Z własnym pracownikiem szef może zawrzeć dodatkową umowę zlecenia. W ten sposób wypłaci mu tylko wynagrodzenie wynikające z tego kontraktu, zamiast płacić pobory z umowy z dodatkiem za godziny nadliczbowe. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy zadania objęte zleceniem nie będą identyczne ze zwykłymi obowiązkami etatowca z jego umowy o pracę oraz gdy pracę będzie wykonywał w warunkach typowych dla kontraktu cywilnoprawnego.

Ze składkami

Zawarcie z własnym pracownikiem umowy zlecenia lub o dzieło obejmującej te same zadania co z umowy pracowniczej może skutkować ustaleniem, że ten kontrakt w istocie stanowi uzupełniającą umowę o pracę. Wskazywał na Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 8 lipca 2015 r. (II PK 282/14). Podniósł, że angażowanie pracowników poza normalnym czasem pracy na umowach cywilnoprawnych przy zadaniach tego samego rodzaju co objęte stosunkami pracy jest obejściem przepisów o czasie pracy w nadgodzinach, nawet gdyby pracownicy byli doraźnie zainteresowani zatrudnieniem cywilnoprawnym.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określa ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 121 ze zm.; dalej: ustawa o sus). Według jej art. 8 ust. 2a za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu albo umowie o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w zakresie takiej umowy pracuje na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zawarcie zatem dodatkowej umowy cywilnej z pracownikiem powoduje, że na potrzeby ubezpieczeń społecznych uznaje się go za pracownika także z tej umowy. Potwierdza to także orzecznictwo sądowe.

Szersza definicja

Sąd Najwyższy w uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09) wyraźnie stwierdził, że art. 8 ust. 2a ustawy o sus rozszerza pojęcie pracownika do celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji. Pierwszą jest wykonywanie pracy na mocy jednej z wymienionych umów prawa cywilnego przez osobę, która zawarła ją z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Drugą jest praca na podstawie jednej z tych umów przez tego, kto taką umowę zawarł z osobą trzecią, ale w jej zakresie pracuje na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. O uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy o sus decydujące jest to, że będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z pracodawcą, świadczy jednocześnie na jego rzecz pracę na kontrakcie cywilnym zawartym z nim lub inną osobą.

Zauważyć należy, że także gdy umowa cywilnoprawna jest zawarta nie bezpośrednio z pracownikiem, ale z osobą trzecią i dopiero ten „zewnętrzny" podmiot zawiera umowę cywilną z pracownikiem, to pracodawca jest płatnikiem składek, mimo że fizycznie to ten podmiot trzeci wypłaca wynagrodzenie. Tak wskazywał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 29 października 2015 r. (III AUa 132/15). Nie ma więc tu znaczenia, że to ten podmiot płaci pracownikowi za np. umowę o dzieło.

Szef musi wiedzieć

Pracodawca jako podmiot ustawowo zobowiązany do realizacji obowiązków wynikających z wyznaczenia go na płatnika składek ubezpieczeniowych jest uprawniony do zasięgania informacji o przychodach pracownika dla realizacji tego celu. Dlatego ma prawo domagać się takich danych przede wszystkim od samego etatowca w zakresie trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz ZUS. Zwracał na to uwagę Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 25 czerwca 2015 r. (III AUa 207/15).

Za taką wykładnią przemawia także art. 18 ust. 1 a ustawy o sus, według którego u ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2 a, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się też przychód z umowy agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, albo umowy o dzieło. Z tego przepisu logicznie wynika, że płatnikiem składek jest pracodawca, a przychód z kontraktu cywilnoprawnego jedynie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek ze stosunku pracy. Podkreślał to też SN w wyroku z 18 października 2011 r. (III UK 22/11) i Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 4 marca 2014 r. (III AUa 1175/13).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

O czym pamiętać

- pracodawca jest płatnikiem składek, choćby kontrakt cywilny był zawarty z inną firmą, jeśli praca była wykonywana przez pracownika na jego rzecz

- od pracownika szef ma prawo domagać się informacji o poziomie jego przychodów z umowy cywilnoprawnej zawartej z inną firmą

- ZUS może skontrolować firmę i zobowiązać ją do zapłaty składek od przychodów pracownika z dodatkowego kontraktu cywilnego

- od decyzji ZUS można się w ciągu miesiąca odwołać do sądu

Czego unikać

- nieuwzględniania przy ustalaniu wysokości składek przychodów pracownika z dodatkowej umowy cywilnoprawnej

- odmowy płacenia za nadgodziny, jeśli podwładny na dodatkowym kontrakcie wykonywał tę samą pracę co na etacie

- naruszania przepisów o dobowym i tygodniowym odpoczynku etatowca