Tak uznał Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów w uchwale z 20 lipca 2016 r. (III UZP 2/16), której nadał moc zasady prawnej.
Ustalenie wysokości kosztów zastępstwa procesowego w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych jest tematem wywołującym żywe spory – zwłaszcza wobec finansowych konsekwencji z tym związanych dla osób, dla których te świadczenia są jedynym źródłem utrzymania. Uogólniając, problem kosztów zastępstwa procesowego w sprawach „zusowskich" sprowadzał się do tego, czy zasądzane powinny być kwoty zryczałtowane (obecnie 90 zł lub 180 zł w zależności od tego, czy radca prawny został ustanowiony z urzędu, czy przez klienta), czy według oznaczonej zgodnie z zasadami procesowymi wartości przedmiotu sporu (zaskarżenia). W tym drugim przypadku stawki minimalne mogą dziś wynosić od 90 zł do 25 000 zł (60 zł do 16 600 zł dla radców prawnych z urzędu).
Istota problemu wynikała z brzmienia § 11 ust. 2 rozporządzenia regulującego wysokość stawek wynagrodzenia radców prawnych (obecnie § 9 ust. 2 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 22 października 2015 r.; DzU z 2015 r., poz. 1804 ze zm.), który stanowił, że „stawki minimalne wynoszą 180 zł w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego". Był to jedyny przepis regulujący wprost kwestię stawek w sprawach „zusowskich". Zgodnie zaś z § 5 rozporządzenia (obecnie § 20 i § 5 rozporządzenia regulującego stawki dla radców prawnych ustanowionych z urzędu) w sprawach nieokreślonych w rozporządzeniu wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustala się, przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju.
Z obecnie obowiązującego § 9 ust. 2 rozporządzenia regulującego wysokość stawek zasądzanych w związku z udziałem w sprawie radcy prawnego (i § 15 ust. 2 rozporządzenia regulującego stawki dla radców prawnych ustanowionych z urzędu) wprost wynika, że stawka zryczałtowana jest przyznawana w sprawach, w których ubezpieczony dochodzi zasądzenia świadczenia pieniężnego z ubezpieczeń społecznych. W ostatnich latach ugruntowała się już z kolei linia orzecznicza, zgodnie z którą w sprawach o zapłatę składek na rzecz ZUS koszty zastępstwa ustala się wobec ustalonej wartości przedmiotu sporu (zaskarżenia), a nie według stawki zryczałtowanej. Tym samym wyższe stawki powinny być zasądzane np. w sprawach o ustalenie wymiaru składek, stwierdzających zobowiązanie do zapłaty składek, czy o ustalenie odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległe składki. Sporne zaś pozostawało, jakie stawki należy przyznawać w sprawach o ustalenie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stał na stanowisku, iż wobec braku wyraźnej regulacji w tym zakresie należy stosować § 11 ust. 2 w zw. z § 5 rozporządzenia (obecnie § 9 ust. 2 w zw. z § 20 i § 15 ust. 2 w zw. z § 5 rozporządzenia regulującego stawki dla radców prawnych ustanowionych z urzędu). Zdaniem organu w tego typu sprawach powinny być zasądzane stawki zryczałtowane.