Praca przy laptopie z zachowaniem wymogów ergonomii

Obowiązujące przepisy o redukcji zagrożeń związanych z pracą przy komputerze pochodzą z okresu, gdy na biurkach stały monitory kineskopowe, a urządzenia przenośne były egzotyką. Mimo to w większości nadal trzeba je stosować.

Publikacja: 10.06.2018 10:30

Praca przy laptopie z zachowaniem wymogów ergonomii

Foto: AdobeStock

Wpatrywanie się w ekran monitora to duże wyzwanie nie tylko dla narządu wzroku, ale i obciążonego układu mięśniowo-szkieletowego. Jak jednak redukować zagrożenia związane z pracą przy komputerze, jeśli przepisy nie przystają do rzeczywistości?

Co wynika z przepisów

Zgodnie z art. 15 kodeksu pracy, obowiązkiem pracodawcy – niezależnie od wielkości zatrudnienia czy formy organizacyjno-prawnej – jest ochrona zdrowia i życia zatrudnianych osób poprzez zapewnienie im bezpiecznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Oczywiście praca przy komputerze cechuje się mniejszym poziomem zagrożeń zawodowych niż praca na budowie czy w gospodarstwie rolnym. Jednak wielogodzinne wpatrywanie się w monitor nie pozostaje bez wpływu na układ mięśniowo-szkieletowy czy kondycję narządu wzroku.

Uwzględniając specyfikę i charakterystyczne zagrożenia pracy na stanowiskach komputerowych oraz wzrost udziału komputerów w procesach pracy, minister pracy i polityki socjalnej wydał rozporządzenie z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (DzU nr 148, poz. 973). Reguluje ono zarówno wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii dla stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe, jak również wymagania dotyczące organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w te monitory. Przepisy tego rozporządzenia dobrze oddawały „ducha czasu" technologii informatycznych stosowanych w procesach pracy 20 lat temu. Odnoszą się one m.in. do stacji dyskietek, jednostki centralnej, skanera czy manipulatora zwanego trackball. Kłopot w tym, że rozporządzenie było szyte na miarę dla komputerów stacjonarnych, które dominowały przy znikomym udziale komputerów przenośnych.

Niezależnie od postępu technologicznego, jaki dokonał się zarówno w konstrukcji komputerów, jak i samych monitorów, pracodawcy muszą stosować przepisy rozporządzenia. Ma one swe umocowanie w kodeksie pracy i należy do źródeł prawa pracy. Przestrzeganie tych reguł weryfikuje Państwowa Inspekcja Pracy.

Monitor ekranowy

Zgodnie z definicją monitora ekranowego zawartą w § 2 pkt 1 rozporządzenia, jest to urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu. Taki monitor powinien spełniać następujące wymagania:

- znaki na ekranie mają być wyraźne i czytelne,

- obraz na ekranie musi być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,

- jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy,

- regulacje ustawienia monitora mają umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi co najmniej o 120° – po 60° w obu kierunkach,

- ekran monitora ma być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr.

W razie potrzeby wynikającej z indywidualnych cech pracowników, należy używać oddzielnych podstawek monitora lub regulowanych stołów. Znaczenie ma również ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła – powinno ono ograniczać olśnienie i odbicia światła.

Monitory kineskopowe są stopniowo wypierane przez monitory płaskie, wykonane w technologii LCD. Niektóre monitory LCD posiadają błyszczące matryce. Wprawdzie część z nich zapewnia lepsze odwzorowanie barw niż matryce matowe, jednak nie powinny być one częścią pracowniczego stanowiska komputerowego, chyba że zostaną wyposażone w odpowiedni filtr antyodbiciowy.

Klawiatura i mysz

Przepisy rozporządzenia definiują również stanowisko pracy. Zgodnie z § 2 pkt 2 należy przez nie rozumieć przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w ramach którego można wyróżnić:

- wyposażenie podstawowe, w tym monitor ekranowy, klawiaturę lub inne urządzenia wyjściowe, jednostkę centralną lub stację dyskietek,

- wyposażenie dodatkowe, w tym drukarkę, skaner, mysz, trackball,

- wyposażenie pomocnicze, w tym stół, krzesło, uchwyt na dokument, podnóżek.

Te urządzenia składają się na system komputerowy. Problem w tym, że w jego skład formalnie wchodzą takie sprzęty jak stacja dyskietek czy urządzenie do manipulowania na ekranie (trackball). Nie są to peryferia zbyt często spotykane. W szczególności dyskietki nie są już standardem w charakterze nośników danych.

Czy zatem pracodawca musi zapewnić pracownikom wszystkie urządzenia z rozporządzenia składające się na system komputerowy? Taka konieczność nie dotyczy urządzeń o historycznym walorze. Dotyczy to choćby stacji dyskietek. W okresie wejścia w życie przepisów była ona wyposażeniem uznawanym za podstawowe, a obecnie coraz rzadziej korzysta się z dysków – w tym optycznych, zastępowanych nośnikami takimi jak pendrive czy karty pamięci.

Warto na chwilę zatrzymać się przy klawiaturze. Na rynku występuje bardzo duże ich zróżnicowanie pod względem kształtów, kolorów czy technologii. Zasadą jest, że klawiatura służąca do pracy powinna stanowić osobny element podstawowego wyposażenia stanowiska pracy. Jej konstrukcja powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powoduje zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy. Powierzchnia klawiatury ma być matowa, a znaki umieszczone na klawiszach – odznaczać się odpowiednim kontrastem oraz czytelnością.

W praktyce występują klawiatury membranowe i mechaniczne. W przypadku pracowników wprowadzających dużo tekstu do komputera, warto rozważyć zakup dobrej klawiatury mechanicznej. Pozwala ona na sprawniejszą pracę, a  żywotnością znacznie przekracza tradycyjne klawiatury membranowe.

Właściwy stół i krzesło

Stanowisko pracy przy komputerze powinno być tak urządzone, aby nie powodowało u pracownika nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Niezbędne jest zapewnienie właściwego stołu, krzesła i odpowiednich relacji między tymi elementami wyposażenia.

Stół powinien dawać możliwość „dogodnego ustawienia" elementów wyposażenia – w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora i klawiatury. Szerokość i głębokość stołu mają dawać wystarczającą powierzchnię do łatwego posługiwania się elementami wyposażenia stanowiska i wykonywania czynności związanych z pracą. Dodatkowo powierzchnia stołu powinna zapewniać możliwość ustawienia klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100 mm między klawiaturą a przednią krawędzią stołu.

W przypadku krzesła należy wystrzegać się przypadkowych konstrukcji. Krzesło komputerowe powinno mieć dostateczną stabilność i być wyposażone w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi. Niezbędne są takie parametry, jak właściwe wymiary oparcia, regulacja siedziska, wysokości oparcia oraz jego pochylenia. Krzesło to powinno dawać możliwość obrotu wokół osi pionowej i być wyposażone w podłokietniki.

Oświetlenie i dostęp do stanowiska

Profilaktyka w zakresie narządu wzroku pracowników pracujących przed monitorem to nie tylko zapewnienie – w razie potrzeby – okularów korekcyjnych, ale i właściwego oświetlenia stanowiska pracy. Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy. W szczególności należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia, a także olśnienie odbiciowe od ekranu monitora, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach.

Komputerowe stanowisko pracy powinno być tak usytuowane, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp. Wyposażenie pomieszczenia pracy nie powinno powodować trudności w poruszaniu się, skutkującymi koniecznością przeciskania się czy przeskakiwania nad elementami wyposażenia. W przeciwnym razie nie trudno o wypadek przy pracy. Nie bez znaczenia jest również kwestia odległości między sąsiednimi monitorami. Powinny one wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora – co najmniej 0,8 m.

Co ciekawe, odległości te nadal obowiązują, mimo zastąpienia monitorów typu kineskopowego monitorami LCD, które zajmują znacznie mniej miejsca.

Komputery przenośne

Niezmienione od lat przepisy nie regulują kwestii posługiwania się w pracy laptopem czy notebookiem.

Laptop to sprzęt przenośny, gdzie ekran, klawiatura i komputer stanowi integralną całość. Tym samym można odnieść wrażenie, że do tego typu konstrukcji nie mają zastosowania przepisy w sprawie bhp przy monitorach ekranowych. Co ważne, laptop nie spełnia wymogów minimalnych oraz w zakresie ergonomii.

W praktyce można oczywiście przystosować komputer przenośny do wymogów stanowiska pracy wskazanego w rozporządzeniu. Można wykorzystywać laptop tylko jako jednostkę centralną wyposażoną w napęd i zespół złącz, podłączając do niego zewnętrzny monitor, klawiaturę, mysz i dowolne inne urządzenia peryferyjne. Wówczas laptop staje się komputerem stacjonarnym, a stanowisko pracy powinno odpowiadać wymogom rozporządzenia.

Nie ma podstaw do odstąpienia od stosowania przepisów rozporządzenia kierując się przesłanką, że laptop nie jest komputerem stacjonarnym i może być w każdym momencie przemieszczony. Przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania do „systemów przenośnych nie przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy" oraz do „maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym". Kwalifikowanie laptopów w kategoriach maszyn jest oczywiście bezpodstawne. Natomiast w przypadku, gdy jest on systemem przenośnym przeznaczonym do używania na danym stanowisku pracy, przepisy rozporządzenia powinny być stosowane.

Ważne!

Gdy laptop stanowi część wyposażenia stacjonarnego stanowiska pracy, niezbędne jest dostosowanie tego stanowiska do wymagań bhp oraz ergonomii wynikających z rozporządzenia.

W przypadku używania laptopa jako stacjonarnego sprzętu biurowego, niepodłączonego pod monitor zewnętrzny, problemem jest szczególnie wysokość, na której znajduje się ekran. Stosowanie laptopa usytuowanego bezpośrednio na blacie stołu powoduje konieczność przyjmowania pochylonej pozycji ciała, która jest na dłuższą metę uciążliwa. Oceniając tę sytuację przez pryzmat wymogów ergonomii zawartych w rozporządzeniu, należy uznać, że zasadnym rozwiązaniem jest stosowanie podstawek podnoszących laptop – i tym samym zintegrowany z nim ekran. Rozwiązanie to poprawia nie tylko widoczność ekranu, ale powoduje brak konieczności przyjmowania nadmiernie pochylonej pozycji podczas pracy.

Oczywiście używanie takich podkładek wyłącza możliwość stosowania klawiatury laptopa. Tym samym niezbędne jest podpięcie zewnętrznej klawiatury oraz myszy. Pozwoli to na prawidłową pod względem ergonomicznym pracę.

Zastosowanie podstawki pod laptop to dobre rozwiązanie w przypadku komputerów przenośnych o większej przekątnej ekranu. Jeżeli więc pracodawca wyposaża pracownika w laptop z niewielkim ekranem w ramach stacjonarnego stanowiska pracy, za niezbędne należy uznać korzystanie z monitora zewnętrznego. Powinien on spełniać takie same parametry, jak monitor podłączany do komputera stacjonarnego.

Autor jest prawnikiem, ekspertem prawa pracy

BHP

Wpatrywanie się w ekran monitora to duże wyzwanie nie tylko dla narządu wzroku, ale i obciążonego układu mięśniowo-szkieletowego. Jak jednak redukować zagrożenia związane z pracą przy komputerze, jeśli przepisy nie przystają do rzeczywistości?

Co wynika z przepisów

Pozostało 97% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Praca, Emerytury i renty
Płaca minimalna jeszcze wyższa. Minister pracy zapowiada rewolucję
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Sądy i trybunały
Trybunał Konstytucyjny na drodze do naprawy. Pakiet Bodnara oceniają prawnicy
Mundurowi
Kwalifikacja wojskowa 2024. Kobiety i 60-latkowie staną przed komisjami