Ochrona przedemerytalna: System emerytalny ze zmianami, które już teraz trzeba znać

W ciągu kilku ostatnich lat w Polsce jest głośno na temat emerytur. Wiele projektów, wiele zmian i jeszcze więcej nowych przepisów. Od października 2017 r. wchodzi w życie zmiana ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Jakie ma ona konsekwencje wobec ubezpieczonych? Kogo dotyczy? Jak wiele zmienia? Dlaczego w ogóle wprowadzana jest kolejna zmiana?

Powrót do przeszłości

Od 2013 r. system emerytalny w Polsce został dogłębnie zmieniony. Wprowadzono wyższy, zrównany dla kobiet i mężczyzn, wiek emerytalny w wysokości 67 lat. Miało to pomóc w obniżeniu poziomu bezrobocia i zapewnić – przy wydłużającej się średniej długości życia ludzi – otrzymywanie wyższych świadczeń emerytalnych.

Obecnie ustawodawca dokonuje kolejnej zmiany, która jednak już tak nie dziwi, ponieważ w dużej mierze przywraca stan prawny sprzed 2013 r. Ta zmiana dotyczy emerytur powszechnych i rolniczych, a także uprawnień sędziów i prokuratorów do nabywania emerytury. Swoim zakresem nie obejmuje kolejarzy, nauczycieli ani górników.

W uzasadnieniu ustawodawca podkreśla przede wszystkim pierwszą dużą zmianę, mówiącą, że decyzja o zakończeniu aktywności zawodowej powinna należeć do ubezpieczonych. Mimo wydłużania się średniej długości życia ludzi, nie wydłuża się bowiem wiek, w którym są oni w pełni sprawni fizycznie i psychicznie. Każdy powinien – zdaniem ustawodawcy – mieć prawo samodzielnie decydować, czy jego stan zdrowia i psychiki, zajmowane stanowisko, możliwość znalezienia innego zatrudnienia oraz oczekiwania na przyszłość uzasadniają jego odejście na emeryturę w obecnej chwili, czy też nie.

W momencie przekroczenia wieku emerytalnego, ubezpieczony będzie mógł zwrócić się do ZUS-u z prośbą o wyliczenie, w jakiej wysokości przysługiwałoby mu świadczenie na ten dzień, po uwzględnienie stażu jego pracy oraz okresów składkowych i nieskładkowych. Takie rozwiązanie pozwoli potencjalnym emerytom zadecydować, czy kwota pieniężna, jaką otrzymają, jest dla nich satysfakcjonująca, czy wolą popracować dłużej i zapewnić sobie wzrost świadczenia.

Motywacja do aktywności

System zapewnia rozwiązania motywujące do przedłużania aktywności zawodowej. Początkowa wysokość emerytury (tj. w momencie przekroczenia wieku emerytalnego) ma wynosić 68 proc. dotychczasowej pensji, a w ciągu kolejnych trzech przepracowanych lat wzrosnąć o 20 proc.

Pracownicy zastanawiający się nad skorzystaniem z takiego rozwiązania są chronieni, ponieważ – jak wyraził się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 21 stycznia 2009 r. (II PZP 13/08): „Osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę".

Niższy wiek

Kolejną zmianą jest wprowadzenie niższego, zróżnicowanego wieku emerytalnego dla kobiet – 60 lat i mężczyzn – 65 lat. Ustawodawca uzasadnia zróżnicowanie wiekowe dodatkowymi funkcjami, jakie kobiety pełnią w życiu, tj. że są nie tylko aktywne zawodowo, ale także pełnią funkcje wychowawcze i macierzyńskie oraz wykonują obowiązki rodzinne, co uzasadnia ich prawo do przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku.

Zmiana ta spowoduje, że nawet kilkaset tysięcy Polaków stanie się po jej wejściu w życie uprawnionymi do otrzymania świadczeń emerytalnych. Z tego powodu konieczne stało się wprowadzenie rozwiązań przejściowych, zapewniających ochronę przed zwolnieniami.

Gwarancja etatu...

Ochrona przez zwolnieniem obejmie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, u wszystkich pracodawców, niezależnie od etatu, tzn. czy jest on pełny, czy w części ułamkowej.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom, które w obecnym, nie znowelizowanym jeszcze systemie, są już objęte ochroną przedemerytalną, ustawa zapewnia im ciągłość tej ochrony do czasu, aż uzyskają wiek emerytalny według przepisów obowiązujących do 30 września 2017 r. (czyli do czasu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego).

Jeśli chodzi o osoby niezatrudnione przed 1 października br. i z tego powodu nieobjęte jeszcze ochroną przedemerytalną, ale będące w takim wieku, że w ciągu 4 lat ukończą odpowiednio 60 lub 65 lat życia, zostaną one objęte ochroną po zatrudnieniu ich przez pracodawcę po 1 października br.

Wszystkie pozostałe osoby będą nabywały ochronę odpowiednio na 4 lata przed ukończeniem 60 lub 65 lat.

... nie dla wszystkich

Taka ochrona przewiduje jednak kilka wyjątków. Pierwszym z nich jest wyłączenie spod niej wszystkich osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Kolejnym jest wyłączenie osób, które otrzymują rentę ze względu na ich brak zdolności do pracy. Ponadto ochrona nie obejmie osób, którym pozostały 4 lata lub mniej do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego, gdy mają one przepracowane zbyt mało lat, aby nabyć prawo do świadczenia. Do obrony nie zakwalifikują się również pracownicy, wobec których pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z ich winy – tu wiek nie ma znaczenia. Ostatnim wyjątkiem są pracownicy zatrudnieni u pracodawców, wobec których ogłoszono likwidację lub upadłość, ponieważ tacy pracodawcy są zwolnieni od ochrony zatrudnienia.

Wyższe minimum

Poprzez zmianę ustawy ułatwione będzie uzyskanie emerytury minimalnej. Kobietom takie świadczenie będzie przysługiwać już po 20, a mężczyznom po 25 latach udowodnionego stażu pracy, obejmującego zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe. Okresy nieskładkowe można przy tym wliczyć w wymiarze maksymalnie 1/3 okresów składkowych.

Od 1 marca br. nastąpiła zmiana wysokości emerytury minimalnej. Z 882 zł wzrosła ona do 1000 zł miesięcznie. Podwyżki objęły także osoby, których emerytura była wyższa niż 882 zł, ale niższa od 1000 zł.

Świadczenie bez wniosku

Zmianą objęte zostało także automatyczne przyznawanie emerytur. Każdej osobie pobierającej rentę z tytułu niezdolności do pracy lub uprawnionej do świadczenia bądź zasiłku przedemerytalnego, będzie automatycznie przyznawana emerytura po ukończeniu – w zależności od płci – 60 lub 65 lat.

Ponadto, jeśli osoba była niezdolna do pracy od co najmniej 5 lat do dnia badania i pozostało jej mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60/ 65 lat), zostanie uznana za niezdolną do pracy do czasu osiągnięcia przez nią wieku emerytalnego. Takie rozwiązanie zwalnia osoby objęte niezdolnością do pracy od stawiennictwa przed lekarzami orzecznikami ZUS.

Waloryzacja po nowemu

Jedna z ważniejszych zmian, jakie zostaną wprowadzone, dotyczy waloryzacji emerytur. Na dzień dzisiejszy emerytury są objęte waloryzacją procentową. W konsekwencji, im niższe świadczenie należy się danej osobie, tym mniejszą podwyżkę może ona otrzymać.

Według nowego systemu, obowiązywać będzie waloryzacja mieszana. Osoby pobierające świadczenie niższe niż 1369 zł otrzymają 10 zł podwyżki. Będzie to także minimalna podwyżka, jakiej seniorzy mogą się spodziewać. Pozostałe osoby otrzymają podwyżkę w wysokości 0,73 proc. obecnego świadczenia (z zastrzeżeniem, że wysokość ta może się zmienić po ogłoszeniu przez GUS ostatecznych danych dotyczących zeszłorocznej inflacji i podwyżce płac w gospodarce).

Mniej formalności

W nowym stanie prawnym pracodawca zatrudniający osobę w wieku przekraczającym 60 lat u kobiet lub 65 lat u mężczyzn, nie będzie musiał zgłaszać do ZUS-u informacji o podjęciu przez nią pracy zarobkowej. Tak samo będzie w przypadku ubezpieczonego. Ma to jednak dotyczyć wyłącznie sytuacji, gdy taka osoba zostanie zatrudniona lub podejmie pracę po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego.

W mocy pozostanie przepis o zawieszeniu prawa do świadczenia emerytalnego – bez względu na wysokość przychodu emeryta – z kontynuowanego zatrudnienia. Nadal będzie to dotyczyć sytuacji, gdy stosunek pracodawcy z pracownikiem był ciągły przed osiągnięciem przez podwładnego wieku emerytalnego. Taki pracownik uzyska prawo do zarobku bez ograniczeń pod warunkiem rozwiązania umowy o pracę na minimum jeden dzień po osiągnięciu wieku emerytalnego.

—Sylwia Puzynowska

Bez świadczeń częściowych

Nowa ustawa o emeryturach i rentach likwiduje emerytury częściowe, czyli przysługujące ubezpieczonym, którzy nie ukończyli powszechnego wieku emerytalnego, ale:

- posiadali okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 35 lat w przypadku kobiet lub 40 lat w przypadku mężczyzn,

- osiągnęli wiek co najmniej 62 lat (kobiety) lub 65 (mężczyźni).

Według przepisów przejściowych osoby, które posiadają obecnie uprawnienie do takiej emerytury, po 1 października br. zachowają do niej prawo na dotychczasowych warunkach, do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego. Zamiana takiego świadczenia na emeryturę powszechną będzie następowała na wniosek uprawnionego, a w przypadku zatrudnionych osób – po ustaniu ich stosunku pracy z pracodawcą.