Koronawirus: pndemia łagodzi zasady zatrudniania cudzoziemców

Począwszy od 14 marca 2020 r., kiedy wprowadzono stan zagrożenia epidemicznego, status cudzoziemców, którzy planują wjazd do Polski oraz tych, którzy w Polsce już przebywają, znacznie się zmienił. 31 marca 2020 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw. Od 18 kwietnia br. obowiązuje zaś ustawa o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, która istotnie doprecyzowała wcześniejsze przepisy.

W zakresie, w jakim akty prawne dotyczą cudzoziemców, stanowią odpowiedź na postulaty organizacji zrzeszających przedsiębiorców i samych pracodawców. Wyzwania, przed którymi stanęła polska gospodarka, znacząco wpłynęły na przepisy prawa zatrudnienia, które należało pilnie dostosować do nowej rzeczywistości. Rynek pracy, który w znacznym stopniu jest oparty na cudzoziemcach, zmienił się na przestrzeni ostatnich tygodni bardziej niż w ciągu kilku ostatnich lat. Pilnie musiały zmienić się też przepisy, które odnoszą się do wjazdu, pobytu i pracy cudzoziemców. Celem zmian było ograniczenie niekorzystnych skutków kryzysu wywołanego COVID-19, w tym powstrzymanie cudzoziemców przed wyjazdem z Polski. Choć można dyskutować nad spójnością nowych regulacji, należy potwierdzić potrzebę ich wprowadzenia. Z perspektywy kilku tygodni warto podsumować, które przepisy uległy zmianie i jaka jest ich relacja w stosunku do przepisów wynikających z innych ustaw w aspekcie pobytu i pracy cudzoziemców.

Czytaj także: Koronawirus: wytyczne dla gospodarstw zatrudniających cudzoziemców do prac sezonowych

Przekraczanie granicy

Zgodnie z rozporządzeniem MSWiA w celu zapobiegnięcia rozprzestrzeniania się epidemii, ograniczono ruch osobowy cudzoziemców na przejściach granicznych na kierunku wjazdowym do Polski. Wyjątki dotyczą tu m.in. cudzoziemców, którzy są małżonkami albo dziećmi obywateli RP lub pozostają pod stałą opieką obywateli RP, jeśli posiadają prawo stałego lub czasowego pobytu oraz posiadają prawo do pracy na terytorium RP. Są to cudzoziemcy uprawnieni do wykonywania pracy na takich samych zasadach co obywatele polscy, posiadający zezwolenie na pracę, zaświadczenie o wpisie do ewidencji w sprawie pracy sezonowej, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium RP – jednak tylko wtedy, gdy wykonują pracę na terytorium Polski lub udokumentują, że mają podjąć pracę niezwłocznie po przekroczeniu granicy.

Katalog wyjątków okazał się być bardzo szeroki, a interpretacje na przejściach granicznych, szczególnie na początku, zupełnie sprzeczne. Przykładowo, na wielu przejściach granicznych obywatele UE byli wpuszczani bezwarunkowo, na innych badano, czy cel ich wjazdu jest powiązany z pracą w Polsce. Pod znakiem zapytania stał np. wjazd cudzoziemców będących członkami zarządów spółek kapitałowych, którzy nie muszą posiadać zezwolenia na pracę przez 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy czy cudzoziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę ze względu na rodzaj pracy, którą świadczą. Ostatecznie katalog z rozporządzenia jest interpretowany szeroko. Niemniej warto upewnić się, czy cudzoziemiec posiada dokumenty, które umożliwiają mu przekroczenie granicy w okresie stanu epidemii.

Pobyt i praca

Z mocy prawa wydłużono okres ważności zezwoleń na pobyt czasowy, jeśli ostatni dzień obowiązywania decyzji pobytowej przypada w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Pobyt cudzoziemca uznaje się za legalny do 30. dnia następującego po dniu odwołania stanu, który będzie obowiązywał jako ostatni.

Przedłużenia ważności zezwoleń następuje automatycznie. Cudzoziemiec nie musi wnioskować o urzędowe potwierdzenie tego faktu, wydanie nowej karty pobytu czy wymianę istniejącej. W przedłużonym okresie może realizować pierwotny cel pobytu, w tym świadczyć pracę, jeśli zezwolenie na pobyt powiązano z prawem do pracy.

Przedłużeniu z mocy prawa uległ też termin ważności wiz krajowych (typ D), która stanowi często podstawę pobytową dla cudzoziemców świadczących pracę. Nie wymaga to wydania nowej naklejki wizowej. Wydłużono też termin do złożenia wniosku o przedłużenie wizy po jej wygaśnięciu. Przyjęte rozwiązanie w odniesieniu do wiz krajowych jest analogiczne do automatycznego wydłużenia ważności zezwolenia na pobyt czasowy.

Rozszerzono ponadto katalog uprawnionych do pobytu na terytorium RP o cudzoziemców posługujących się innym tytułem pobytowym, m.in. wizą Schengen (typ C), w tym wydaną przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentem pobytowym wydanym przez inne państwo obszaru Schengen, a także w ramach ruchu bezwizowego. Jeśli prawo pobytu tych osób wygasło w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, ich dalszy pobyt będzie legalny do upływu 30. dnia następującego po dniu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii.

W przypadku cudzoziemców przebywających w Polsce na podstawie jednego z tych tytułów pobytowych (w tym w ramach ruchu bezwizowego), pobyt zostanie uznany za legalny wyłącznie wobec osób, które przebywały na terytorium RP na podstawie takich tytułów 14 marca 2020 r. Cudzoziemiec, który wjechał do Polski po tym dniu w czasie trwania stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii może skorzystać z warunkowego legalnego pobytu, przewidzianego w związku z przedłużeniem terminu na złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt, o przedłużenie wizy lub o przedłużenie okresu pobytu w ramach ruchu bezwizowego (dostępny tylko dla obywateli wybranych państw). Złożenie wniosku przed upływem 30 dni od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii będzie skutkować uznaniem pobytu cudzoziemca za legalny w przedłużonym terminie. Co jednak istotne, mimo wydłużenia terminów do składania wniosków o przedłużenie wiz, nie zniesiono wymogu wydłużenia – tj. wyłącznie w razie zaistnienia uzasadnionej przyczyny uniemożliwiającej opuszczenie terytorium RP.

Ustawa zawiera również rozwiązania pozwalające na dłuższe wykonywanie pracy w oparciu o posiadane zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową oraz oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, jeżeli wynikające z nich uprawnienia kończyłyby się w okresie stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii. Wydłużony okres obejmuje stan zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii i następujące po nim 30 dni.

Zwieszenie biegu terminów

W okresie stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii bieg terminów w postępowaniach administracyjnych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Dotyczy to postępowań legalizujących tak pobyt, jak i pracę cudzoziemców, które już są w toku. Wznowienie zawieszonych terminów nastąpi z mocy prawa po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii. Choć te przepisy weszły w życie 31 marca br., to w ustawie wyraźnie wskazano, że nierozpoczęcie biegu terminów, jak i zawieszenie terminów już rozpoczętych obowiązuje w okresie zagrożenia epidemicznego / stanu epidemii, tj. od 14 marca 2020 r. Ustawa nie przywraca terminów, którym strona postępowania uchybiła przed 14 marca br.

Pocztą lub elektronicznie

Urzędy zajmujące się sprawami cudzoziemców zawiesiły bezpośrednią obsługę. Umówione wizyty zostały anulowane albo przełożone. Kontakt możliwy jest wyłącznie telefonicznie, e-mailowo lub listownie. Wnioski można składać, a braki uzupełniać jedynie drogą listowną albo przez portal www.praca.gov.pl. W przypadku wysłania wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt pocztą, uzupełnienie braków formalnych w postaci złożenia odcisków palców powinno nastąpić niezwłocznie po przywróceniu bezpośredniej obsługi przez urzędy na podstawie wezwania do osobistego stawiennictwa. Od kilku dni dochodzi do częściowego wznawiania obsługi wnioskodawców. Przykładowo, Mazowiecki Urząd Wojewódzki uruchomił stanowiska do odbioru kart i decyzji oraz stanowiska do uzupełnienia braków formalnych we wnioskach, jednak wyłącznie w zakresie legalizacji pobytu. Przyjmowane są tylko osoby, z którymi wcześniej urząd się skontaktował.

Obsługę drogą pocztową prowadzą również powiatowe urzędy pracy w zakresie oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi oraz tzw. testu rynku pracy.

Nowy tryb obsługi wniosków o wydanie zezwolenia na pracę typ A proponuje Mazowiecki Urząd Wojewódzki. Obiecuje szybszy i sprawniejszy przebieg postępowań. Pracodawca musi posiadać profil zaufany, kompletnie i poprawnie wypełnić wniosek oraz załączyć wymagane załączniki. System dopuszcza również działanie przez pełnomocnika.

Tarcza jako lex specialis

Wiele kontrowersji wzbudziło pytanie o relację postanowień tarczy do ustaw regulujących pobyt i pracę cudzoziemców. Wątpliwości dotyczyły przede wszystkim możliwości obniżenia wymiaru czasu pracy i wprowadzenia przestoju ekonomicznego w zakresie dotyczącym cudzoziemców.

Zarówno ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jak i ustawa o cudzoziemcach wymagają, aby obcokrajowiec pracował na warunkach określonych w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy. Obecne przepisy tarczy nie stanowią podstawy prawnej dla modyfikacji warunków wykonywania pracy wynikających z dokumentów stanowiących podstawę dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy. Zmiana warunków pracy cudzoziemca zgodnie z przepisami tarczy powoduje zatem naruszenie przepisów innych ustaw odnoszących się do pobytu i pracy cudzoziemców. Aby temu zapobiec, cudzoziemcy i pracodawcy musieliby występować z wnioskiem o zmianę takich zezwoleń albo uzyskanie nowych. Alternatywą byłaby bierność i podtrzymanie stanowiska, że tarcza to w istocie lex specialis w stosunku do innych ustaw odnoszących się do pobytu i pracy cudzoziemców.

Na podstawie istniejących przepisów zmiana wymiaru czasu pracy jest dozwolona wyjątkowo. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zezwala na wykonywanie pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy na zasadach określonych w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy, do której odwołuje się tarcza. Zmiana wymiaru czasu pracy byłaby zatem możliwa bez konieczności uzyskania nowego zezwolenia na pracę.

Przez analogię można uznać, że dozwolone byłoby również objęcie cudzoziemców przestojem ekonomicznym. Dotyczy to jednak wyłącznie cudzoziemców zatrudnionych w oparciu o zezwolenie na pracę. Ważną grupę pracowników stanowią zaś osoby pracujące na podstawie oświadczenia oraz zezwolenia na pobyt czasowy i pracę. O ile w tym pierwszym przypadku wpis oświadczenia na nowych warunkach nie stanowi kłopotu, o tyle niezwłoczna zmiana zezwoleń na pobyt czasowy i pracę mogłaby się okazać prawdziwym wyzwaniem.

Projekt tarczy 3.0 wprowadza oczekiwane rozstrzygnięcie, że dozwolona jest zmiana warunków zatrudnienia cudzoziemców na podstawie przepisów tarczy. Cudzoziemiec będzie mógł wykonywać pracę na zmienionych warunkach bez konieczności zmiany posiadanego zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, uzyskania nowego zezwolenia na pracę (w tym pracę sezonową) lub wpisania nowego oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy. Projekt potwierdza, że ustawodawca początkowo pominął problem cudzoziemców w zakresie stosowania postanowień tarczy. Za trafne należy więc uznać wszelkie uwagi podnoszone w tym zakresie. Proponowana treść ustawy istotnie precyzuje obowiązujące przepisy.

Zdaniem autora

dr Michał Kacprzyk, radca prawny, Szef Działu Imigracji i Global Mobility w kancelarii Raczkowski