Premia to uzupełniający składnik wynagrodzenia za pracę. Prawo do niej nie zostało określone ogólnymi przepisami kodeksu pracy. Najczęściej wynika ono z wewnętrznych postanowień obowiązującego u pracodawcy układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania, albo bezpośrednio z umowy o pracę poszczególnych osób. Pracodawcy wprowadzają ją, aby stymulować i mobilizować zatrudnionych do osiągania jak najwyższej jakości oraz wydajności pracy. W praktyce jest to jednak istotny składnik, zwłaszcza gdy jego wysokość jest znaczna lub gdy ma charakter stały, a wynagrodzenie zasadnicze pracownika jest niewysokie.
Nazwa nie jest kluczowa
W praktyce wytworzyły się dwa zasadnicze rodzaje premii: regulaminowa i uznaniowa. Obie te nazwy funkcjonują także w doktrynie i orzecznictwie. Jednak decydującego znaczenia nie ma nazwa tego składnika, lecz jego faktyczny charakter prawny, wynikający z treści umownych postanowień stron lub z przepisów płacowych obowiązujących w firmie.
Decydującym kryterium pozwalającym na rozróżnienie rodzaju premii, a właściwie na odróżnienie premii od faktycznej nagrody, jest to, czy odpowiednie akty prawne (układ zbiorowy, regulamin lub umowa) przewidują z góry skonkretyzowane i zobiektywizowane (podlegające weryfikacji) warunki nabycia prawa do świadczenia lub przesłanki prowadzące do jego pozbawienia albo obniżenia (tzw. reduktory). Jeżeli tak jest, to mamy do czynienia z premią, której pracownik może dochodzić od pracodawcy, wykazując spełnienie warunków koniecznych do jej nabycia.
Decyzja zwierzchnika
W przypadku premii uznaniowej jej przyznanie zależy jedynie od swobodnej decyzji szefa. Zatem jeżeli pracodawca nie przyzna podwładnemu premii, to nie nabędzie on do niej prawa. W takim przypadku premia ta ma w istocie charakter nagrody. Pracownik, któremu szef nie przyznał premii, nie może skutecznie dochodzić jej wypłaty przed sądem pracy.
Bez podmianki
Pracodawca nie może zastąpić należnego pracownikowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych premią uznaniową. Pracownik wykonujący pracę po godzinach ma prawo do pensji i dodatku przewidzianego w art. 1511 § 1 k.p. W myśl tego przepisu za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek >patrz tabela.