Porównując regulację dotyczącą procesu, cele posiedzenia przygotowawczego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zostały poszerzone, uwzględniając specyfikę tych spraw. Wprowadzono m.in. mniej restrykcyjne podejście do braków formalnych i merytorycznych pozwu / odwołania. Na przykład stronę wnoszącą pismo procesowe wzywa się do uzupełnienia braków tylko wtedy, gdy uniemożliwiają one przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego z udziałem strony wnoszącej pismo.
Posiedzenie przygotowawcze ma też służyć usunięciu braków pisma wszczynającego postępowanie w zakresie niezbędnym do nadania sprawie prawidłowego biegu oraz, w razie potrzeby, ustaleniu przez sąd dowodów do przeprowadzenia z urzędu, a także wyjaśnieniu innych okoliczności istotnych dla prawidłowego i szybkiego rozpoznania sprawy.
Rozwiązanie to należy ocenić pozytywnie, w szczególności biorąc pod uwagę praktykę sądową oraz czas związany z wykonywaniem zarządzeń i obiegiem korespondencji. Możliwość załatwienia czy wyjaśnienia tego rodzaju spraw „od ręki" podczas posiedzenia z udziałem stron powinna usprawnić przygotowanie sprawy do rozpoznania, a nawet doprowadzić do zakończenia sprawy polubownie już na tym etapie.
Postępowanie przygotowawcze zastąpiło dotychczasową instytucję wstępnego badania sprawy i czynności wyjaśniających, dlatego dotychczasowe przepisy w tym zakresie zostały uchylone.
Umocowany ma znać sprawę
Usprawnieniu postępowania ma także służyć nałożony na pozwanego obowiązek zapewnienia, aby osoba reprezentująca go przy czynnościach sądu była obeznana ze stanem faktycznym sprawy oraz uprawniona do zawarcia ugody. W porównaniu z dotychczasowym brzmieniem przepisu obowiązek ten nie jest ograniczony do określonych czynności sądu.
Dłuższy czas do procesu
Zgodnie z uchwaloną regulacją, tak jak poprzednio, sąd powinien dążyć do tego, aby termin posiedzenia przeznaczonego na rozpoznanie sprawy był wyznaczony w określonym terminie, z tym że termin ten uległ wydłużeniu. Poprzednio były to dwa tygodnie liczone od daty zakończenia czynności wyjaśniających lub od daty wniesienia pozwu lub odwołania. Po zmianie ma to być nie później niż miesiąc od dnia zakończenia postępowania przygotowawczego lub sześć miesięcy od dnia prawidłowego wniesienia odpowiedzi na pozew.
Wydaje się, że ta zmiana nie ma większego znaczenia w praktyce, odpowiada natomiast bardziej realiom sądowym. Ustawodawca nie przewiduje skutków procesowych w przypadku niedochowania terminu, co przy obciążeniu sądów i sędziów oraz ryzyku niedotrzymania terminu wydaje się rozsądne. Należy zatem uznać instrukcyjny charakter wyznaczonego terminu.
Ujednolicenie pojęcia „zakładu pracy"
Zgodnie z pojęciem „zakładu pracy" wynikającym z kodeksu pracy, który rozumiany jest jako miejsce wykonywania pracy, zmianie uległ przepis dotyczący właściwości sądu. Dotychczasowe pojęcie „zakładu pracy" w znaczeniu podmiotu, od którego pracownik dochodzi odszkodowania, zostało zastąpione pojęciem „pracodawca".
Obowiązek dalszego zatrudniania
Dotychczasowe uprawnienie sądu do orzeczenia w wyroku wydawanym w I instancji obowiązku dalszego zatrudniania pracownika do czasu prawomocnego rozpoznania sprawy będzie dotyczyło nie tylko przypadków, gdy przedmiotem osądu co do istoty sporu będzie uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, ale również żądanie przywrócenia pracownika do pracy. W praktyce oznacza to, że pracownik, który odwołuje się od wypowiedzenia i żąda przywrócenia do pracy, będzie mógł wrócić do firmy już po nieprawomocnym wyroku sądu pierwszej instancji.
Zmiany w ustawie o kosztach
Elementem wprowadzanych zmian jest także zwolnienie z opłat sądowych pracowników, którzy dochodzą swoich praw od pracodawców. Zgodnie z uchwalonymi zmianami, pracownicy, którzy dochodzą swoich praw w sądzie pracy w sporze z pracodawcą, nie będą wnosić opłat – ani w przypadku złożenia pozwu, ani apelacji. Jednak w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 50 tys. złotych, od pracownika i pracodawcy będzie pobierana opłata stosunkowa od wszystkich pism podlegających opłacie. Nowelizacja nie zlikwidowała tej dysproporcji, chociażby poprzez wprowadzenie opłaty stosunkowej jedynie od nadwyżki ponad tę kwotę.
Podobnie, w przypadku spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, wnoszący odwołanie nie będą wnosić żadnych opłat.
Nie wydaje się, aby obecna regulacja dotycząca ponoszenia opłat sądowych w sprawach z zakresu prawa pracy powodowała nadmierne obciążenie pracownika. Widać natomiast dysproporcję w porównaniu ze sprawami, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 50 tys. zł.
Inne nowości
Wiele zmian dotyczących procesu będzie miało zastosowanie wprost do spraw z zakresu prawa pracy, np. możliwość nagrywania dźwięku z przebiegu posiedzeń przez strony po uprzedzeniu sądu o takim zamiarze, automatyczne wyłączenie sędziego w określonych przypadkach, możliwość naliczania odsetek od przyznanego zwrotu kosztów procesu.
Podsumowanie nowych reguł
Sprawy z zakresu prawa pracy zawsze wyróżniały się zmniejszonym formalizmem, w szczególności w odniesieniu do pracownika. Ponadto istniały rozwiązania zbliżone do wprowadzanej instytucji posiedzenia przygotowawczego. Zatem charakter proponowanych zmian nie ma tak rewolucyjnego charakteru, jak w postępowaniu zwykłym.
Nowe rozwiązania w większości wejdą w życie po trzech miesiącach od daty opublikowania nowelizacji w Dzienniku Ustaw. Publikacja nastąpiła 6 sierpnia br., więc data wejścia w życie tych zmian przypadnie 7 listopada 2019 r. Część przepisów zaczęła jednak obowiązywać po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy, tj. od 21 sierpnia br. Są to przepisy modyfikujące regulację dotyczącą właściwości sądu, niedopuszczalności odrzucenia pozwu oraz uchylające w tej części przepisy wskazujące na możliwość wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym (co wynika z wprowadzonego uprawnienia dla sądu do wydania każdego postanowienia w procesie na posiedzeniu niejawnym).
Maria Werenowska radca prawny Counsel Zawirska-Gąsior – radcowie prawni i adwokaci sp.p.
Zmiany w procedurze są konieczne. Te wprowadzone w sprawach z zakresu prawa pracy w większości należy ocenić pozytywnie. Jednak sama zmiana przepisów postępowania, obligująca sądy do szybszego i sprawniejszego działania, nie przyniesie zamierzonych efektów bez wsparcia organizacyjnego i administracyjnego sędziów, m.in. poprzez asystentów i sprawnie działające sekretariaty. Już na etapie projektu formułowano równolegle postulat, że najwyższa wydajność nowego systemu pracy ze sprawą cywilną zostałaby osiągnięta pod warunkiem zmiany organizacji sądu polegającej na wprowadzeniu kancelarii sądu i biura sędziego.
