Zatrudnienie na część etatu rządzi się szczególnymi prawami

Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy polega na obniżeniu czasu pracy w odniesieniu do pracowników objętych normami czasu pracy z art. 129 § 1 kodeksu pracy. Wymiar czasu pracy osoby zatrudnionej na część etatu ustala się odpowiednio do wymiaru zatrudnienia pełnoetatowego.

Treść umowy

W umowie o pracę z pracownikiem niepełnoetatowym należy:

- wskazać wymiar czasu pracy, czyli wymiar etatu (art. 29 § 1 pkt 4 k.p.) oraz

- ustalić dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika, których przekroczenie uprawnia zatrudnionego, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 151

1

§ 1 k.p. (art. 151 § 5 k.p.).

Powyższe elementy umowy o pracę są wskazane we wzorze umowy o pracę stanowiącym załącznik do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).

Wymiar etatu należy wskazać, podając odpowiedni ułamek etatu, np. „1/2 etatu", albo opis „pracownik zatrudniony jest w połowie wymiaru czasu pracy przewidzianego dla pełnego etatu". W umowie można też określić rozkład czasu pracownika, np. że pracę będzie wykonywał codziennie po cztery godziny albo w niektóre dni tygodnia. W praktyce rzadko spotyka się takie precyzyjne określenie rozkładu czasu pracy.

Jeżeli strony nie określą wymiaru czasu pracy, przyjmuje się, że pracownik i pracodawca ustalili wykonywanie pracy na pełnym etacie, chyba że co innego wynika z analizy całej sytuacji faktycznej.

Liczba godzin pracy

Strony ustalają w umowie także dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w niej wymiar czasu pracy. Przekroczenie ustalonych w ten sposób liczby godzin uprawnia podwładnego, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 5 k.p.). Oznacza to, że to pracownik i pracodawca rozstrzygają w umowie, za którą godzinę pracy podwładny zatrudniony na część etatu otrzyma normalne wynagrodzenie, a za którą wynagrodzenie z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. Liczba godzin określona w umowie może dotyczyć limitu dobowego, tygodniowego, średniotygodniowego, a nawet miesięcznego lub na okres rozliczeniowy, np. pracownik nabywa prawo do dodatku ustalanego jak za pracę nadliczbową za każdą godzinę pracy przekraczającą:

- ... przeciętnie 30 godzin w skali okresu rozliczeniowego,

- ... 6 godzin na dobę,

- ... średniotygodniowy wymiar czasu pracy na poziomie 3/4 etatu,

- ... 120 godzin w okresie rozliczeniowym.

Przykład

Pracowników firmy obowiązuje ośmiogodzinny wymiar czasu pracy na dobę. Pracodawca zatrudnił nową osobę na 1/2 etatu. Ustalił, że będzie pracowała pięć dni w tygodniu po cztery godziny. Strony ustaliły w umowie, że wymiar czasu zatrudnionego na 1/2 etatu wynosi jedną godzinę na dobę. Wówczas za piątą godzinę pracy otrzyma normalne wynagrodzenie, natomiast za szóstą godzinę pracy z dodatkiem w wysokości wskazanej w art. 151

1

§ 1 k.p.

Ustalenie limitu godzin na okres rozliczeniowy w praktyce stosuje się wobec osób zatrudnionych na niepełny etat w systemie równoważnych norm czasu pracy.

Przykład

Strony ustalają, że limit wynosi dziesięć godzin w okresie rozliczeniowym. Za pracę w 11. godzinie pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości określonej w art. 151

1

§ 1 k.p.

Jeżeli praca ma być wykonywana w niektóre dni tygodnia po kilka godzin, wówczas warto określić limit zarówno na dobę, jak i na tydzień. Podanie jedynie limitu dobowego powodowałoby, że pracownik, który wykonywał pracę w dniu dla niego wolnym, nie otrzymałby dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.

Przykład

Zatrudniony na 1/4 etatu pracuje cztery godziny w poniedziałki i sześć godzin we wtorki. W umowie o pracę wskazano, że limit wynosi siedem godzin na dobę. Jeżeli podwładny będzie wykonywał pracę w środę, to zgodnie z umową nie będzie mu przysługiwał dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

Spór co do zapłaty

Z przepisów nie wynika jednoznacznie, czy dopuszczalne jest ustalenie, że dodatek dla pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy przysługuje dopiero po przekroczeniu ustawowych norm czasu pracy. Część specjalistów uważa, że w art. 151 § 5 k.p. zobowiązano strony do ustalenia w umowie limitu godzin pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika niepełnoetatowego do dodatku do wynagrodzenia, ale nie określono wysokości tego limitu. Należy zatem przyjąć, że jest to pozostawione decyzji stron. Natomiast innym zdaniem takie ustalenia są niedopuszczalne i nie można przyjąć, że dodatek będzie przysługiwał pracownikowi zatrudnionemu w podstawowym systemie czasu pracy dopiero po przekroczeniu ośmiu godzin na dobę lub 40 godzin na przeciętnie tydzień (E. Szemplińska, „Kodeks pracy. Komentarz", red. L. Florek). Tę opinię podziela także Państwowa Inspekcja Pracy.

Sąd Najwyższy konsekwentnie wyraża stanowisko, zgodnie z którym pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy nie przysługuje dodatek, o którym mowa w art. 151

1

§ 1 k.p., jeżeli nie zostanie ustalona na podstawie art. 151 § 5 k.p. dopuszczalna liczba godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy. Zatem jeżeli w angażu nie określono liczby godzin powyżej niepełnego wymiaru czasu pracy obowiązującego pracownika, po przekroczeniu której przysługuje mu dodatek jak za pracę w godzinach nadliczbowych, pracodawca nie ma obowiązku zapłaty dodatku, jeśli praca nie przekracza powszechnie obowiązujących norm czasu pracy. Podwładny ma natomiast prawo do normalnego wynagrodzenia za przepracowane godziny. Pracodawca ma obowiązek zapłaty dodatku dopiero po przekroczeniu norm (uchwała Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2014 r., I PK 249/13, postanowienie SN z 17 marca 2012 r., III PK 77/11, wyrok SN z 9 lipca 2008 r., I PK 315/07). Dodatek, o którym mowa w art. 151 § 5 k.p., przysługuje jedynie wtedy, gdy strony dojdą do porozumienia co do dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy.