Czy wyprowadzka z miejsca zamieszkania pozwoli pracownikowi uniknąć procesu?

- Pracodawca chce pozwać pracownika o odszkodowanie z tytułu naruszenia zakazu konkurencji. Wcześniej wysłał mu jednak wezwanie do zapłaty, które wróciło z adnotacją, że pracownik wyprowadził się, a jego adres jest nieznany. Firma nie ma żadnych możliwości ustalenia aktualnego adresu. Czy dzięki wyprowadzce pozwany może uniknąć procesu?

Nie. Aby zapobiec takim sytuacjom, wprowadzono instytucję kuratora dla osób nieznanych z miejsca pobytu. Okolicznością uzasadniającą ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej jest to, aby miejsce jej pobytu było nieznane.

Tylko na wniosek

Kurator dla nieznanego z miejsca pobytu w sprawie z zakresu prawa pracy może zostać ustanowiony wyłącznie na wniosek. Nawet pracownik składający pozew przeciwko nieobecnemu pracodawcy nie może liczyć na to, iż sąd dokona tej czynności z urzędu.

Taki wniosek można złożyć już w pozwie, jeśli – tak jak w omawianym przypadku – powód przed wniesieniem pozwu dowiedział się, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane.

Z praktyki sądowej wiadomo, iż informacja o nieobecności przeciwnika procesowego pojawia się z reguły po próbie doręczenia przez sąd korespondencji pozwanemu. Nieodebrany pozew z wezwaniem na rozprawę lub nakaz zapłaty zwracany jest ze stosowną adnotacją przez pocztę. Powód zostaje wówczas wezwany przez sąd do podania prawidłowego adresu pozwanego pod rygorem zawieszenia postępowania. Jeśli uda mu się samodzielnie ustalić nowy adres, powinien go bezzwłocznie wskazać sądowi. W innym przypadku przed zawieszeniem postępowania ratuje go tylko wniosek o ustanowienie kuratora dla pozwanego.

Wnioskodawca musi udowodnić fakt nieznajomości adresu pobytu pozwanego, ponieważ samo niepodejmowanie przez niego korespondencji nie pozwala jeszcze sądowi ustanowić kuratora.

Dowód na brak informacji

Uprawdopodobnienie tego, że miejsce pobytu pozwanego jest nieznane, następuje najczęściej w oparciu o dokumenty świadczące o nieprzebywaniu osoby, której ma być doręczona korespondencja sądowa, pod ostatnim znanym adresem. Należy wówczas przedstawić pisma kierowane do przeciwnika zwrócone przez pocztę z powodu wyprowadzki adresata, informacje z centralnego biura adresowego lub z właściwego wydziału ewidencji ludności. Nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej.

Sąd Najwyższy już w wyroku z 30 czerwca 1997 r. (II CKU 71/97, Prok.i Pr.-wkł. 1997/12/ 38) wyraził pogląd, iż wobec praktycznie nieograniczonej możliwości korzystania z wyjazdów i okresowych pobytów za granicą należy – odpowiednio – zaostrzyć kryteria oceny, czy doszło do uprawdopodobnienia potrzeby ustanowienia kuratora. SN stwierdził, że w miarę potrzeby należałoby nawet przesłuchać na tę okoliczność w trybie art. 299 kodeksu postępowania cywilnego przeciwnika strony, dla której ma być ustanowiony kurator, domowników, sąsiadów, właściciela lub administratora domu. Za niewystarczające uznaje się nawet zwrócenie się do posterunku Policji o informacje na temat pobytu w miejscu zamieszkania osoby, dla której ma być ustanowiony kurator.

Dochodzenie sądu

Firma pozywająca pracownika ma ograniczone możliwości ustalenia miejsca pobytu. Powinna przekazać wszystkie dostępne informacje sądowi, który może przeprowadzić dalsze dochodzenie.

Zarządzenie przewodniczącego sądu o ustanowieniu kuratora ogłasza się publicznie w budynku sądowym oraz w urzędzie gminy (miasta). Ogłoszenie jest warunkiem prawidłowości ustanowienia kuratora i tym samym skuteczności doręczania kuratorowi pism sądowych. Celem ogłoszenia jest rozpowszechnienie wiadomości o toczącym się postępowaniu i ustanowieniu kuratora, i to w takim stopniu, aby wiadomość ta mogła dotrzeć bezpośrednio lub pośrednio do strony, której miejsce pobytu nie jest znane.

W sprawach większej wagi, po uznaniu tego za potrzebne, fakt ustanowienia kuratora ogłasza się także w prasie. W takim przypadku składający wniosek o ustanowienie kuratora musi pokryć dodatkowo koszt ogłoszenia prasowego. Ogłoszeń nie dokonuje się w przypadku zmiany osoby kuratora.

Obowiązki wyznaczonego

Po wyznaczeniu kuratora sąd doręcza mu wszelkie pisma przeznaczone dla strony. Ich odbiór jest tylko początkiem obowiązków kuratora. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 kwietnia 2016 r. (IV CSK 412/15) ustanowienie kuratora absentis wywołuje ten skutek, że zainteresowany nieobecny ma prawo oczekiwać podejmowania przez niego działań w postępowaniu. Obejmują one:

- zajmowanie stanowiska co do żądań przeciwnika,

- składanie wniosków i oświadczeń,

- uczestniczenie w rozprawach, podczas których przeprowadzane są dowody i roztrząsane ich wyniki, a także

- podejmowanie innych właściwych ze względu na stan sprawy działań, w tym wnoszenie w razie potrzeby środków odwoławczych.

Z istoty celu ustanowienia kuratora procesowego wynika, że nie jest on wyznaczony tylko dla doręczenia pism sądowych. Ma podejmować za nieobecnego czynności niezbędne dla obrony jego praw w całym postępowaniu. To zaś, jak wypełnia on swe obowiązki, wpływa na ocenę, czy prawa strony były należycie chronione.

Jednym z głównych zadań kuratora jest ponadto dążenie do ustalenia miejsca pobytu strony. Kurator nie jest natomiast uprawniony do podejmowania decyzji o dysponowaniu przedmiotem procesu. Nie ma zatem prawa uznać powództwa w imieniu reprezentowanego (por. np. postanowienie SN z 2 sierpnia 2007 r.; V CSK 155/07). Niedopuszczalne jest także zawarcie ugody przez kuratora ustanowionego dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane (wyrok SN z 17 października 2007 r., II CSK 261/07, OSNC-ZD 2008/3/84). Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, iż nie można przyjąć, że uczestnik ma zapewnioną należytą ochronę swych praw w sytuacji zupełnej bierności ustanowionego kuratora, tj. jego nieobecności na wszystkich rozprawach i nie przedstawieniu żadnego stanowiska czy wniosku na piśmie. Tolerowanie przez sąd takiego stanu stanowi rażące naruszenie art. 143 k.p.c. Jeżeli kurator nie podjął żadnych czynności procesowych za nieobecnego, to takie zaniechanie odpowiada podstawie wznowienia postępowania dotyczącej pozbawienia strony możności działania.

Przykład

NIEOBECOŚĆ WYŁĄCZA PEŁNOMOCNIKA

Pracodawca pozwał pracownika o zapłatę odszkodowania. Po doręczeniu pozwu na adres domowy pracownika, jego żona skierowała pismo do sądu. Wskazała, że mąż wyjechał kilka miesięcy temu za granicę i nieznane jest miejsce jego pobytu. Oboje są jednak biedni i dlatego wnosi, aby sąd ustanowił dla męża adwokata z urzędu. Pracodawca złożył natomiast wniosek o ustanowienie kuratora. Sąd nie może uwzględnić wniosku żony o pełnomocnika z urzędu, a gdyby to zrobił, postępowanie byłoby nieważne. W sprawie, w której uprawdopodobniono, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane i złożono wniosek o ustanowienie kuratora, nie jest możliwe ustanowienie z urzędu pełnomocnika dla pozwanego. W tym wypadku sąd nie ma wyboru pomiędzy różnymi instytucjami kodeksowymi. Aby kontynuować postępowanie, sąd może jedynie ustanowić takiemu pozwanemu kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu (por. wyrok SA Białystok z 21 sierpnia 2015 r., I ACa 343/15). Kuratorem dla nieznanego z miejsca pobytu pracownika może natomiast zostać albo jego żona albo adwokat lub radca prawny.

Wyrok bez znaczenia

Skutki rozpoznania sprawy bez ustanowienia – mimo wniosku powoda oraz istnienia przesłanek przewidzianych w art. 143 i 144 k.p.c. – kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego są niekorzystne także dla powoda, nawet jeśli wygrał sprawę. Takie uchybienie powoduje bowiem pozbawienie pozwanego możliwości obrony swych praw, co jest przyczyną nieważności postępowania (por. wyrok SN z 16 grudnia 1994 r., I PRN 33/94, OSNP 1995/9/109).

Nieważne postępowanie prowadzi natomiast do uchylenia wyroku, jeśli zostanie zaskarżony apelacją. Gdy wyrok się uprawomocni, pozwany będzie mógł żądać wznowienia postępowania. Nieważność postępowania występuje również wtedy, gdy sąd ustanowi kuratora dla osoby nieżyjącej, np. nie mając informacji o tym fakcie bądź będąc wprowadzonym w błąd przez powoda (por. postanowienie SN z 22 października 1997 r., II CKU 87/97).

Przykład

ZATAJENIE PRAWDZIWEGO ADRESU

Pracownik zataił przed sądem prawdziwe miejsce zamieszkania byłego pracodawcy, który nie prowadzi już działalności gospodarczej. Proces został przeprowadzony z udziałem kuratora. Takie postępowanie jest nieważne. Nieważność postępowania wystąpi wtedy, gdy kurator został ustanowiony bez uprawdopodobnienia, że miejsce pobytu danej osoby jest nieznane, bądź dla osoby, której miejsce pobytu jest znane (por. postanowienie SN z 18 listopada 1982 r., I CR 389/82).

Ważne! Strona zmieniając miejsce pobytu w toku procesu ma obowiązek zawiadomić o tym sąd, co wynika z art. 136 § 1 k.p.c. Konsekwencją braku wypełnienia tego obowiązku jest pozostawienie pisma w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia (art. 136 § 2 k.p.c.). W takiej sytuacji, nawet gdyby nowy adres strony okazał się nieznany, nie ma podstaw do ustanawiania kuratora procesowego. ?