Rodzic szybciej straci etat w większej firmie

Główny zakaz, jaki obowiązuje pracodawcę podczas trwania urlopu wychowawczego, to zakaz wypowiedzenia umowy o pracę. Może on trwać 3 lata, a nawet 72 miesiące (w przypadku chorego dziecka).

Analogiczna ochrona przysługuje pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego, który wniósł o obniżenie wymiaru etatu do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego etatu. Ochrona trwa wówczas do 12 miesięcy.

Z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. Łączny wymiar tego urlopu nie może wówczas przekraczać 36 miesięcy. Wprzypadku dziecka chorego (stan zdrowia trzeba potwierdzić orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności), wymagającego osobistej opieki jednego z rodziców, urlop wychowawczy może trwać łącznie 72 miesiące.

Dwie możliwości

Co do zasady pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z tymi pracownikami tylko w razie zaistnienia okoliczności wymienionych w art. 1868 § 2 kodeksu pracy, tj.:

? przy ogłoszeniu upadłości lub likwidacji pracodawcy (chodzi o likwidację firmy w całości – nie uzasadnia wypowiedzenia likwidacja pojedynczego stanowiska pracy),

? gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

W trybie grupowym

Ochrona pracownicy/pracownika na urlopie wychowawczym nie jest jednak bezwzględna. Rozwiązania prawne pozwalające na rozstanie się z taką osobą są przewidziane w ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1969; dalej: ustawa o zwolnieniach grupowych).

Możliwość zwolnienia pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym w ramach tzw. zwolnień grupowych dopuściła uchwała Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. (II PZP 13/05). Zgodnie z nią, pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym można wypowiedzieć umowę o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy nawet wtedy, gdy nie ma miejsca upadłość lub likwidacja pracodawcy lub gdy pracodawca nie ma podstaw do zwolnienia pracownika w tzw. trybie dyscyplinarnym.

Poza katalogiem

Zdaniem SN, bezwzględną ochroną przed zwolnieniem z pracy są objęte m.in. osoby wymienione w art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, czyli:

- te, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,

- pracownice w ciąży,

- pracownicy w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego.

Takim osobom pracodawca – nawet w przypadku prowadzenia zwolnień grupowych – może wypowiedzieć wyłącznie warunki pracy i płacy. W tej grupie nie znajdują się jednak pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym ani korzystający z obniżenia etatu w związku z prawem do tego urlopu.

Słuszność powyższej tezy potwierdza, zdaniem SN, wprowadzenie do tzw. pragmatyk służbowych Policji, Straży Granicznej oraz Służby Więziennej przepisów o przysługiwaniu funkcjonariuszom – w związku ze zwolnieniem ze służby – innych uprawnień „przewidzianych dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopów wychowawczych z przyczyn niedotyczących pracowników". Przepisy te wskazują, w ocenie SN, że ustawodawca zakładał dopuszczalność zwalniania pracowników przebywających na urlopach wychowawczych z przyczyn niedotyczących pracowników.

W trybie indywidualnym

W opinii SN, jeżeli pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników – czyli podlegający ustawie o zwolnieniach grupowych – będzie prowadził tzw. zwolnienia indywidualne (np. redukcję pojedynczych stanowisk), może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem uprawnionym do urlopu wychowawczego w przypadku, gdy zakładowa organizacja związkowa nie zgłosiła sprzeciwu co do planowanego zwolnienia w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych).

Obniżenie etatu

Zwolnienie pracownika/pracownicy korzystającego z obniżenia wymiaru etatu jest dopuszczalne. Potwierdził to SN w wyroku z 24 października 2012 r. (I PK 126/12). Uznał wówczas, że jeśli pracodawca prawidłowo zastosował do pracownicy postanowienia regulaminu zwolnień grupowych i zwolnił ją zgodnie z ustalonymi przez siebie zasadami redukcji zatrudnienia, nie podlega ona ochronie z art. 1868 k.p., ponieważ ochronę tę wyłącza art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych.

Analogicznie, w myśl wyroku SN z 12 maja 2011 r. (II PK 6/11), pracodawca może wręczyć pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego korzystającego z obniżonego wymiaru czasu pracy wypowiedzenie zmieniające.