Obniżenie wieku pracowników młodocianych: od września kadrę zasili 15-latek

Wraz z obniżeniem wieku pracowników młodocianych nie zmieniono innych aktów prawnych.

Aktualizacja: 01.09.2018 13:36 Publikacja: 01.09.2018 07:54

Obniżenie wieku pracowników młodocianych: od września kadrę zasili 15-latek

Foto: 123RF

Treść art. 190 K.p. po zmianie od września 2018 r. będzie wskazywała, że młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat (a nie 16 lat – jak dotychczas) do ukończenia 18 lat. Tymczasem stosownie do dyspozycji art. 65 Konstytucji RP stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Stawia to pod znakiem zapytania możliwość zmiany definicji pracownika młodocianego w prawie pracy – szczególnie, że co do zasady takie osoby można zatrudnić na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Umowy terminowe wchodzą w grę jedynie przy pracach lekkich i gdy zatrudnienie większej liczby młodocianych przekracza potrzeby zakładu.

 Czytaj też:  Zmiana na razie tylko pozorna

Niespójne regulacje

Zgodnie z delegacją konstytucyjną formy i charakter dopuszczalnego zatrudnienia powinna określać ustawa, która nie powinna być sprzeczna z nadrzędną regułą konstytucyjną. Podstawowe regulacje dotyczące zatrudniania młodocianych znajdują się w dziale IX Kodeksu pracy (art. 190 do art. 206), jednak szereg przepisów jest poza kodeksem, w tym w aktach wykonawczych, które nie zostały objęte nowelizacją.

Obecnie art. 190 K.p. określa dolną granicę wieku pracownika młodocianego zgodnie z regulacją konstytucyjną. Natomiast od 1 września 2018 r., wraz z wejściem w życie art. 2 ustawy nowelizującej zatrudnianie młodocianych, definicja młodocianego zmieni się, dopuszczając zatrudnianie piętnastolatków. Stanowi to powrót do stanu prawnego sprzed 2002 r.

Definicja młodocianego w K.p. będzie od września br. tożsama z postanowieniami Dyrektywy Rady Nr 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych.

Ponieważ nie doszło do kompleksowych zmian w prawie w tym zakresie, w praktyce pracodawcy będą się borykać z wieloma problemami praktycznymi w zatrudnianiu piętnastolatków.

 

Najważniejsze zdrowie i nauka

Szczególnie istotne przy zatrudnianiu młodocianych są kwestie związane z czasem pracy, wynagrodzeniem czy też przepisami BHP. Osoby te trzeba bowiem zabezpieczyć przed obciążeniami, które dotykają dorosłych pracowników oraz zapewnić im maksimum bezpieczeństwa w celu prawidłowego rozwoju psychofizycznego.

W związku z tym z młodocianym można, co do zasady, zawrzeć umowę o pracę w dwóch przypadkach:

- w celu przygotowania zawodowego lub

- przy wykonywaniu prac lekkich.

Każdy pracodawca powinien w regulaminie pracy (albo w osobnym akcie, jeśli nie ma obowiązku posiadania tego regulaminu) określić następujące elementy odnoszące się bezpośrednio do młodocianych:

- prace dozwolone pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego,

- lekkie prace dozwolone pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe, a także

- prace wzbronione młodocianym.

Zgodnie z rozporządzeniem MPiPS w sprawie szczególnych przypadków zatrudniania młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły i osób niemających 16 lat, istnieją przypadki, kiedy możliwe jest przyjęcie do pracy również osób młodszych – czyli takich, które nie ukończyły 16 lat. To rozporządzenie powinno ulec zmianie jak najszybciej. Po wejściu w życie nowelizacji systemu oświaty i zlikwidowaniu gimnazjów oraz obniżeniu dolnej granicy wieku młodocianego jego postanowienia nie korelują ze stanem rzeczywistym.

 

Przygotowanie zawodowe...

Młodociany pracownik może zawierać umowę o pracę w celu odbycia przygotowania zawodowego, pod warunkiem kontynuowania edukacji, do ukończenia:

- 18. roku życia albo

- przygotowania zawodowego.

W tym celu zawiera się umowy na czas nieokreślony lub – w ograniczonych przypadkach – na czas określony (>patrz str. 5).

Rozporządzenie RM w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania określa dwa sposoby przygotowania zawodowego.

Pierwszy z nich – nauka zawodu – ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika. Obejmuje ona praktyczną naukę zawodu oraz dokształcanie teoretyczne. Nauka zawodu trwa co do zasady nie dłużej niż 36 miesięcy.

Druga możliwość to przyuczanie do wykonywania określonej pracy. Zwykle trwa ono od 3 do 6 miesięcy.

Przygotowanie zawodowe dotyczy m.in. zawodu technika, opiekuna czy kucharza. Pełną listę zawodów zawiera załącznik do Rozporządzenia MEN w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.

...albo prace lekkie

Oprócz przygotowania do zawodu, młodocianego można zatrudnić do wykonywania prac lekkich. Są to prace, które nie mogą powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a ponadto nie mogą utrudniać mu wykonywania obowiązku szkolnego.

Prace lekkie mogą być wykonywane nie tylko sezonowo (np. zbieranie owoców – jeśli nie łączy się to z dźwiganiem ciężarów), ale także dorywczo w ciągu roku szkolonego.

Wykaz prac lekkich przygotowuje pracodawca, mając na względzie ustawowe wytyczne. Katalog takich prac należy więc uznać za otwarty. Wśród typowych prac lekkich można wymienić prace biurowe i administracyjne, a także związane ze sprzątaniem i porządkowaniem pomieszczeń oraz terenu zewnętrznego (>patrz ramka).

Zadania wzbronione

Zasadą jest, że młodociani pracownicy nie mogą wykonywać niektórych ściśle określonych rodzajów pracy. Jednak nawet, gdy dany rodzaj pracy jest ujęty w Rozporządzeniu RM w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania, to część z nich jest dozwolona, jeśli:

- jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego, oraz

- ta praca nie jest stała, tylko ma charakter ograniczony do zaznajomienia młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

Rozporządzenie zawiera podział na trzy główne kategorie prac wzbronionych (patrz ramka), obejmujące ich 53 rodzaje.

Co istotne, nie zawsze sama praca jest nieodpowiednia dla młodocianego, lecz warunki, w jakiej się ją wykonuje.

Przykład

Młodociany nie może pracować w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza jest wyższa niż 30 stopni Celsjusza, a wilgotność względna powietrza przekracza 65 proc. Takie warunki występują np. przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych czy gotowaniu karmelu w kociołku (zgodnie z załącznikiem nr 1, II, 3 pkt 11 do Rozporządzenia RM w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania). Nie oznacza to natomiast, że młodociany w ogóle nie może pracować w piekarni czy cukierni.

Dodatkowo do wszystkich pracowników, w tym również młodocianych, zastosowanie ma Rozporządzenie MPiPS w sprawie ogólnych przepisów BHP. Określa ono minimalną temperaturę, jaką pracodawca powinien zapewnić pracownikom w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna oraz w pomieszczeniach biurowych – nie może być ona niższa niż 18 stopni Celsjusza.

Jeśli pracodawca nie zapewni minimalnych standardów BHP, pracownik – również młodociany – może odmówić świadczenia pracy. Jest to istotne szczególnie przy pracach sezonowych, gdzie czynniki atmosferyczne mają duże znaczenie. ?

SKRÓTY

Wykaz skrótów obejmuje akty prawne przywoływane w tekście (w kolejności alfabetycznej):

BHP – bezpieczeństwo i higiena pracy

Kodeks cywilny lub k.c. – ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1025 ze zm.)

Kodeks pracy lub k.p. – ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 917 ze zm.)

PIP – Państwowa Inspekcja Pracy

MOP – Międzynarodowa Organizacja Pracy

MPiPS – Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej

Rozporządzenie MEN – rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 13 marca 2017 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (DzU poz. 622)

Rozporządzenie RM w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac – rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1509)

Rozporządzenie RM w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania – rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 232 ze zm.)

Rozporządzenie MPiPS w sprawie kwalifikacji zawodów – rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 227 ze zm.)

Rozporządzenie MPiPS w sprawie ogólnych przepisów BHP – rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. DzU nr 169, poz. 1650)

Rozporządzenie MPiPS w sprawie szczególnych przypadków zatrudnienia młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły, i osób niemających 16 lat – rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnienie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808 ze zm.)

Ustawa nowelizująca zatrudnienie młodocianych – ustawa z 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz zmianie niektórych innych ustaw (DzU z 2009 r. nr 56, poz. 458 ze zm.)

Ustawa o radach pracowników – ustawa z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550)

Ustawa o pracy tymczasowej – ustawa z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 594)

Ustawa o zwolnieniach grupowych – ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1474). ?

Regulacje międzynarodowe dotyczące zatrudniania młodych osób

Konwencja o prawach dziecka ONZ z 20 listopada 1989 r. zawiera ogólne postanowienia dotyczące prawa do ochrony dzieci w zakresie zatrudnienia oraz zapewnienia im ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym, przed wykonywaniem pracy, która może być niebezpieczna lub może kolidować z ich kształceniem, jak również może być szkodliwa dla ich zdrowia lub rozwoju fizycznego, umysłowego, duchowego, moralnego czy też społecznego.

Europejska Karta Społeczna z 18 października 1961 r. w art. 7 zobowiązała państwa sygnatariuszy Karty do wprowadzenia minimalnej ochrony w zakresie zatrudniania dzieci w tak istotnych kwestiach, jak wynagrodzenie za pracę, urlopy, praca w godzinach nocnych czy też praca uniemożliwiająca dzieciom korzystanie w pełni z obowiązkowego nauczania.

Konwencje i Zalecenia MOP – od 1919 r. przyczyniają się m.in. do podwyższenia minimalnych standardów zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: BHP), w tym dzieci i kobiet. Przykładowo Konwencja nr 182 z 17 czerwca 1999 r. dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci w art. 3 d) zobowiązuje państwa strony do przyjęcia wykazów prac, które ze względu na swój charakter lub okoliczności, w jakich są prowadzone, mogą zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu lub moralności dzieci.

Rodzaje prac wzbronionych młodocianym

- Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (w podziale na dziewczęta i chłopców), np.:

– polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów,

– związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastronomicznych,

– związane z produkcją, sprzedażą i reklamą wyrobów tytoniowych,

– w szpitalach (oddziałach) dla nerwowo i psychicznie chorych.

- Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych, np.:

– prace w narażeniu na azbest,

– prace w narażeniu na substancje, mieszaniny lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

– prace w warunkach narażenia na działanie promieniowania laserowego, nadfioletowego lub podczerwonego.

- Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe, np.:

– obsługa młotów mechanicznych, pras, walców, nożyc, krajalnic, szarpaczy oraz napędów i przystawek przenoszących ruch na maszyny,

– połów ryb, ich patroszenie i filetowanie oraz wszelkie prace w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

– prace związane z wytwarzaniem i stosowaniem środków wybuchowych i łatwopalnych.

Wpływ zatrudniania młodocianych na instytucje zbiorowego prawa pracy

Młodociani a rada pracowników – taką radę można utworzyć w przedsiębiorstwie zatrudniającym co najmniej 50 pracowników. W tych kalkulacjach uwzględnia się wszystkich pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w tym również pracowników młodocianych (bez względu na wymiar czasu ich pracy). Niemniej nie mają oni ani biernego, ani czynnego prawa.

Zwolnienia grupowe – przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych stosuje się także wobec pracowników młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, jak również umowy o wykonywanie prac lekkich. Tym samym etaty pracowników młodocianych wlicza się do progów zatrudnienia, od których stosuje się zwolnienia grupowe.

Zatrudnienie przez agencje pracy tymczasowej – aktualnie nie ma problemów, aby młodociani poszukiwali w czasie wakacji pracy za pośrednictwem APT, które to świadczą usługi w zakresie zatrudniania pracowników tymczasowych i kierują ich do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz innego podmiotu. Zgodnie z art. 25 b) ustawy o pracy tymczasowej możliwe jest skierowanie do pracy uczniów w wieku od 16 do 18 lat, z którymi są nawiązywane umowy cywilne. Do tak zatrudnionych pracowników młodocianych stosuje się odpowiednio przepisy K.p. dotyczące zatrudniania młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe.

Treść art. 190 K.p. po zmianie od września 2018 r. będzie wskazywała, że młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat (a nie 16 lat – jak dotychczas) do ukończenia 18 lat. Tymczasem stosownie do dyspozycji art. 65 Konstytucji RP stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Stawia to pod znakiem zapytania możliwość zmiany definicji pracownika młodocianego w prawie pracy – szczególnie, że co do zasady takie osoby można zatrudnić na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Umowy terminowe wchodzą w grę jedynie przy pracach lekkich i gdy zatrudnienie większej liczby młodocianych przekracza potrzeby zakładu.

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe