania, to kwestia obowiązku zapewnienia odpoczynków dobowych i – w opisanej sytuacji chyba przede wszystkim – tygodniowych.
W każdej dobie pracowniczej zatrudnionemu przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Ma on przypadać w tej samej dobie pracowniczej – tj. zacząć się w jej trakcie i jednocześnie w niej „zmieścić".
„Doba" to 24 kolejne godziny od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Przy planowaniu pracy w godzinach pomiędzy 8.00 a 20.00 nie powinno być problemu z odpoczynkiem dobowym. Między maksymalną zaplanowaną godziną zakończenia pracy a minimalną godziną rozpoczęcia jest bowiem 12 godzin. Oczywiście w praktyce odpoczynek mogłoby naruszyć zlecanie nadgodzin, np. pracy do godz. 22.00, przy rozpoczęciu pracy w tym dniu o godz. 8.00. Sam jednak harmonogram – w granicach wskazanego przedziału czasowego – nie będzie naruszać tych odpoczynków.
...oraz tygodniowy
W każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Kodeks pracy przewiduje sytuacje, w których jest możliwe skrócenie odpoczynku tygodniowego do nie mniej niż 24 godzin. Jest to jednak możliwe wyłącznie:
- w stosunku do pracowników zarządzających zakładem pracy,
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- w związku z przejściem pracownika na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy.
„Tydzień" w kodeksie pracy to 7 kolejnych dni kalendarzowych od początku okresu rozliczeniowego. Tak rozumiany tydzień w okresie rozliczeniowym obejmującym grudzień 2017 r. zaczyna się w piątek i kończy w czwartek. W każdym z takich okresów należy wyznaczyć pracownikom wolne „ciągiem" 35 godzin. Pracodawca może zatem zaplanować nawet bardzo intensywną pracę od połowy grudnia, ale mogą to być wszystkie dni.
Odpoczynkiem jest jednak czas wolny. Nie są to dodatkowe dni. Wolne z jakiegokolwiek tytułu (niedziela, święto itp.) jak najbardziej stanowi odpoczynek.
Zasady układania harmonogramów
Tworząc grafiki pracy, pracodawca musi pamiętać o tym, że:
- muszą pozostawać w zgodzie z zapisami regulaminu pracy lub obwieszczenia dotyczącego czasu pracy, np. jeżeli w regulaminie wskazano, że pracownicy mogą mieć planowaną pracę w godzinach 8.00-20.00, to w grafiku nie można zaplanować im pracy od 10.00 do 22.00
- mają być stworzone i przekazane pracownikom w formie pisemnej lub elektronicznej na co najmniej tydzień przed rozpoczęciem pracy objętej tym harmonogramem
- muszą opiewać na okres co najmniej miesiąca, chyba że z regulaminu pracy (obwieszczenia) wynika dłuższy okres (np. zapis wskazujący na tworzenie grafików na cały okres rozliczeniowy czasu pracy przy stosowaniu okresów trzymiesięcznych)
- jeżeli harmonogram dotyczy tylko części okresu rozliczeniowego, to nie ma konieczności, aby przewidziany w nim czas pracy był taki sam, jak dla tego miesiąca – łącznie harmonogramy tworzone są na wymiar czasu pracy równy wymiarowi dla okresu rozliczeniowego
- w przypadku miesięcznych okresów rozliczeniowych w harmonogramie planujemy pracę w wymiarze równym wymiarowi czasu pracy dla danego miesiąca
- pracownik musi mieć w okresie rozliczeniowym łączną liczbę dni wolnych od pracy odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadających w tym okresie
- planując pracę na miesiąc, który jest jednocześnie okresem rozliczeniowym, należy pamiętać o minimalnej liczbie dni wolnych od pracy
- harmonogram ma czytelnie dla pracownika wskazywać godziny rozpoczynania i kończenia pracy w poszczególnych dniach pracy (poprzez zapis „od ... do ...", „I zmiana, II zmiana, przy ustaleniu w przepisach wewnętrznych godzin granicznych tych zmian),
- dzienna liczba godzin pracy musi być zgodna ze stosowanym systemem czasu pracy (nie można np. w systemie podstawowym zaplanować pracy 9-godzinnej)
- jedyna przerwa, jaką obowiązkowo planujemy, to ta wynikająca ze stosowania przerywanego czasu pracy; pozostałych przerw należnych pracownikom nie trzeba wskazywać w harmonogramach
- planowany rozkład czasu pracy nie może naruszać minimalnego odpoczynku dobowego ani tygodniowego
- planowana godzina rozpoczęcia pracy nie może przypadać w niezakończonej dobie pracowniczej; możliwość wskazania godziny rozpoczęcia pracy przed upływem 24 godzin od godziny rozpoczęcia pracy poprzedniego dnia występuje tylko wtedy, gdy są stosowane zmienne rozkłady czasu pracy z art. 1401 § 1 k.p.
- przy dopuszczalnej pracy w niedziele należy zaplanować dzień wolny w zamian za taką pracę w ciągu 6 dni przed lub po tej niedzieli lub – jeżeli jest to niemożliwe – do końca okresu rozliczeniowego, a przy pracy w święto – dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego
- co najmniej jedna niedziela na cztery tygodnie musi być wolna od pracy
- poszczególne dni wolne powinny być scharakteryzowane